 Porzeczka
Pochodzenie i charakterystyka morfologiczna
Porzeczka (Ribes) należy do rodziny skalnicowatych (Saxifragaceae). Wiele gatunków z tego rodzaju występuje na terytorium Polski w stanie naturalnym. Dały one początek odmianom uprawnym. Uprawiane odmiany porzeczki czarnej pochodzą od R. nigrum, a porzeczki czerwonej i białej od gatunków R. rubrum, R. petraeum, R. vulgare lub R. multiflorum. Porzeczka jest krzewem o pokroju mniej lub bardziej kulistym. Rośliny osiągają wysokość do 2 m i rosną przez wiele lat. Cechą charakterystyczną porzeczek jest zdolność do wytwarzania silnych pędów z szyjki korzeniowej lub z przynasadowej części pędów starszych. Pędy rozgałęziają się i mają liczne krótkopędy. Korzenie porzeczek sięgają głębokości 100-120 cm, przy czym ich główna masa znajduje się na głębokości do 40 cm. Liście różnej wielkości 3-5 klapowe. Kwiaty są zebrane w grona. Są to rośliny owadopylne. Owocem jest nibyjagoda powstała z rozrośniętej zalążni i zmięśniałego dna kwiatowego. Natomiast w pojęciu pomologicznym jest to jagoda.
Właściwości biologiczne
Rośliny porzeczki czerwonej i białej wyróżniają się dużą wytrzymałością na mróz. Porzeczka czarna jest mniej wytrzymała. Kwiaty porzeczki białej i czerwonej, mimo bardzo wczesnej pory rozwijania się są bardziej wytrzymałe na przymrozki wiosenne niż kwiaty porzeczki czarnej. Nawet wśród odmian porzeczki czarnej istnieje duża rozpiętość w wytrzymałości kwiatów na przymrozki. Kwiaty odmian wcześniej kwitnących są częściej narażone na przemarzanie niż późno kwitnących, albo o długim okresie kwitnienia. Rośliny odmian porzeczki czarnej żyją krócej niż porzeczki czerwonej i białej. Przyjmuje się, że plantacje porzeczki czarnej opłaci się prowadzić przez 10-12 lat, a porzeczki czerwonej nawet ponad 15 lat. Różnice w porze dojrzewania odmian porzeczek czarnych wynoszą 15 dni. Natomiast między odmianami porzeczki czerwonej różnice w dojrzewaniu są znacznie większe i w skrajnych przypadkach dochodzą do 30 dni. Istnieje również możliwość przetrzymania na krzewach dojrzałych owoców porzeczki czerwonej przez co najmniej 10-15 dni. Odmiany porzeczek różnią się plennością i odpornością na choroby. Pierwszego zbioru dokonuje się w drugim roku po posadzenie. Plenność krzewów porzeczek rośnie w raz z wiekiem. Zbiory osiągają szczytowe wartości w roku 4-6 po posadzeniu porzeczek czarnych i w roku 7-9 po posadzeniu porzeczek kolorowych, po czym spadają.
Termin sadzenie porzeczek
Najodpowiedniejszym terminem sadzenia porzeczek jest jesień, ponieważ rośliny te bardzo wczesną wiosną rozpoczynają wegetację. Również ze względów organizacyjnych jesienny termin zakładania plantacji jest bardziej odpowiedni niż wiosenny. Najczęściej krzewy porzeczek sadzi się w październiku lub listopadzie. Jeżeli jednak będziemy sadzić je wiosną, należy wykonać to możliwie najwcześniej (marzec, kwiecień), zaraz po obeschnięciu gleby. Opóźnienie sadzenia wiosennego nie sprzyja przyjmowaniu się krzewów i powoduje słabszy ich wzrost w pierwszym roku. Porzeczki na plantacjach towarowych, przystosowane do zbioru kombajnowego sadzi się w rozstawie 4,0 x 0,5 m. Na jednym hektarze znajduje się około 5000 krzewów.
Wybór stanowiska
Pod uprawę porzeczki najlepiej nadają się tereny równinne lub lekko wzniesione, również te o lekkim nachyleniu. Przy nachyleniu terenu powyżej 5 stopni utrudnione będzie wykonywanie zabiegów i zbiór maszynowy. Stanowiska osłonięte od wiatru uważa się za lepsze od otwartych przestrzeni. Pod plantacje porzeczek można przeznaczać gleby rolnicze klas I-IV. Krzewy najlepiej sadzić na glebach lekko kwaśnych, o pH 6,2 – 6,7, gliniastych lub piaszczysto gliniastych, które w pogłębieniu mają glinę lub piasek gliniasty.
Polecane odmiany porzeczki białej, czarnej, czerwonej do uprawy w ogrodzie
Porzeczki to bardzo zdrowe i smaczne owoce, dlatego od wielu lat krzewy porzeczek są uprawiane w ogrodach przydomowych. Poznaj odmiany porzeczki białej, czarnej i czerwonej polecane do uprawy w przydomowym ogrodzie.
W uprawie w ogrodach przydomowych największą popularnością cieszą się porzeczki czarne (Ribes nigrum), Nieco mniej popularne są porzeczki czerwone (Ribes rubrum) oraz porzeczki białe (Ribes niveum).
Odmiany porzeczki czarnej do uprawy w ogrodzie
- 'Ceres' - owoce niewyrównane, smaczne, zebrane w duże grona, dojrzewają około połowy lipca, łatwo opadają. Krzew rośnie średnio silnie, jest mało podatny na większość chorób.
- 'Titania' - owoce średniej wielkości, zebrane w duże grona, dojrzewają w drugiej dekadzie lipca, nie osypują. Krzew rośnie bardzo silnie, jest odporny na mróz i mało podatny na choroby.
- 'Ojebyn' - owoce średnie i duże, wyrównane w gronach, dojrzewają w pierwszej połowie lipca, nie osypują się. Krzew rośnie dość słabo, jest odporny na mrozy, dość odporny na amerykańskiego mączniaka agrestu na porzeczce ale wrażliwy na rdzę wejmutkowo-porzeczkową.
Odmiany porzeczki czerwonej do uprawy w ogrodzie
- 'Detvan' - owoce duże, zebrane w duże grona, jaskrawoczerwone, dojrzewają około połowy lipca. Krzew rośnie silnie, jest mało podatny na choroby.
- 'Tatran' - owoce duże, wyrównane, ciemnoczerwone, zebrane w bardzo długie grona., dojrzewają pod koniec lipca. Krzew rośnie silnie, jest mało podatny na choroby i mróz.
- 'Rosetta' - owoce duże lub średnie, zebrane w bardzo długie grona, jaskrawoczerwone, dojrzewają w drugiej połowie lipca. Krzew rośnie silnie, jest mało podatny na choroby i wytrzymały na mróz.
Odmiany porzeczki białej do uprawy w ogrodzie
- 'Blanka' – owoce o żółtawej skórce, duże, zebrane w długie grona, dojrzewają w trzeciej dekadzie lipca. Krzew rośnie średnio silnie lub silnie, jest mało podatny na choroby.
- 'Biała z Jűteborg' - owoce biało żółte, duże, w długich gronach, słodko-kwaśne, dojrzewają około połowy lipca. Krzew rośnie dość słabo, jest mało podatny na choroby i na mróz.
Porzeczka a zdrowie
Czarna porzeczka to superowoc, który wydaje się być niedoceniany. A szkoda, ponieważ zawiera gigantyczne ilości witaminy C – nawet 3 razy więcej niż cytrusy. Doskonale nadaje się więc na wzmocnienie odporności oraz do walki z przeziębieniem i infekcjami. Ponadto zawarte w tych ciemnych kuleczkach przeciwutleniacze pomagają obniżyć ciśnienie, cholesterol oraz poziom cukru we krwi. Olej z nasion czarnej porzeczki zapobiega wypadaniu włosów i je wzmacnia. Z kolei liście czarnej porzeczki to doskonały sposób na ukąszenia owadów.
Charakterystyka czarnej porzeczki
Porzeczka czarna (Ribes nigrum L) jest gatunkiem rośliny z rodziny agrestowatych. Wywodzi się z umiarkowanych obszarów Europy i Azji. Pierwsze uprawy datuje się na początek XV wieku na terenie Holandii i Danii, a później pojawiła się również w Anglii i Francji.
Czarna porzeczka na terenie Polski występuje w stanie dzikim zarówno na terenach nizinnych, jak i w pasie wyżyn.
Na terenie Polski czarna porzeczka jest owocem uprawianym na szeroką skalę.
Ludowe nazwy czarnej porzeczki to: smrodina, smrodynia, smrodyńki, bździuch, świętojanki.
Morfologia czarnej porzeczki
Czarna porzeczka rośnie w krzewach osiągających do 2 metrów wysokości. Zarówno liście, kwiaty, jak i owoce są pokryte wieloma gruczołkami wydzielającymi specyficzny zapach.
Łodygi krzewu mają owłosione gałązki.
Liście czarnej porzeczki są dużych rozmiarów, składające się z 3 – 5 klap i ucięte lub sercowate u nasady. Gruczołki wydzielające silny aromat umiejscowione są pod spodem liści.
Okres kwitnienia czarnej porzeczki przypada od kwietnia do maja. Kwiaty są niewielkich rozmiarów o czerwonych płatkach zebranych w wielokwiatowe grona.
Czarna porzeczka owocuje od lipca do sierpnia. Jagody są małe, czarne, o słodkawo – cierpkim zapachu i smaku.
Uprawa czarnej porzeczki
Polska znajduje się w czołówce producentów i eksporterów czarnej porzeczki w skali światowej. Łączne zbiory na jej terenie stanowią 25% zbiorów światowych oraz 70% zbiorów w granicach Unii Europejskiej.
Większość porzeczek wyprodukowanych przez polskich sadowników jest przeznaczona na przemysł: robi się z nich koncentraty, soki, dźemy i mrożonki. Trafiają one potem zarówno na rynek krajowy, jak i na eksport.
Wartości odżywcze czarnej porzeczki
Owoce czarnej porzeczki są bogate w cenne składniki odżywcze. Zawierają witaminy: C, A, E oraz z grupy B, a także minerały: wapń, żelazo, magnez, fosfor, potas, sód, cynk, miedź, mangan. Są również źródłem wartościowych flawonoidów oraz kwasów tłuszczowych.
100 g surowych owoców czarnej porzeczki to zaledwie 63 kalorie.
Porzeczki są owocami o niskim indeksie glikemicznym, którego wartość wynosi 25 (IG = 25).
Jednocześnie czarne porzeczki mają niski ładunek glikemiczny, który wynosi 1,73 (ŁG = 1,73).
 |
| Wartość odżywcza |
Zawartość w 100 g świeżych owoców czarnej porzeczki |
| Wartość energetyczna |
63 kcal |
| Białko ogółem |
1.4 g |
| Tłuszcz |
0.41 g |
| Węglowodany (z czego tylko 7% to cukry proste) |
15.38 g |
| Minerały |
| Wapń |
55 mg |
| Żelazo |
1.54 mg |
| Magnez |
24 mg |
| Fosfor |
59 mg |
| Potas |
322 mg |
| Sód |
2 mg |
| Cynk |
0.27 mg |
| Witaminy |
| Witamina C |
181 mg |
| Tiamina |
0.050 mg |
| Ryboflawina |
0.050 mg |
| Niacyna - |
0.300 mg |
| Witamina B6 |
0.066 mg |
| Witamina A |
230 IU |
| Witamina E |
1 mg |
 |
Właściwości zdrowotne czarnej porzeczki
Czarna porzeczka obniża ciśnienie krwi
W soku z czarnej porzeczki znajdują się duże ilości potasu, który może wspomagać kurację lekami na nadciśnienie. Ponadto wzmacnia serce, uszczelnia naczynia krwionośne, a wraz z kwasami fenolowymi zmniejsza ryzyko zawału mięśnia sercowego.
Czarna porzeczka pomaga zwalczyć przeziębienie i infekcje
Wysoka zawartość witaminy C w owocach bździucha czyni z nich doskonałe wsparcie w walce z przeziębieniem i infekcją: osłabia objawy chorobowe i znacznie skraca czas ich trwania. Ponadto ma świetne działanie profilaktyczne, ponieważ wzmacnia układ odpornościowy.
Czarna porzeczka ma działanie przeciwwirusowe i przeciwgrzybiczne
Zawartość witaminy C oraz kwasów fenolowych hamuje namnażanie bakterii Helicobacter pylori, wirusów oraz grzybów.
Czarna porzeczka spowalnia procesy starzenia organizmu
Flawonoidy zawarte w owocach czarnej porzeczki hamują powstawanie w organizmie toksycznych związków.
Czarna porzeczka obniża poziom cholesterolu i cukru we krwi
Za to działanie odpowiadają pektyny – spowalniają one wchłanianie "złych" tłuszczy oraz cukru przez organizm.
Czarna porzeczka działa oczyszczająco na organizm
Zawarte w czarnych porzeczkach flawonoidy przyspieszają wydalanie toksyn oraz metali ciężkich z organizmu.
Czarna porzeczka zwalcza bakterie E.coli
Zawarte w owocach czarnej porzeczki antocyjany mają działanie antybakteryjne i pomagające zwalczyć przyczyny problemów żołądkowych.
Czarna porzeczka zapobiega powstawaniu żylaków
Występująca w czarnej porzeczce rutyna działa uszczelniająco na ściany naczyń krwionośnych, dzięki czemu ogranicza występowanie krwiaków, wybroczyn oraz żylaków.
Czarna porzeczka pomaga pozbyć się zaparć
Zawarty w czarnej porzeczce błonnik pozytywnie wpływa na układ pokarmowy.
Czarna porzeczka wspomaga pracę oczu
Zawartość witaminy A oraz antocyjanów wpływa korzystnie na narząd wzroku. Spożywanie czarnej porzeczki może stanowić doskonałą profilaktykę przeciwko chorobom oczu np. zaćmie.
Czarna porzeczka działa moczopędnie
Dzięki zawartości kwercetyny owoce czarnej porzeczki doskonale oczyszczają drogi moczowe.
Czarna porzeczka ma działanie przeciwalergiczne
Odpowiada za to zawarta w niej kwercetyna.
Czarna porzeczka zwalcza wolne rodniki
Bogactwo flawonoidów ogranicza ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych.
Czarna porzeczka zapobiega powstawaniu anemii
Zawiera dużą ilość krwiotwórczego żelaza.
Właściwości zdrowotne liści czarnej porzeczki
Nie tylko owoce, ale również liście czarnej porzeczki wykazują szereg korzystnych działań na ludzki organizm.
Napary z liści mogą przyspieszyć gojenie się ran, a także złagodzić świąd spowodowany ukąszeniami owadów.
Napary stosowane wewnętrznie działają moczopędnie oraz napotnie, będą więc idealne podczas przeziębienia lub infekcji. Mogą pomóc również na problemy żołądkowo – jelitowe.
Płukanka z naparu z liści czarnej porzeczki jest pomocna w przypadku bólu gardła.
Napar z liści czarnej porzeczki jest bardzo prosty w przygotowaniu. Wystarczy łyżeczkę sproszkowanych liści zalać szklanką wrzątku, odstawić na 10 minut i przecedzić. Tak sporządzony napar zaleca się pić 3 razy dziennie.
Olej z nasion czarnej porzeczki
Oprócz owoców oraz liści czarnej porzeczki, bardzo cenne są też maleńkie ziarenka znajdujące się we wnętrzu każdego owoca. Z tych nasionek powstaje olej, którego skład wykazuje niezwykle pozytywne działanie zdrowotne.
Olej z nasion czarnej porzeczki zawiera w swoim składzie przede wszystkim wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Odgrywają one wielką rolę w profilaktyce oraz leczeniu chorób układu krążenia. Ponadto jest bogaty w witaminę E, sterole, fitosterole, karetonoidy oraz flawonoidy. Dzięki tym składnikom olej z nasion czarnej porzeczki wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwnowotworowe, przeciwmiażdżycowe oraz antyoksydacyjne.
Olej jest doskonały do leczenia łuszczycy, trądziku pospolitego, a także schorzeń układu pokarmowego. Świetnie wpływa również na poprawę odporności.
Zastosowanie czarnej porzeczki
W kosmetyce
Wyciągi z owoców czarnej porzeczki znalazły zastosowanie w przemyśle kosmetycznym. Mają one działanie oczyszczające, tonizujące oraz przeciwbakteryjne. Z tego powodu są doskonałym składnikiem kremów dedykowanych cerze tłustej i mieszanej oraz pomadek do ust o działaniu nawilżającym i regenerującym.
Z kolei olej z nasion czarnej porzeczki może być składnikiem kosmetyków do włosów. Przeciwdziała on wypadaniu włosów oraz poprawia ich gęstość.
W kuchni
Czarną porzeczkę oczywiście najlepiej spożywać świeżą – w ten sposób można szybko dostarczyć swojemu organizmowi cennych witamin i minerałów. Jednak najczęściej jej owoce są wykorzystywane w inny sposób: można z nich przygotować wiele smakołyków. Doskonale nadają się do ciast, muffinek oraz do przetworów. Można z nich przygotować pyszne dżemy, soki, kompoty, koncentraty oraz nalewki i wina.
Przepisy
Sok z czarnej porzeczki
Składniki:
2,5 kg owoców czarnej porzeczki
3 szklanki wody
Przygotowanie:
Owoce umyć pod bieżącą wodą, usunąć z nich ogonki i oczyścić z innych zanieczyszczeń. Przełożyć je do garnka i wlać 2 szklanki wody.
Garnek przykryć pokrywką i zagotować. Gotować na małym ogniu przez 10 minut. Następnie przecedzić przez gęste sitko do drugiego garnka. Pozostałe pestki i skórki zalać 1 szklanką wody i ponownie zagotować. Po 10 minutach znów przecedzić do soku z pierwszego gotowania.
Tak powstały sok ponownie zagotować, przelać do czystych słoiczków i pasteryzować 20 minut.
Dżem z czarnej porzeczki
Składniki:
2 kg czarnej porzeczki
1 kg cukru
Przygotowanie:
Porzeczki dokładnie umyć pod bieżącą wodą i obrać z gałązek oraz innych zanieczyszczeń. Przełożyć do garnka i zasypać cukrem. Gotować na małym ogniu 1,5 – 2 godziny często mieszając. Jeszcze wrzący dżem przekładać do wyparzonych słoiczków i od razu zakręcać. Pasteryzować przez 20 minut.
Przeciwwskazania
Czarne porzeczki są w pełni bezpieczne dla zdrowia. Jedynym przeciwwskazaniem są alergie, które na szczęście w przypadku tych owoców nie występują zbyt często. Objawiają się świądem w jamie ustnej oraz trudnościami z połykaniem.
Porzeczka – wartość odżywcza
Porzeczki cechują się niską wartością energetyczną (ok. 30 kcal/100 g). Są źródłem:
- błonnika pokarmowego;
- składników mineralnych (takich jak: wapń, żelazo, magnez, fosfor, potas, cynk, miedź);
- witamin (zwłaszcza witaminy C).
Szczególnie bogata w witaminę C jest czarna porzeczka. Porzeczki czarne i czerwone zawierają również beta-karoten.
Czarna porzeczka – wartość odżywcza w 100 g:
wartość energetyczna: 35 kcal;
białko: 1,3 g;
tłuszcz: 0,2 g;
węglowodany: 14,9 g;
błonnik pokarmowy: 7,9 g;
wapń: 39 mg;
żelazo: 1,2 mg;
magnez: 20 mg;
fosfor: 58 mg;
potas: 336 mg;
sód: 2 mg;
cynk: 0,32 mg;
miedź: 0,11 mg;
witamina C: 182 mg;
witamina B1: 0,06 mg;
witamina B2: 0,03 mg;
witamina B6: 0,08 mg;
beta-karoten: 81 µg.
Czerwona porzeczka – wartość odżywcza w 100 g:
wartość energetyczna: 31 kcal;
białko: 1,1 g;
tłuszcz: 0,2 g;
węglowodany: 13,8 g;
błonnik pokarmowy: 7,7 g;
wapń: 36 mg;
żelazo: 0,9 mg;
magnez: 12 mg;
fosfor: 33 mg;
potas: 259 mg;
sód: 2 mg;
cynk: 0,22 mg;
miedź: 0,11 mg;
witamina C: 45,8 mg;
witamina B1: 0,04 mg;
witamina B2: 0,02 mg;
witamina B6: 0,04 mg;
beta-karoten: 24 µg.
Biała porzeczka – wartość odżywcza w 100 g:
wartość energetyczna: 33 kcal;
białko: 1 g;
tłuszcz: 0,2 g;
węglowodany: 13,1 g;
błonnik pokarmowy: 6,4 g;
wapń: 30 mg;
żelazo: 1 mg;
magnez: 12 mg;
fosfor: 23 mg;
potas: 275 mg;
sód: 1 mg;
cynk: 0,22 mg;
miedź: 0,13 mg;
witamina C: 40 mg;
witamina B1: 0,08 mg;
witamina B2: 0,02 mg;
witamina B6: 0,05 g;
beta-karoten: 0 µg.
Porzeczka – właściwości
Porzeczki obfitują w polifenole, czyli związki chemiczne o silnych właściwościach przeciwutleniających, które chronią organizm przed szkodliwym działaniem wolnych rodników tlenowych. Porzeczki są również źródłem antocyjanów, które wpływają korzystnie na układ krążenia i obniżają poziom złego cholesterolu. Spożywanie owoców bogatych w antocyjany może mieć także korzystny wpływ na narząd wzroku.
Porzeczki działają również przeciwzapalnie i przeciwnowotworowo – ze względu na zawartość flawonoidów, witamin antyoksydacyjnych (A, C, E) i kwasów fenolowych.
Dzięki zawartości witaminy C i związków bioaktywnych porzeczki (zwłaszcza czarna porzeczka) wzmacniają odporność. Ponadto mają działanie odtruwające i wspierają pracę układu moczowego.
Porzeczki są niskokaloryczne – dobrze sprawdzą się na diecie redukcyjnej. Dzięki zawartości błonnika pokarmowego regulują pracę przewodu pokarmowego – wspomagają perystaltykę jelit i przeciwdziałają zaparciom. Ze względu na niski indeks glikemiczny są odpowiednie dla osób chorujących na cukrzycę czy insulinooporność.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
