 OGÓLNA UPRAWA ROŚLIN SADOWNICZYCH – Rozdział 3
OGÓLNE WIADOMOŚCI O ROŚLINACH SADOWNICZYCH
Przed przystąpieniem do szczegółowego omawiania zagadnień związanych z uprawą roślin sadowniczych wyjaśnimy szereg ogólnych pojęć z zakresu sadownictwa. rośliny sadownicze różnią się pokrojem, długością życia , sposobem owocowania , budową owoców i wielu innymi cechami. W związku z tym dzieli się je na grupy przyjmując różne zasady podziału.
PODZIAŁ ROŚLIN SADOWNICZYCH NA PODSTAWIE BUDOWY ROŚLINY
Rośliny sadownicze o zdrewnianych częściach nadziemnych zróżnicowanych na pień i koronę złożoną z silnie rozgałęzionych pędów głównych , czyli konarów ,nazywamy drzewami owocowymi (rys.5). Zaliczamy do nich jabłoń , gruszę, czereśnię, wiśnię, śliwę, orzech włoski, brzoskwinię i morelę.
Krzewy mają również zdrewniałe części naziemne , ale wszystkie pędy głównie wyrastają bezpośrednio z szyjki korzeniowej. Typowymi krzewami o pędach żyjących długo są porzeczki , agrest, winorośl i leszczyna. Wyjątek stanowi tu malina . Jej dwuletnie pędy po wydaniu owoców zamierają.
Byliny , czyli rośliny zielne wieloletnie , mają soczyste , miękkie pędy nadziemne , które giną częściowo lub całkowicie pod koniec okresu wegetacji. Do bylin należą truskawki i poziomki. Mają one silne skrócony pęd , toteż wykształcają pączki odnawiające tuż nad powierzchnią ziemi w kątach liści tworzących przyziemną rozetkę. Liście te chronią pączki w zimie. Truskawki i poziomki są najkrócej żyjącymi roślinami sadowniczymi , ale ich rozmnażanie jest łatwe , gdyż wydają one rozłogi z małymi roślinkami.
PODZIAŁ ROŚLIN SADOWNICZYCH NA PODSTAWIE BUDOWY OWOCU
Bardzo często posługujemy się podziałem roślin sadowniczych na ziarnkowe, pestkowe, jagodowe oraz orzechowe. Jest to podział praktyczny , niezgodny z podziałem botanicznym owoców.
Do drzew ziarnkowych zaliczamy jabłoń, gruszę i pigwę.Mają one owoce zwane rzekomymi, ponieważ w ich budowie bierze udział – oprócz ściany zalążni słupka – także dno kwiatowe , z którego powstaje część mięsista. Wewnątrz owocu znajdują się nasiona , zwane popularnie ziarnkami.
Drzewa pestkowe mają owoce właściwe , powstają one z rozrośniętej zalążni , która tworzy tzw. owocnię . Jej zewnętrzna część jest mięsista ,a wewnętrzna twarda stanowi pestkę. Owoc taki nazywa się pestkowcem. Do drzew pestkowych należą : czereśnia, wiśnia, śliwa, brzoskwinia, i morela.
Roślinami jagodowymi nazywami wszystkie krzewy owocowe oraz truskawki i poziomki , odznaczające się mięsistymi, miękkimi, owocami, które różnią się z punktu widzenia botanicznego. Owocem porzeczki , agrestu , i winorośli jest jagoda o misistej owocni, zawierająca wiele nasion. Owoc maliny jest owocem zbiorowym powstałym ze zrośnięcia się drobnych pestkowców, u truskawek i poziomek natomiast właściwe owoce – orzeszki – osadzone są na rozrośniętym , mięsistym dnie kwiatowym, również owoc zbiorowy , czyli złożony.
Do orzechowych zaliczamy leszczynę i orzech włoski, przy czym owoc leszczyny jest z punktu widzenia botanicznego orzechem, natomiast orzech włoski ma pestkowce, których zewnętrzna część jest zielona , miękka, wewnętrzna zaś tworzy twardą skorupę , zamykającą nasienie. Ze względu na podobny skład chemiczny nasienia owoce orzecha włoskiego zaliczane są przez pomologów do orzechów.
PODZIAŁ DRZEW OWOCOWYCH NA PODSTAWIE SIŁY WZROSTU I WYSOKOŚCI PNIA
Odmiany szlachetne , czy hodowlane , drzew owocowych rozmraża się przez okulizowanie lub szczepienie na tzw. podkładkach . Są to jednoroczne lub 2-letnie rośliny tych samych lub pokrewnych gatunków. Podkładki różnią się rozmaitymi właściwościami , a przede wszystkim siłą wzrostu. Podkładka wpływa na siłę wzrostu szczepionej na niej odmiany szlachetnej, w związku z czym wszystkie drzewa można podzielić ogólnie na dwie grupy: 1) drzewa szczepione na podkładkach słabo rosnących i 2) drzewa szczepione na silnie rosnących. drzewa pierwszej grupy , o małych rozmiarach , zwane są karłowymi drzewa drugiej osiągają duże rozmiary. Między obu typami drzew owocowych istnieje szereg pośrednich pod względem siły wzrostu.
Zastosowane podkładki przekazują odmianom szlachetnym rozmaite wlaściwości , które mają często zasadnicze znaczenie w produkcji. Do głównych zalet drzew karłowych należy możliwość uzyskania wysokich plonów z jednostki powierzchni, gdyż małe rozmiary tych drzew pozwalają na gęste ich sadzenie. Ma to duże znaczenie w sadach towarowych, jak i w ogródkach przydomowych. Ponadto drzewa te wcześnie zaczynają owocować i owocują reguralnie, dając owoce wysokiej jakości.Cięcie drzew i zbiór owoców z małych koron są znacznie ułatwione.
drzewa karłowe mają jednak kilka wad . Ich system korzeniowy jest na ogół płytki i słabo rozwinięty , toteż źle „zakotwicza”drzewo w glebie. Większość podkładek karłowych jest wraźliwa na mróz, niektóre słabo zrastają się z odmianami szlachetnymi. Z tych przyczyn drzewa best online casino karłowe zalecane są w Polsce głównie do ogródków przydomowych. Na podkładach karłowych szczepi się głównie jabłonie i grusze. Drzewom karłowym formuje się koronę zbliżoną do naturalnej olbo nadaje się jej różne sztuczne formy(rys.6).
drzewa owocowe silnie rosnące tj. Szczepione na podkładkach silnie rosnących są podstawą produkcji sadowniczej w naszym kraju. Ich pień może różną wysokość i zależnie od tego rozróżnia się drzewa: krzaczaste , niskopienne, półpienne, pienne i wysokopienne(rys. 7), przy czym ich pnie mają według norm standaryzacyjnych następującą wysokość:
drzewa krzaczaste – do 30cm,
drzewa niskopienne – 31-60cm,
drzewa półpienne – 61-100cm,
drzewa pienne – 100-200cm,
drzewa wysokopienne – powyżej 200cm.
Badania i praktyka wykazują, że największą wartość produkcyjną mają drzewa krzaczaste i niskopienne . Są one mniej uszkadzane przez mróz i wiatr, rosną szybciej i owocują wcześniej, a wszystkie zabiegi pielęgnacyjne oraz zbiór owoców są znacznie łatwiejsze do wykonania niż w sadach wysokopiennych. Wreszcie produkcja tych drzewek w jest łatwiejsza i trwa krócej.
Drzewom o niskim pniu stawiano zarzut , że utrudniają uprawę roli. Obecnie zarzut ten stracił aktualność ze względu na utrzymywanie w rzędach drzew ugoru herbicydowego oraz stosowanie narzędzi i maszyn z bocznym zaczepem (rys.8). Znacznie trudniej natomiast ochronić te drzewa przed zającami.
OWOCOWE NA PRZEWODNIEJ
Obserwacje wykazują, że u odmian wrażliwych na mróz najłatwiej i najsilniej przemarzają pnie i konary u nasady. Aby tego uniknąć , na podkładce okulizuje się odmianę wytrzymałą na mróz i z niej formuje albo tylko pień, albo pień i nasady konarów. Odmianę tę nazywamy przewodnią . Dopiero na niej szczepimy odmianę szlachetną.
Przewodnią można przeszczepiać pod koroną ,tzn. jeszcze przed formowaniem korony. Wówczas koronę drzewa stanowi odmiana szlachetna mało wytrzymała na mróz (rys.9,3) i nadal istnieje niebezpieczeństwo przemarznięcia konarów.
Przy przeszczepianiu przewodniej w koronie , tj. Przeszczepianiu wszystkich konarów u nasady (rys.9,2 ) drzewo jest lepiej zabezpieczonne przed przemarzaniem , ale jego wyprodukownie wymaga większego nakładu pracy i większej ilości zrazów. Ponadto drzewa przeszczepiane w koronie pozostają w szkółce o rok dłużej , a dpdczas ich transportu do sadu wyłamuje się często część pędów odmiany szlachetnej, jeszcze słabo zrośniętych z pzrewodnią. Zabieg ten ostatnio wykonywany jest najczęściej w sadzie.
Na przewodnią dla jabłoni zaleca się odmiany: Antonówka Zwykła, Hibernal i Inflancka, dla grusz – wytrzymałe na mróz typy gruszy kaukaskiej. Dla innych gatunków przewodnie nie są zalecane.
WYJAŚNIENIE TERMINÓW RODZAJ, GATUNEK I ODMIANA
Przy omawianiu zagadnień z zakresu sadownictwa ciągle używa się terminów : rodzaj, gatunek, odmiana. Należy więc bliżej zapoznać się z ich znaczeniem.
Botanicy systematycy, prowadząc badania porównawcze roślin, starają się wyodrębnić ich naturalne grupy o wspólnych cechach i ułożyć z nich naturalny system, który ułatwi poznanie niezliczonych roślin oraz łączącego je pokrewieństwa. Najważniejszą jednostka systematyczną jest gatunek . Do gatunku zaliczamy wszystkie osobniki o wielu wspólnych ważnych cechach . Gatunki zaś wykazujące wspólne cechy łączymy w rodzaj. Rodzajem jest na przykład jabłoń: gatunkami jabłoni są : jabłoń dzika, jabłoń niska, jabłoń śliwolistna, jabłoń jagodowa i inne.
W wyniku różnych zabiegów hodowlanych (krzyżowanie, selekcja, wykorzystywanie, zmian morfologicznych, pojawiających się w naturze ) uzyskuje się osobnika o pożądanych cechach i właściwościach . Tego osobnika rozmnaża się przez szczepienie jego pączków lub kawałków pędu na podkładkach (drzewa) lub przez sadzonkowanie (krzewy) i otrzymuje się zbiór osobników jednakowych. Zbiór ten nazywamy w sadownictwie odmianą. Odmianami jabłoni są: Inflancka, Antonówka, Wealthy, Jonathan, i szereg innych ,gruszy – Faworytka, Lipcówka czy Salisbury.
Czasami u roślin sadowniczych samorzutnie może nastąpić zmiana cech genetycznych w pączkach , tzw. mutacja. Wówczas np. U odmiany wydającej owoce o słomkowej barwie skórki jeden lub kilka pędów zaczyna wydawać owoce z intensywnym rumieńcem. Wystarczy pobrać pączki z takich pędów, zaoklilzować podkładki i otrzymamy jak gdyby nową odmianę tzw. sport . Sporty różnią się od odmiany wyjściowej pzreważnie jedną cechą , np. barwą owocu , jakością skórki czy porą dojrzewania . Przykładem mogą być odmiany Starking i Starkrimson – sporty odmiany Red Delicious. Podobnie Red Melba jest sportem odmiany Melba czy Red Jonathan jest soportem odmiany Jonathan.
Odmiana rośliny sadowniczej różni się zasadniczo od odmiany roślin rolniczych i warzywniczych, które są rozmnażane z nasion , przy czym potomstwo dziedziczy wszystkie cechy rodziców. Z nasion odmiany sadowniczej otrzymuje się siewki niczym nie przypominające drzewa macierzystego . Wyjątek stanowią niektóre odmiany moreli i brzoskwini , o których mówimy , że „powtarzają z nasion”. Odmiany pozostałych roślin sadowniczych trzeba rozmnażać wegetatywnie.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
