 OGÓLNA UPRAWA ROŚLIN SADOWNICZYCH – Rozdział 4
WPŁYW CZYNNIKÓW PRZYRODNICZYCH NA UPRAWĘ ROŚLIN SADOWNICZYCH
O powodzeniu uprawy drzew i krzewów owocowych w dużym stopniu decydują warunki przyrodnicze danego rejonu , a mianowicie :
1) klimat, 2) gleba, 3) ukształtowanie terenu.
A. CZYNNKI KLIMATYCZNE
Z czynników klimatycznych najważniejszą rolę w produkcji sadowniczej odgrywają : temperatura powietrza, nasłonecznienie, opad atmosferyczne i wiatry.
1.Wpływ temperatury na rośliny sadownicze.
Każda roślina sadownicza do wydania wartościowych owoców wymaga określonej sumy ciepła w okresie wegetacji i wytrzymuje tylko pewne minimalne i maksymalne temperatury oraz ograniczone jej wahania.
Każdy gatunek roślin sadowniczych odznacza się pewnym stopniem wytrzymałości na niskie temperatury. Na ogół najwytrzymalsze są jabłonie , następnie wiśnie, i śliwy, najmniej brzoskwinie , morele i orzechy włoskie(tab. 8). Z krzewów owocowych do wytrzymałych na mróz należą porzeczki (z wyjątkiem czarnych), następnie agrest , maliny i truskawki; najłatwiej pzremarza winorośl.
Dane zawarte w tabeli 8 są orientacyjne , gdyż poszczególne odmiany każdego gatunku , a zwłaszcza jabłoni , znacznie różnią się wytrzymałością na mróz . Ponadto badania i obserwacje wykazują , że duży wpływ ma przebieg pogody przed wystąpieniem mrozów. Ciepła i wilgotna jesień oraz nagły mróz sprzyjają przemarzaniu roślin sadowniczych , w takich warunkach bowiem przedłuża się ich okres wegetacji, co utrudnia dobre przygotowanie się do spoczynku zimowego. Podobne skutki powoduje gwałtowne obniżenie się temperatury nawet po suchej jesieni , uniemożliwiające stopniowe przystosowanie się do niskich temperatur. Również długa odwilż w drugiej połowie zimy zwiększa wrażliwość roślin na mróz . Kończą one wtedy fazę spoczynku zimowego i wyższe temperatury przyśpieszają procesy życiowe , co znacznie zmniejsza wytrzymałość tkanek , które przemarzają przy powrocie silniejszych mrozów . drzewa i krzewy owocowe przemarzają łatwiej w drugiej połowie zimy również dlatego , że występują wówczas duże różnice temperatury między dniem i nocą. Wiatry zwiększają niebezpieczeństwo przemarzania, wysuszając tkanki.
Uszkodzeniu przez mróz ulegają nie tylko nadziemne części roślin sadowniczych , ale również ich korzenie . Najwraźliwsze korzenie mają brzoskwinia , grusza i czerwśnia. Przemarzają one już w temperaturze – 12C,.
Przemarzanie korzeni zależy w dużym stopniu od struktury gleby, jej wilgotności , wypromieniowywania przez nią ciepła , pory i głębokości zamarzania . Stosunkowo łatwo przemarzają korzenie na glebach płytkich i niestrukturalnych.
Z innych czynników duży wpływ na łatwość przemarzania roślin sadowniczych mają ; położenie terenu , wysokość pnia, zdrowotność drzew, sposób ich owocowania oraz zabiegi agrotechniczne prowadzone w sadzie. Czynniki te zostaną dokładnie omówione w następnych rozdziałach.
0Nasuwa się pytanie , jak kształtują się najniższe temperatury w naszym kraju. Z tabeli 9 wynika , że silne mrozy występują na terenie całej Polski, a najniższe temperatury – w okolicach górskich, wschodnich i północno-wschodnich. W wielu wypadkach spadają one poniżej temperatury minimalnej, którą wytrzymują pewne gatunki i odmiany roślin sadowniczych. Jedynie w bardzo sprzyjających warunkach lokalnych i przy starannym pielęgnowaniu mogą one przetrwać surową zimę .
Duże szkody w produkcji sadowniczej mogą wyrządzać wiosenne przymrozki , które niszczą kwiaty, a nawet związki i liście , obniżając często znacznie plony. Wytrzymałość pąków, kwiatów i związków na niskie temperatury zależy od gatunku(tab. 10).
Badania wykazują , że nawet temperatury wyższe od podanych w tabeli 10 mogą wpływać ujemnie na zawiązywanie się owoców. Na przykład spadek temperatury do 3C osłabia kiełkowanie pyłku , hamuje wzrost łagiewki pyłkowej i przenikanie jej do zalążni oraz ujemnie działa na proces zapładniania i zawiązywania się owoców. Młode związki są wrażliwsze od kwiatów. Przy lekkim uszkodzeniu mają pierścienie ordzawionej skórki, przy silniejszym – opadają.
Zaobserwowano również zawijanie się liści drzew pestkowych uszkodzonych przez przymrozek. Objawy przypominają uszkodzenia przez mszyce.
Przymrozki wiosenne w naszym klimacie kończą się na ogół do 15 maja , dość często jednak występują jeszcze pod koniec tego miesiąca. Natomiast pierwsze jesienne przymrozki na początek na początek października .
Do dobrego rozwoju i owocowania drzew i krzewów owocowych konieczna jest pewna suma ciepła . Najmniej wymagająca jest np .Antonówka, której wystarcza średnia temperatura okresu wegetacji 13,5˚C . Dla większości odmian jabłoni może ona wynosić od 13,5˚ C do 15,5˚ C . Największe wymagania cieplne mają: winorośl , morela, brzoskwinia i zimowe odmiany gruszy . Srednie temperatury okresu wegetacyjnego w Polsce zawiera tabela 11.
Najniższe średnie temperatury w okresie wegetacyjnym mają u nas tereny północno – wschodnie oraz niektóre nadmorskie ; i tam jednak moża uprawiać większość gatunków i odmian roślin sadowniczych, zwłaszcza w miejscowościach o łagodniejszym klimacie lokalnym.
Maksymalnie temperatury dochodzą w naszym klimacie do 45º C i mogą zmniejszyć intensywność asymilacji, groźniejsza jednak jest towarzysząca im susza. Ujemne działanie wysokiej temperatury potęgują również suche wiatry wschodnie.
2.Wpływ nasłonecznienia na rośliny sadownicze.
Nasłonecznienie ma bezpośredni wpływ na temperaturę powietrza i intensywność asymilacji, od której zależy wytwarzanie związków organicznych przez rośliny , a więc ich siła wzrostu oraz obfitość owocowania. Ponadto nasłonecznienie wpływa korzystnie na smak, barwę i trwałość owoców. Jedynie owoce czereśni i wiśni nie wymagają silnego światła do zabarwienia się. Zbyt duże nasłonecznienie może jednak uszkadzać aparat asymilacyjny.
Dłużej trwające zachmurzenie obniża plony, pogarsza jakość owoców oraz utrudnia roślinom należyte przygotowanie się do spoczynku zimowego. W naszym kraju zarówno nasłonecznienie , jak i zachmurzenie są na ogół średnie.
Wpływ opadów i wilgotności powietrza na rośliny sadownicze.
Opady atmosferyczne stanowią główne źródło wody dla roślin . Od obfitości deszczów w okresie wegetacji zależą; siła wzrostu roślin , zawiązywanie owoców i stopień ich wykształcenia. Najwięcej wody potrzebują drzewa i krzewy owocowe w pierwszej połowie okresu wegetacji, gdy wydają przyrosty oraz zawiązują i wykształcają owoce.
Deszcze mogą jednak działać ujemnie. Długotrwałe opady w okresie kwitnienia uniemożliwiają zapylanie kwiatów przez owady, później zaś mogą być przyczyną zrzucania związków , zwłaszcza przez grusze. Nadmierne opady w okresie dojrzewania owoców pestkowych powodują masowe ich pękanie , a następnie gnicie. Ponad to owoce stają się wodniste , niesmaczne i nietrwałe . Wreszcie pogoda deszczowa sprzyja rozprzeszczenianiu się chorób, w jesieni zaś opóżnia zakończenie wegetacji przez rośliny.
Śnieg jest drugim ważnym źródłem wody , z której rośliny korzystają przede wszystkim wiosną. W okolicach z wiosennymi suszami woda ta musi często wystarczać na długi okres. W okolicach z wiosennymi suszami woda ta musi często wystarczać na długi okres. Ponadto śnieg chroni glebę , a wiec i korzenie , przed przemarzaniem. Dlatego w sadzie wysiewa sie rośliny , których pędy mają w zimie zapobiegać zwiewaniu śniegu. Spóźnione opady śnieżne , które wystąpią po rozwinięciu sie liści , mogą spowodować duże szkody , gdyż ulistnione gałęzie łatwo łamią się lub oddzierają od pnia.
Rozkład opadów na terenie Polski jest nierównomierny .Najwięcej (ponad 1100 mm rocznie) mają ich tereny górskie , następnie podgórza Karpat i Sudetów (800-1000 mm), tereny nadmorskie i Pojezierze Mazurskie (600-700 mm). Najmniej opadów ma środkowa Polska (500 mm i mniej). Roczna suma opadów jest na ogół wystarczająca, istotne znaczenie ma jednak ich rozkład w ciągu roku.
Śliwy i jabłonie wymagają mniej więcej po 80 mm opadów w maju i w czerwcu, 60 mm w lipcu, około 50mm w sierpniu , a w następnych miesiącach po 30mm.W okresie zimy , jak już zaznaczono , pożądane obfite opady. W naszym kraju najobfitsze opady występują na ogół w lipcu i w sierpniu , następnie w grudniu , najuboższe są w zimie . Panuje jednak duża zmienność pogody spowodowana kolejnym napływem mas powietrza oceanicznego i kontynentalnego.
Od obfitości opadów atmosferycznych zależy w dużej mierze wilgotność powietrza, która ma duży wpływ na rośliny. Stwierdzono, że niektóre odmiany , jak np. Koksa Pomarańczowa , Boskoop i Grafsztynek, lepiej owocują w rejonach o klimacie bardziej wilgotnym. Również wszystkie odmiany śliw wymagają wysokiej wilgotności powietrza. Nadmierna wilgotność sprzyja jednak występowaniu chorób.
Grad w produkcji sadowniczej powoduje uszkodzenia mechaniczne .Rozmiary ich zależą od obfitości opadu i wielkości brył lodu. Może on doszczętnie zniszczyć kwiaty , ulistnienie , zawiązki, a nawet młode pędy, albo też uszkodzić owoce . W niektórych okolicach Polski grad jest częstym zjawiskiem.
4.Wpływ wiatru rośliny sadownicze.
Wiatry zwiększają transpirację roślin oraz parowanie gleby , wpływając ujemnie na zdrowotność i owocowanie roślin oraz parowanie gleby , wpływając ujemnie na zdrowotność i owocowanie drzew i krzewów owocowych .Szczególnie szkodliwe są wiatry letnie – suche i gorące, oraz zimowe – suche i mroźne .Silniejsze wiatry w okresie kwitnienia szybko wysuszają znamiona słupków , utrudniając lub uniemożliwiając kiełkowanie pyłku , a także utrudniając lot owadów zapylających kwiaty. Ponadto silniejsze wiatry mogą przechylać lub nawet wywracać drzewa oraz łamać gałęzie, zwłaszcza obciążone owocami. W okresie dojrzewania owoców wiatry często strącają je masowo z drzew ,powodując duże straty , gdyż spady są sprzedawane po niskiej cenie . Wreszcie w zimie wiatr może wywiewać z sadu śnieg.
W Polsce przeważają wiatry wschodnie i zachodnie lub południowo-zachodnie. Wiatry wschodnie są kontynentalne, a więc suche , w zimie mroźne , w lecie zaś gorące . Wiatry zachodnie sprowadzają zwykle obfite opady , a w zimie odwilż.
Aby zabezpieczyć sady przed silnymi wiatrami, należy sadzić osłony z drzew od strony , z której przeważnie wieją wiatry(rys. 10).
Znaczenie klimatu lokalnego i mikroklimatu.
Klimat danego kraju lub większego regionu może uniemożliwić lub ograniczać uprawę poszczególnych roslin . Często jednak wykorzystuje się w produkcji sadowniczej klimat panujący na małym obszarze , czyli klimat lokalny , który może pozwolić na uprawę wrażliwych gatunków lub odmian . Oprócz klimatu lokalnego rozróżniamy mikroklimat , który np.panuje wzdłuż muru biegnącego ze wschodu na zachód. Przy jego stronie wystawionej na południe mogą udawać się rośliny o dużych wymaganiach cieplnych( brzoskwinie, morele, winorośl) ; druga strona – północna , nie nadaje się pod uprawę roślin sadowniczych . A więc w niewielkiej odlegości wystepują dwa skrajnie różne mikroklimaty. Przy wyborze miejsca pod sad należy zatem brać pod uwagę nie tylko klimat dużego obszaru, ale także warunki lokalne.
B. CZYNNIKI GLEBOWE
Gleba jako środowisko rozwoju i działalności korzeni. Gleba jest środowiskiem , w którym żyją korzenie i z którego czerpią pokarmy oraz wodę , co warunkuje wzrost i owocowanie roślin. Dlatego gleba powinna być zasobna , a system korzeniowy dobrze rozwinięty.
Rozwój systemu korzeniowego zależy od gatunku rośliny sadowniczej i od typu gleby. Na ogół najgłębiej wrastają korzenie orzecha włoskiego i gruszy , płycej korzenią się czereśnia i jabłoń , najpłycej śliwa, i wiśnia . Z krzewów jagodowych najgłębiej korzeni się winorośl , inne gatunki rozwijają główną masę korzeni w górnych warstwach gleby.
Rozwój i czynności korzeni również zależą od właściwości gleby . W glebach o strukturze luźniejszej korzenie mają korzystniejsze warunki do wzrostu niz w glebach zlewnych , ciężkich (gliny i iły). Decydującą rolę odgrywa tu dostęp powietrza. Na glebach lżejszych korzenie mogą wrastać dwa razy głębiej niż na zwięzłych (rys.11). Dzięki temu drzewo mniej cierpi przy niedoborze opadów niż drzewo na glebie zwięźlejszej.
W jednym z doświadczeń jabłoń z korzeniami sięgającymi do głębokości 4 -5 m dawała około 300 kg owoców rocznie, natomiast plon innych drzew w tym samym wieku , ale zakorzenionych do 1,5 m , wynosił około 100 kg. Zasięg poziomy korzeni na glebie lekkiej bywa 2 -3 razy większy od średnicy korony (rys. 12), na glebie cięższej tylko 1,5 raza.
Duży wpływ na rozrastanie się korzeni mają jeszcze takie czynniki jak zasobność gleby w wodę , próchnicę i przyswajalne składniki pokarmowe, poziom wody gruntowej, odczyn gleby oraz jej temperatura. Do wzrostu korzeni śliw potrzebna jest temperatura przynajmniej 2 – 4ºC, jabłoni 4 – 5ºC. Najintensywniej rosną korzenie w temperaturze 7 – 20ºC. Wpływ poziomów profilu glebowego na rośliny sadownicze.
Pod poziomem próchniczym gleby, stanowiącym najczęściej warstwę uprawną , występują inne poziomy. Na przykład w glebach bielicowych występuje poziom wymycia, pozbawiony związków wapnia ,magnezu i żelaza, które osadzają się w tzw.poziomie wmycia. Jezeli związki te „skleją ” ziarna piasku , powstaje twarda warstwa rudawca, czyli orsztynu. Korzenie nie mogą jej przebić , toteż gleby z orsztynem nie nadają się pod sady. W glebach brunatnych występuje tzw. poziom brunatnienia , a w czarnoziemach – poziom przejściowy. Pod wymienionymi poziomami o różnej miąższości zalega skała macierzysta , z której powstała gleba, albo skała podścielająca o zupełnie innym pochodzeniu i składzie mechanicznym niż poziomy wyżej leżące.
Skład chemiczny , struktura i głębokość występowania poszczególnych poziomów w dużym stopniu decydują o rozwoju systemu korzeniowego . Jeśli np. płytko pod powierzchnią znajduje się lita skała, to gleba taka nie nadaje się pod sad ze względu na niedobór wody. W wypadku występowania poziomu nieprzepuszczalnego dla wody stanowisko może być za wilgotne dla roślin sadowniczych. Można nawet twierdzić , że ważniejszy jest dobór gleby pod względem budowy głębiej zalegających warstw , gdyż poziom próchniczy można z czasem poprawić , natomiast do tzw. podglebia praktycznie nie mamy dostępu. Jeżeli chodzi o budowę fizyczną , rozróżnia się dwa rodzaje poziomów – przepuszczalne i nieprzepuszczalne.
Poziomy przepuszczalne mogą być kamieniste , szutrowate lub piaszczyste , a może stanowić je spękana skała. Są one łatwo przepuszczalne dla wody , co powoduje stały casino online jej odpływ w głąb . W glebach ciężkich i zlewnych będą one spełniały rolę drenażu , nie powinny jednak znajdować się na głębokości przekraczającej 1,5 m i mniejszej niż 0,5 – 1 m. Położone głębiej mogą już nie odprowadzić nadmiaru wody z górnych warstw gleby , położone płycej mogą je nadmiernie osuszać.
Poziomy nieprzepuszczalne są zbudowane iłu , margla lub zwięzłej gliny. Na nich gromadzi się woda gruntowa , z której mogą korzystać rośliny. Obecność tych poziomów jest pożądana w glebach lekkich; mogą one znajdować się na głębokości 2 m i więcej , przewiewność gleby bowiem pozwala korzeniom na głębsze wrastanie.
3. Wpływ wilgotności gleby i poziomu wody gruntowej na rośliny sadownicze.
Bardzo ważną rolę w życiu drzew i krzewów owocowych odgrywa woda, której zawartość w częściach drzewiastych wynosi 60 -70% , a w owocach dochodzi do 90%. Praktyka wykazuje, że ilość zawiązanych owoców i ich wykształcenie zależą w dużym stopniu od wilgotności gleby. Przy większym niedoborze wody następuje masowe zrzucanie zawiązków , owoce są mniejsze , a przyrosty słabsze . Przy dalszym zmniejszaniu się zasobów wody końce i brzegi blaszek liściowych zasychają . Korzenie mogą ulec uszkodzeniu i liście więdną.
Dobre zaopatrzenie roślin w wodę jest niezbędne do normanego przebiegu procesów życiowych , szczególnie dla nieustannych reakcji chemicznych zachodzących w komórkach . Woda rozprowadza w roślinie ważne substancje , utrzymuje tkanki roślinne w jędrności , czyli turgorze , i reguluje temperaturę tkanek. Na 1000 części pobranej wody łącznej powierzchni 1 m² w ciągu godziny transpirują 200-400 g wody, a duże drzewo owocowe zużywa rocznie co najmniej 500-1000 l wody.
Należy jednak pamiętać , że nadmiar wody w glebie jest szkodliwy dla roślin sadowniczych. Woda wypiera wówczas z gleby powietrze , a ponato – wskutek rozpuszczania się w wodzie dwutlenku węgla wydzielanego przez korzenie – powstaje kwas węglowy zakwaszający glebę . Na glebach podmokłych rośliny łatwo przemarzają, są osłabione i łatwiej ulegają porażeniu przez choroby i szkodniki . Na ogół drzewa i krzewy owocowe są wytrzymalsze na pewien niedobór wody niż na jej nadmiar.
Wilgotność gleby zależy w znacznej mierze od poziomu wody gruntowej. Poszczególne gatunki drzew i krzewów owocowych mają rozmaite wymagania co do tego czynnika. Dlatego przed założeniem sadu czy plantacji krzewów jagodowych należy wykopać dół (tzw.odkrywkę glebową głębokości i długości około 150-200 cm oraz szerokości około 50 cm . Odkrywki glebowe zaleca się wykonywać w kwietniu lub w maju , gdy poziom wody gruntowej jest jeszcze wysoki . Przy badaniu poziomu wody gruntowej można zapoznać się z budową profilu glebowego , co ułatwia ocenę przydatności danej gleby pod sad.
Poziom wody gruntowej dla jabłoni powinien wynosić 150-180 cm , dla grusz i czereśni – 200 cm , dla orzechów włoskich – 200 cm i głębiej . Śliwy dobrze znoszą najwyższy poziom wody gruntowej , dochodzący przejściowo nawet do 50 cm , zaleca się jednak dla nich gleby , w których woda gruntowa znajduje się na głębokości 90-100 cm. Krzewy owocowe udają się dobrze na glebie z wodą gruntową na głębokości około 1 m . Jedynie winorośl wymaga suchszego stanowiska.
Glebę o zbyt wysokim poziomie wody gruntowej należy odwodnić np. systemem rowów otwartych. Przejściowy niedobór wody można zrekompensować nawadnianiem bruzdowym lub deszczowaniem. Wpływ odczynu gleby na rośliny sadownicze.
Przy badaniu gleby kontrolujemy jednocześnie jej odczyn , aby stwierdzić , czy gleba nie wymaga wapnowania. Czereśnie , wiśnie, śliwy, morele, brzoskwinie, orzechy włoskie i winorośl najlepiej udają sie na glebach o odczynie bliskim obojętnego( pH 6,7-7,1 ), jabłonie, grusze i porzeczki wymagają gleb o odczynie słabo kwaśnym (pH 6,2-6,7), wreszcie agrest , maliny i truskawki – gleb kwaśnych (pH 5,5-6,2). Bardzo kwaśnych gleb wymagają jagody i żurawiny (poniżej pH 5).
Przydatność poszczególnych typów gleb pod sady. W warunkach Polski rozróżniono 7 zasadniczych typów gleb. Są to : gleby brunatne , gleby bielicowe, czarnoziemy, czarne ziemie, rędziny, mady i gleby bagienne.
Gleby brunatne występują na większych powierzchniach w gdańskim, szczecinskim, olsztyńskim, opolskim, kieleckim. Mają odczyn obojętny lub słabo kwaśny, zawierają dużo próchnicy i są zasobne w składniki pokarmowe. Udają sie na nich jabłonie i sliwy , nie należy jednak sadzić grusz ze względu na wysoko zalegający węglan wapnia.
Gleby bielicowe zajmują znacznie większe obszary niż brunatne , głównie w środkowym pasie Polski. Mają poziom próchniczy zazwyczaj płytki , o niewielkiej zawartości próchnicy i o odczynie kwaśnym. Największa wartość dla sadownictwa mają bielice wytworzone z glin , utworów pyłowych i lessów. Na glebach tych można sadzić wiśnie , czereśnie i jabłonie.
Czarnoziemy zajmują w Polsce niewielkie powierzchnie. Są to gleby bardzo zasobne w próchnicę i składniki pokarmowe.Można na nich sadzić wszystkie gatunki roślin sadowniczych.
Czarne ziemie występują głównie ns Kujawach , w okolicy Sochaczewa i Włocławka . Odznaczają się dużą zawartością próchnicy , ze względu jednak na wysoki poziom wody gruntowej wymagają zmeliorowania. Nadają się pod wszystkie rośliny sadownicze.
Rędziny znajdują się głównie na kieleczyźnie, małopolsce i lubelszczyźnie. Są to gleby powstałe ze skał wapiennych.Są na ogół żyzne , mają odczyn obojętny lub zasadowy. Udają się na nich śliwy , jabłonie i orzechy włoskie. Nie nalezy na nich uprawiać grusz.
Mady występują w pobliżu rzek i nad morzem . Mady rzeczne są wytworzone z osadów rzecznych. Wartość mad jest różna . Najlepsze są mady średnie o odczynie obojętnym lub lekko kwaśnym . Są one zasobne w składniki pokarmowe , szczególnie w potas i fosfor. Na madach dobrze rośnie większość roślin sadowniczych . Mady ciężkie mniej nadają się pod uprawę drzew owocowych ze względu na gorszą strukturę i trudną uprawę .
Gleby bagienne występują w zagłębieniach terenowych , w miejscach po wyschniętych jeziorach i w dolinach rzek. Na glebach tych, do których zaliczamy i gleby torfowe, można uprawiać tulko żurawinę.
UKSZTAŁOTWANIE TERENU
Ukształtowanie terenu, wpływając na klimat lokalny , może zdecydować, w jakim stopniu teren ten przydatny jest pod uprawę roslin sadowniczych. Zagadnienie to jest dla nas ważne , gdyż w wielu częściach naszego kraju rzeźba terenu jest bardzo urozmaicona.
NIZINY I WYŻYNY. Na ogół niziny i wyżyny mają podobne ukształtowanie i stanowią na znacznych powierzchniach mniej lub więcej wyrównany teren. Dlatego i warunki klimatyczne odpowiadają klimatowi ogólnemu , charakterystycznemu dla danego regionu. Opisany typ ukształtowania terenu występuje w naszym kraju na dużych obszarach np.warszawskie,poznańskie, szczecińskie,część białostokczyźny i wrocławskiego oraz wiele innych. Ale i tu występują obniżenia i wzniesienia terenu, co trzeba brać pod uwagę przy uprawie drzew i krzewów owocowych.
TERENY FALISTE. W odróżnieniu od nizin i wyżyn tereny o ukształtowaniu urozmaiconym odznaczają się dużą różnorodnością warunków siedliska. Można na nich rozróżnić ; 1) zagłębienia terenu, 2) szczyty wzniesień, 3) zbocza wzniesień , czyli położenia pośrednie. Dla każdego z wymienionych położeń charakterystyczny jest klimat lokalny , wpływający korzystnie lub ujemnie na uprawę roślin sadowniczych. Tereny faliste stanowią dużą część naszego kraju.
W rejonach górzystych i pagórkowatych najniżej położone tereny mają charakter kotlin i dolin. Wszelkiego rodzaju zagłębienia , nawet nieznaczne, najmniej nadają się pod uprawę roślin sadowniczych. W zimie i na wiosnę występują tu znacznie niższe temperatury niż na okolicznych zboczach i wzniesieniach. Dlatego zagłębienia takie otrzymały nazwę zastoisk mrozowych. Niższe temperatury są następstwem tzw.inwesji temperatury, czyli jej „odwrócenia” , spowodowanego spływaniem powietrza zimnego, które jest cięższe od ciepłego , na dno zagłębienia. Zbadano, że na dnie doliny o głębokości 150 m zanotowano tęperaturę o 20ºC niższą niż na jej krawędzi . Z tych samych przyczyn w zagłębieniach terenu na wiosnę występują silniejsze i częstsze przymrozki niż na wzniesieniach . Toteż w surowe zimy najwięcej roślin sadowniczych przemarza w zagłębieniach terenu , a następnie na zamkniętych równinach, z których zimne powietrze nie ma odpływu.
Szczyty wzniesień stanowią przeciwieństwo zagłębień terenu. W zimie temperatura tutaj jest wyższa , a przymrozki wiosenne są słabsze i rzadziej występują. Tereny takie są jednak zazwyczaj suchsze i wystawione na działanie wiatrów , co nie zawsze sprzyja uprawie roslin sadowniczych . Działanie wiatrów można złagodzić , stosując osłony sadząc drzewa krzaczaste i niskopienne oraz opryskując drzewa środkami zapobiegawczymi opadaniu owoców.
Zbocza wzniesień stanowią położenie pośrednie pomiędzy zagłębieniami terenu , a jego najwyższym wzniesieniem. Nie wszystkie zbocza są jednakowo przydatne na sady. Wartość ich pod tym wzgledem zależy od kąta nachylenia , czyli od jego spadku, oraz od wystawy, czyli od strony świata , w którą są zwrócone.
Na ogół zbocza o kącie nachylenia do 20º nadają się pod sady i ich zakładanie oraz prowadzenie nie sprawiają większych trudności . Zbocza o nachyleniu od 20 do 30º mogą być jeszcze wykorzystywane pod uprawę roślin sadowniczych , ale koszty z nią związane są wyższe.
Najstarszym sposobem przystosowania bardziej stromych zboczy do uprawy roslin jest budowanie taras (rys. 13).Na zboczu tworzy się wyrównane powierzchnie , na których wysadza się drzewa czy krzewy . Aby zapobiec erozji gleby, zbocza można zadarnić , a poziomą część uprawiać lub utrzymywać w ugorze herbicydowym. Uproszczoną formę terasy stanowią tzw. jaskółcze gniazda, zbudowane dla poszczególnych roślin sadowniczych . Zarówno terasy , jak i jaskółcze gniazda są rozmieszczone wzdłuż poziomic.
Na zboczach można jeszcze sadzić drzewa i krzewy owocowe w tzw. bruzdy konturowe . Chronią one teren przed erozją i zatrzymują spływającą wodę. Stwierdzono, że w bruzdach wilgotność bywa większa o 34% niż w miejscach , gdzie woda swobodnie spływa. Bruzdy konturowe wyoruje się pługiem na szerokość dwóch skib. Na zboczach bardziej stromych wykonuje się bruzdy gęściej , sadząc rośliny w co drugą.
Zbocza o nachyleniu większym niż 30º nie nadają się pod sady towarowe, gdyż zbyt utrudniają zabiegi pielęgnacyjne , mogą być natomiast wykorzystane pod sady przydomowe.
Niekiedy stopień nachylenia zbocza określa się w procentach (5,10,20% itp.) , co oznacza że np. przy 5% nachylenia zbocze o podstawie 100 m ma 5 m wysokości . Pod uprawę roslin sadowniczych nadają się zbocza o nachyleniu do 20%. Drugim czynnikiem mającym duży wpływ na przydatność zbocza dla produkcji sadowniczej jest jego wystawa.
Wystawa południowa zapewnia roślinom maksymalną ilość ciepła ze względu na najlepsze nasłonecznienie , gdyż kąt padania promieni słonecznych jest tutaj najbardziej zbliżony do prostego. Szczególnie silnie nagrzewają się tu gleby lżejsze. Z tej przyczyny takie zbocza nadają się pod uprawę przede wszystkim gatunków i odmian wymagających dużo ciepła, jak; brzoskwinia, morele, zimowe odmiany grusz, winorośl. Na zboczu południowym owoce wszystkich roślin sadowniczych wcześniej dojrzewają , lepiej się wykształcają , są smaczniejsze i trwalsze. Jedynie letnie owoce jabłoni i grusz w takich warunkach szybko przejrzewają i mącznieją.
Wystawa południowa ma jednak i ujemne strony. Wegetacja roślin rozpoczyna się tu wcześniej i panują największe wahania temperatury . W zwiazku z tym występują najczęściej i najsilniej zgorzele pni oraz przemarzanie pączków , kwiatów czy zawiązków . Silne nagrzewanie gleby przyśpiesza jej wysuszanie , sprzyjając rozpyleniu przy uprawie.
Na zbocza północne promienie padają przez małą część dnia, a do bardziej stromych zboczy słońce w ogóle nie dociera , toteż wegetacja rozpoczyna sie później , wahania temperatury są mniejsze i zgorzele oraz uszkodzenia przez wiosenne przymrozki są rzadsze. Wreszcie na zboczach północnych gleba jest zazwyczaj wilgotniejsza niż na południowych.
Wystawa północna ma jednak duże wady. Wskutek gorszych warunków cieplnych owoce dojrzewają póżniej i często mają gorszy smak u odmian cieplnolubnych zaś mogą nie dojrzeć . Najlepiej jeszcze udają się w tych warunkach letnie i jesienne odmiany jabłoni, następnie śliwy i wiśnie.
Wystawa wschodnia jest chłodniejsza niż południowa , dlatego początek wegetacji i kwitnienie roślin są tutaj nieco opóźnione . Zbocza o tej wystawie są narażone na bezpośrednie działanie wiatrów wschodnich , które w zimie wysuszają glebę i rośliny oraz zwiewają śnieg , zubożając zapasy zimowe wody i zwiększając niebezpieczeństwo przemarznięcia korzeni roślin.
Wystawa zachodnia ma podobne wady jak wschodnia . Znajduje się pod bezpośrednim działaniem wiatrów zachodnich , które mogą uszkadzać drzewa i strącać owoce. Jest ponadto cieplejsza , toteż groźba zgorzeli i niszczenia kwiatów przez przymrozki jest tu większa.
Wystawy pośrednie , jak południowo-wschodnia , południowo-zachodnia i inne mają również pośrednie właściwości. Za najodpowiedniejsze pod uprawę roślin sadowniczych uważa się zbocza o wystawie południowo-wschodniej i południowo-zachodniej.
NAWADNIANIE ROŚLIN SADOWNICZYCH
W okolicach o małej ilości opadów i glebach lżejszych nawadnianie wpływa bardzo korzystnie na wzrost i owocowanie drzew i krzewów owocowych. Istnieją następujące sposoby nawadniania plantacji roślin sadowniczych ; nawadnianie zalewowe, nawadnianie bruzdowe, nawadnianie poszczególnych drzew i deszczowanie.
Nawadnianie zalewowe można stosować na terenie równym . Otacza się go groblami i zatapia w pewnych odstepach czasu. Warstwa wody nie może przekraczać 15 cm i powinna utrzymać się na powierzchni do 48 godzin . W razie utworzenia się po nawodnieniu skorupy glebowej kruszy się ją broną lub kultywatorem.
Nawadnianie bruzdowe stosuje się najczęściej na terenie pochyłym . Wodę rozprowadza się w międzyrzędziach kilkoma bruzdami . Średnia długość bruzd powinna wynosić 70-100 m, głębokość 15-20 cm, a odstępy między nimi, w zależności od typu gleby , 70-150 cm . Najodpowiedniejsze nachylenie do nawadniania bruzdowego wynosi 2-2,5º . Przy większym spadku należy stosować bruzdy kręte. Przepływ wody powinien utrzymywać się w granicach 0,5-0,6 l/sek., gdyż wówczas woda nie niszczy bruzd. Przy tym systemie gleba nasyca się wodą do głębokości 75-100 cm.
Nawadnianie poszczególnych drzew jest najbardziej skomplikowane i polega na doprowadzeniu do nich wody za pomocą systemu bruzd . Zalewa się powierzchnię o średnicy 2-3 razy większej od średnicy korony. Ten typ nawadniania może być stosowany w młodym sadzie.
Zaletą deszczowania za pomocą specjalnych urządzeń jest równomierne rozprowadzenie wody niezależnie od ukształtowania terenu. Można także dokładniej dawkować wodę , zmniejszając jej zużycie , oraz połączyć nawadnianie z nawożeniem mineralnym.
W naszych warunkach nawadnianie roślin sadowniczych jest pożądane przede wszystkim wiosną i w pierwszej połowie lata ; przed kwitnieniem i powtórnie w okresie zawiązywania owoców. Póżniej nawadnianie powtarza się co 2 tygodnie , a kończy się na początku września , aby rośliny zdążyły przygotować się do spoczynku zimowego.
E.REJONIZACJA UPRAWY ROŚLIN SADOWNICZYCH
Jak wynika z opisu warunków przyrodniczych Polski poszczególne regiony różnią się znacznie klimatem i ukształtowaniem terenu ; w związku z tym różne gatunki i odmiany roślin sadowniczych nie wszędziej się udają . Dlatego cały kraj podzielono na tzw. rejony sadownicze , o mniej więcej jednakowych warunkach przyrodniczych. Dla uproszczenia podział ten oparto na administracyjnych granicach, dla których Polska Komisja Pomologiczna przy Minister stwie Rolnictwa opracowała tzw. dobór odmian drzew owocowych. Są to zestawy odmian , które – według wieloletnich badań najlepiej udają się w poszczególnych województwach . Dobór odmian krzewów jagodowych opracowano dla całego kraju.
W pewnych odstępach czasu dobór odmian poddaje się rewizji i na podatawie nowych badań wprowadza się do niego poprawki.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
