 San
San to prawy dopływ Wisły (ostatni karpacki), płynie przez Bieszczady Zachodnie, Pogórze Środkowobeskidzkie i Kotlinę Sandomierską; długość 443 km (w tym odcinek graniczny z Ukrainą — 54 km), powierzchnia dorzecza 16 861 km2 (w Polsce 14 390 km2); wypływa na wysokości ok. 800 m n.p.m., na wschodnich stokach Piniaszkowego, na południe od wsi Sianki, na terytorium Ukrainy; wzdłuż źródłowego odcinka rzeki biegnie granica państwa; od źródeł, prawie po wylot z Karpat pod Przemyślem, dolina Sanu przebiega zakolami; w obrębie Karpat dolina jest głęboka, wycięta w skałach fliszowych; San podcina zbocza doliny, w której odsłaniają się pionowo ustawione ławice piaskowców i łupków warstw krośnieńskich; te same utwory fliszowe, w postaci ostrych ławic skalnych (przez miejscową ludność zwane bredami), sterczą w korycie rzeki ponad zwierciadłem wody; w okresach suszy San na długich odcinkach jest płytki, po ławicach można przejść przez rzekę prawie suchą nogą; na obszarze gór (o rzeźbie rusztowej i względnej wysokości grzbietów 200-400 m) San tworzy malownicze przełomy: między pasmem Otryt a górą Tołsta (między Tworylnem a Rajskiem) oraz w Posadzie Leskiej (między Myczkowcami a Leskiem); cechy charakterystyczne doliny Sanu to: strome zbocza z podcięciami skalnymi, osuwiska, rumowiska skalne i wysokie poziomy tarasowe z cokołem skalnym, na którym leżą żwiry rzeczne; zasadniczy kierunek biegu Sanu, z pd.-wsch. na pn.-zach., ulega odchyleniom nie tylko w odcinkach przełomowych, lecz również w charakterystycznych zakolach, z których do największych należy zakole na wschód od Stuposian, między Dydiową a Smolnikiem (na pd.-wsch. od pasma Otryt, a na pn.-wsch. od Magury Stuposiańskiej). Na górnym Sanie spiętrzenie wód zaporami: betonową i ziemną ( Solińskie, Jezioro, - Myczkowskie, Jezioro); w dolinie rzeki lasy mieszane, ze starodrzewem bukowo-jodłowym w strefie górskiej i bogatą fauną; szczególnie zasobne w lasy i faunę leśną jest nad Sanem pasmo Otryt oraz stoki Tołstej, Jawora i Czulni; do rzadkich zwierząt żyjących nad Sanem należy wydra; z Bieszczadów rzeka spływa na Pogórze Bukowskie; między Leskiem a Sanokiem San płynie szeroką, rozległą doliną wypreparowaną w piaskowcowo-łupkowej serii fliszu; nad jego prawym brzegiem, prawie równolegle do biegu rzeki, ciągną się Góry Słonne, przez które San przełamuje się, w rejonie Trepczy i Międzybrodzia, zmieniając kierunek biegu na pn.-wsch.; powyżej, na pierwszym brzegu, leży na wzniesieniach Sanok; stąd rzeka jest spławna i wykorzystywana jako atrakcyjny szlak turystyki kajakowej; nad prawym brzegiem, na rozległym tarasie Sanu i na stokach Białej Góry, leży park etnograficzny regionalnego budownictwa drewnianego; w dalszym ciągu San płynie ku północy i na wschód między pogórzami Dynowskim i Przemyskim; poniżej Przemyśla, już w Kotlinie Sandomierskiej, skręca ku pn.-zach. i przez Pradolinę Podkarpacką i Dolinę Dolnego Sanu płynie do ujścia; na tym odcinku wielokrotnie zmienia się szerokość doliny Sanu — na ogół jest szeroka, wyścielona piaskami, pokryta łąkami, w otoczeniu lasów (niegdyś bardzo rozległych) puszcz Solskiej i Sandomierskiej; w dnie doliny liczne zakola, mokradła, starorzecza; wyprostowany bieg rzeki chronią wały przeciwpowodziowe; ujście na wysokości około 140 m n.p.m., poniżej Sandomierza, w pobliżu Dąbrówki Pniowskiej. Średni spadek doliny w górnym biegu 8%o do 20%o, w ujściowym odcinku 0,25%o; średni roczny przepływ (1951-90) w Przemyślu 50,8 m3/s, w Radomyślu 126 m3/s; maks. rozpiętość wahań stanów wody od 8,6 m w Przemyślu do około 7 m w Radomyślu; San odprowadza do Wisły prawie 4 mln m3 wody rocznie; średnia wyrównana temperatura wody o godzinie 700 w okolicy Jarosławia: w zimie 3,0°C, w lecie 15,8°C, w lipcu 19,1°C. San jest żeglowny od ujścia Wisłoka, na odcinku 90 km.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
