Pilica
Pilica to najdłuższy pierwszy dopływ Wisły, płynie z Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej przez Wyżynę Przedborską, Wzniesienia Południowomazowieckie i Nizinę Środkowomazowiecką; długość 319 km, powierzchnia dorzecza 9273 km2; wypływa około 6 km na wschód od ruin zamku w Ogrodzieńcu (Podzamcze), około 2 km na pd.-zach. od wsi o tej samej nazwie, na wysokości 348 m n.p.m.; źródła krasowe; wywierzysko ma dużą wydajność, która ulega wahaniom w zależności od ilości opadów i ich rozkładu w ciągu roku; rzeka zmienia kierunek biegu, głębokość i szerokość koryta i doliny; w źródłowym odcinku biegu, aż do Żarnowca, Pilica płynie na wschód, w dolinie bezleśnej, dość wyraźnie wciętej w podłoże jurajskie i kredowe, następnie, od Żarnowca po Szczekociny, na północ; górna Pilica odpływała stąd w plejstocenie do Białej Nidy, okrąża (powyżej Szczekocin) wschodnie krańce Progu Lelowskiego; na tym odcinku (poniżej Koniecpola) dolina Pilicy osiąga szerokość ponad 2 km, w dnie doliny kilka kompleksów stawów; od ujścia rzeki Czarnej (Włoszczowskiej) wraca do kierunku południkowego aż do Sulejowa; w rejonie Przedborza dolina zwęża się do 1,5 km; Pilica opływa zachodni kraniec Pasma Przedborsko-Małogoskiego, głębokość doliny osiąga około 50 m; dolinie rzeki towarzyszą duże kompleksy lasów; poniżej Sulejowa rzeka zatacza łuk, na prawym brzegu — Wzgórza Opoczyńskie, zbudowane ze skał jurajskich i porozcinane przez prawy dopływy Pilicy; wody środkowej Pilicy, pod Smardzewicami, spiętrza zapora ziemna (Sulejowskie, Jezioro); przed następną zmianą kierunku, w pd.-wsch. części Tomaszowa Mazowieckiego, na prawym brzegu Pilicy — rezerwat krajobrazowy - Niebieskie Źródła; obfite źródła krasowe: górna Pilica przepływa przez obszar mający nadwyżkę zasobów wodnych, toteż rurociągi biegnące z Pilicy (ujęcia wody w Tomaszowie Mazowieckim oraz z Jeziora Sulejowskiego) rozwiązały problem zaopatrzenia Łodzi w wodę; ujściowy odcinek Pilicy odznacza się asymetrią doliny; dno doliny jest podmokłe z licznymi starorzeczami; szerokość koryta rzeki dochodzi do 100 m; ujście na wysokości 93 m n.p.m., 20 km poniżej Warki; w widłach Pilicy i Wisły wieś Mniszew. Średni spadek doliny w źródłowym biegu 4,4%o, w górnym 0,9%o, w dolnym 0,5%o; średni roczny przepływ (1951-90) w pobliżu ujścia 46,0 m3/s (Białobrzegi); maksymalna rozpiętość wahań stanów wody 2,7 m; średnia temperatura wody o godzinie 700; w dolnym biegu (Białobrzegi): w zimie 2,8°C, w lecie 17,6°C. Wody Pilicy na znacznym odcinku są zanieczyszczone; dolinie Pilicy towarzyszą lasy: największe kompleksy występują w widłach Pilicy i Luciąży oraz między Sulejowem a Żądłowicami (Pilicka, Puszcza); utworzono tu kilka rezerwatów leśnych; rzeka jest osią hydrograficzną Parków Krajobrazowych Sulejowskiego i Spalskiego. Główne dopływy: Krztynia z Białką, Białka, Luciąża, Wolborka, Mogielanka, Czarna (Włoszczowska), Czarna (Konecka), Drzewiczka. Ważniejsze miejscowości nad Pilicą: Pilica, Żarnowiec, Szczekociny, Koniecpol, Przedbórz, Sulejów, Tomaszów Mazowiecki, Spała, Inowłódź, Nowe Miasto Pilicą, Wyśmierzyce, Białobrzegi, Warka.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
