 Historia przewodnictwa tatrzańskiego
Przewodnik tatrzański – współcześnie przewodnik turystyczny górski mający uprawnienie do prowadzenia wycieczek na terenie Tatr, Pienin oraz Podtatrza.
Historia przewodnictwa tatrzańskiego
Pierwsze wzmianki o przewodnictwie tatrzańskim można odnaleźć w opisie Przygód Simplicissimusa Węgierskiego z roku 1683. Autorem tej powieści podróżniczej jest Daniel Speer pochodzący z Wrocławia. Rozdział zatytułowany Jak Simplicissimus z pięcioma studentami i przewodnikiem przez trzy dni drapał się po najwyższych Karpackich górach opisuje wyprawę w Tatry z przewodnikiem. Uważa się, że uczestnicy wyprawy zdobyli Kieżmarski Szczyt.
Pierwszymi przewodnikami byli górale zamieszkujący okoliczne wsie. Znali tylko część Tatr, w której działali jako kłusownicy czy pasterze, nie posiadali wiedzy o całych górach. Jednym z pierwszych znanym z imienia i nazwiska przewodników był rektor liceum w Kieżmarku – Georg Buchholtz, który wraz ze swoimi studentami odbywał wycieczki w Tatry. Zachowały się dwa opisy takich wycieczek – z roku 1724 i 1726.
Przewodnicy towarzyszyli naukowcom eksplorującym Tatry. Nie tylko prowadzili, ale również byli tragarzami ekwipunku oraz sprzętu badawczego. Stanisław Staszic w latach 1802–1805 podczas swoich wypraw na Kołowy Szczyt, Sławkowski Szczyt i Krywań zatrudniał jako przewodników górali z Jurgowa, zaś w wejściu na Łomnicę towarzyszyli mu przewodnicy z Gierlachowa i Starej Leśnej.
W wieku XIX wycieczki w Tatry zyskały popularność. W podtatrzańskich miejscowościach rozwinęło się zaplecze noclegowe i baza wypadowa dla wypraw w głąb gór. Wraz ze zwiększającą się liczbą turystów wzrosło zapotrzebowanie na przewodników. Zachowały się informacje o polskich przewodnikach z pierwszej połowy XIX, byli to: Jan Budz, Wojciech Galica, Józef Bigos i Jędrzej Para, leśniczowie – Franciszek Klein i Ignacy Blumenfeld. Po południowej stronie Tatr działali jako przewodnicy: Thomas Mauksch, Ján Ruman Driečny (starszy), Johann Still.
W drugiej połowie XIX wieku działali przewodnicy, którzy znali całe Tatry i przyczynili się do szybkiego rozwoju turystyki i taternictwa. Po północnej stronie Tatr byli to: Jędrzej Wala (starszy), Maciej Sieczka, Szymon Tatar (starszy), Wojciech Roj, Jędrzej Wala (młodszy), Jan Bachleda Tajber i Klemens Bachleda.
Po południowej stronie Tatr do najbardziej znanych przewodników należeli: Ján Ruman Driečny (młodszy), Martin Spitzkopf, Johann Hunsdorfer (senior). W tym okresie przewodnicy wyprowadzili turystów na niezdobyty dotąd Gerlach.
W 1873 roku powstały dwie organizacje turystyczne: Towarzystwo Tatrzańskie i Węgierskie Towarzystwo Karpackie, których zadaniem był rozwój turystyki, badania naukowe i ochrona przyrody w Tatrach. Obie instytucje ujęły przewodnictwo w ramy organizacyjne. Po południowej stronie Tatr w roku 1875, a po północnej w 1877 przewodnicy otrzymali legitymacje. Odznaki przewodnickie, czyli tzw. „blachy” polskim przewodnikom wręczono w 1887 roku. Został ustalony zakres uprawnień dla przewodników (podział na klasy) i stawki za poszczególne wycieczki.
Od początku XX wieku rozwijała się turystyka indywidualna. Wzrost liczby turystów i rozwój nowych form turystyki: taternictwa i turystyki zimowej pociągnął za sobą wypadki. Było to impulsem do powołania do życia w 1909 roku Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, którego pierwszymi członkami zostali przewodnicy tatrzańscy.
Po drugiej wojnie światowej, wraz z powstaniem parków narodowych po obu stronach Tatr, turystyka została podporządkowana wymogom ochrony przyrody. PTT zostało przekształcone w ogólnopolską organizację PTTK, któremu podlegało także przewodnictwo górskie. Rozwijający się w tym okresie masowy ruch turystyczny, opierający się głównie na zorganizowanych wycieczkach zbiorowych, był impulsem ponownego rozwoju przewodnictwa. Poza Zakopanem powstały nowe koła przewodnickie, m.in. w Krakowie, Katowicach, Gliwicach, a także akademickie koła przewodników.
Przewodnicy tatrzańscy dzisiaj
Przewodnik tatrzański jest zawodem tzw. zaufania publicznego, do którego wykonywania niezbędna jest licencja. Po zdaniu egzaminów wydaje ją Marszałek województwa właściwy dla miejsca zamieszkania przewodnika. Przewodnik tatrzański to jeden z rodzajów przewodnika turystycznego, którym może być osoba posiadająca uprawnienia określone ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r.
Organizacje skupiające przewodników tatrzańskich
Organizacje skupiające przewodników tatrzańskich są zrzeszone w Centrum Przewodnictwa Tatrzańskiego:
Akademickie Koło Przewodników Tatrzańskich im. Zofii i Witolda H. Paryskich w Krakowie,
Klub Przewodników Tatrzańskich PTTK-TPN w Zakopanem,
Koło Przewodników Tatrzańskich im. Janusza Chmielowskiego w Katowicach,
Koło Przewodników Tatrzańskich im. Macieja Sieczki w Krakowie,
Koło Przewodników Tatrzańskich im. Tadeusza Szczerby w Gliwicach,
Stowarzyszenie Europejskich Przewodników Górskich „Lider”,
Stowarzyszenie Przewodników Tatrzańskich im. Klemensa Bachledy w Zakopanem.
Koło Przewodników Tatrzańskich w Zakopanem PTTK im. Klimka Bachledy
Tatrzańskie przewodnictwo ma już 140 lat
Na XVII wiek datuje się pierwsze wejścia na tatrzańskie szczyty, ale turystyka w najwyższych polskich górach na dużą skalę zaczęła rozwijać się dopiero w drugiej połowie XIX stulecia. Turyści poszukiwali górali, którzy mogli poprowadzić ich w nieznane góry.
„Kłusownicy, ale też i pasterze byli pierwszymi zdobywcami Tatr i najlepszymi ich znawcami, dlatego właśnie oni prowadzili pierwszych turystów w góry. Tajemnice Tatr były dobrze znane zakopiańskim góralom” – powiedział PAP przewodnik tatrzański, były dyrektor Tatrzańskiego Parku Narodowego Paweł Skawiński, który szkoli młodych adeptów przewodnictwa górskiego.
Pod koniec XVIII stulecia w celach badawczych po Tatrach wędrowali zagraniczni turyści – Bretończyk Baltazar Hacquet i Szkot Robert Townson prowadzeni przez góralskich kłusowników. Kilka lat później górale poprowadzili w Tatry Stanisława Staszica, uważanego za ojca polskiej turystyki górskiej.
Początkowo prowadzenie turystów było dla kłusowników okazjonalnym zarobkiem, a z czasem, kiedy pod koniec XIX wieku turystów było coraz więcej, przewodnictwo stało się dla nich głównym źródłem dochodu. Wówczas kłusownicy porzucali swój pierwotny fach i stawali się gorliwymi obrońcami przyrody – taką pozytywną przemianę przeszło wielu górali, gdyż zaczęli sobie oni zdawać sprawę z konieczności ochrony przyrody, dla której przyjeżdżają tu turyści.
„Już w XIX wieku przewodnictwo tatrzańskie funkcjonowało całkiem dobrze, choć był to zawód w żaden sposób nieuregulowany aż do 1875 r., kiedy Towarzystwo Tatrzańskie usankcjonowało ten zawód” – powiedział PAP przewodnik tatrzański, były dyrektor Tatrzańskiego Parku Narodowego Paweł Skawiński.
„Już w XIX wieku przewodnictwo tatrzańskie funkcjonowało całkiem dobrze, choć był to zawód w żaden sposób nieuregulowany aż do 1875 r., kiedy Towarzystwo Tatrzańskie usankcjonowało ten zawód” – opowiadał Skawiński.
Wiosną 1875 r. sekretarz Towarzystwa Tatrzańskiego prof. Leopold Świerz wydał znanym sobie przewodnikom z Zakopanego książeczki z wykazem miejsc, do których mogą prowadzić turystów. Ta książeczka zawierała również cennik usług.
W 1877 r. opublikowano spis osiemnastu przewodników, sklasyfikowanych według posiadanego przez nich doświadczenia i wyróżniono trzy klasy przewodnickie - ten podział funkcjonuje do dzisiaj. Wśród przewodników z najwyższymi kwalifikacjami znaleźli się wówczas zakopiańczycy: Jędrzej Wala starszy, Szymon Tatar, Maciej Sieczka, Wojciech Roj i Jędrzej Wala młodszy. Później do tego elitarnego grona dołączył legendarny Klemens Bachleda nazwany „królem przewodników tatrzańskich”. Bachleda zginął podczas akcji ratunkowej w 1910 r. w ścianie Małego Jaworowego szczytu.
Początkowo turyści prowadzeni przez przewodników odwiedzali głównie doliny reglowe, Morskie Oko i Kalatówki. Duży wpływ na propagowanie tatrzańskiej turystyki wywarł lekarz z Warszawy Tytus Chałubiński, który zalecał pobyt w górach swoim pacjentom jako terapię.
Botanik, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego Józef Rostafiński opublikował w 1883 r. w Krakowie broszurę, w której napisał: „Z chwilą zaś, gdy się wchodzi w górę, Zakopianin staje się nieoszacowanym skarbem i żaden alpejski przewodnik (…) nie może z nim współzawodniczyć ani pod względem wytrwałości, chętnej pomocy, ani niezrównanego humoru. Lepszej, troskliwszej i wyrozumialszej opieki dla kobiet nawet, nawet przeciętnie, nigdzie w alpejskim świecie nie znajdziesz”.
W 1887 r. lista przewodników tatrzańskich liczyła już 60 osób. Przewodnicy zaczęli otrzymywać owalne mosiężne odznaki z wybitymi dwiema szarotkami z inskrypcją: „Przewodnik tatrzański” oraz z wybitym numerem i oznaczeniem posiadanej klasy. Takie odznaki do dziś popularnie nazywa się blachami przewodnickimi.
Aż do 1937 r. przewodnikami tatrzańskimi byli wyłącznie górale. W tym roku egzamin przewodnicki zdał wybitny taternik Stanisław Motyka. W okresie drugiej wojny światowej wielu przewodników działało jako kurierzy tatrzańscy biorący udział w przeprowadzaniu ludzi na szlaku Kraków – Budapeszt, zajmowali się przekazywaniem meldunków i pieniędzy. Przewodnicy brali też udział w walce z okupantem jako żołnierze Armii Krajowej i w oddziałach Polskich Sił Zbrojnych na zachodzie Europy.
Po wojnie w 1948 r. wznowiono kursy przewodnickie, a na jednym z nich uprawnienia zdobyła pierwsza w historii kobieta w tym fachu – Zofia Radwańska – Paryska.
Obecnie uprawnienia do prowadzenia wycieczek w Tatrach posiada około 200 osób. Na przestrzeni 140 lat zostało wydanych ponad 800 blach przewodnickich.
„Przewodnik górski 140 lat temu prowadził turystów w teren niemal dziki, bez map bez oznaczeń. Obecnie przewodnik prowadząc turystów po Tatrach ma dwojaką funkcję - zapewnia bezpieczeństwo, ale i odgrywa ważną rolę edukacyjną. Musi ciekawie opowiadać o przyrodzie, dziedzictwie kulturowym oraz uczyć szacunku do gór” – zakończył Skawiński.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
