 Krajobraz kulturowy PPN i propozycje jego ochrony
Krajobraz kulturowy Pienińskiego Parku Narodowego i propozycje jego ochrony
"Czas gdy raz minął już nie wraca" parafrazując słowa antycznego filozofa, pisał w swych Epigrammatach renesansowy poeta Klemens Janicki. Refleksja nad mijającym czasem towarzyszy człowiekowi od dawna. Przemijanie rzeczy to jeden z charakterystycznych rysów natury. Ochrona zabytków, walka o przetrwanie dóbr kultury, a wśród nich zabytkowego krajobrazu kulturowego jest próbą zatrzymania, a przynajmniej opóźnienia owego naturalnego przemijania.
Można też odwrócić to spostrzeżenie i stwierdzić, że są przedmioty, obiekty czy miejsca dla których czas biegł w którymś momencie wolniej. Gdzie zachowała się cząstka "dawnego świata". Stosunkowo łatwo ów dawny świat odczuć wkraczając w mrok katedry wawelskiej, czy schylając głowę w drzwiach dworu Moniaków w Zubrzycy Górnej. Trudniej odczytać przekaz historii zapisany w krajobrazie i to w krajobrazie na pozór zdominowanym przez naturę. A przecież, w dzisiejszych czasach, niemal każdy krajobraz z którym przychodzi nam obcować jest w jakimś stopniu przetworzony przez człowieka, czyli ma charakter kulturowy. Krajobraz kulturowy może być harmonijny lub zdegenerowany, może być również zabytkowy. O zabytkowym krajobrazie kulturowym mówimy wówczas gdy na zwartym obszarze przetrwała jedna z historycznych postaci środowiska naturalnego, dopełniona zabudową, dziełami inżynierskimi lub innymi elementami właściwymi dla danej epoki. Z reguły nie jest to krajobraz jednorodny, współtworzą go komponenty nawarstwiające się przez lata.
Prezentowany tekst przedstawia refleksję związaną z odczytaniem krajobrazu kulturowego Pienińskiego Parku Narodowego. Refleksję wysnutą przy pracy nad Operatem ochrony zasobów kulturowych dla Planu Ochrony Pienińskiego Parku Narodowego, opracowaniem przygotowanym przez zespół krakowskiego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego.
Gdy mówimy o Pieninach, a zwłaszcza o Pienińskim Parku Narodowym, to skojarzenia są jednoznaczne. W powszechnej świadomości jest to obszar nieskażonej przyrody. Kraina malowniczych wapiennych skał, bogactwa flory i fauny. Jednym słowem modelowy krajobraz naturalny - ale czy tak jest faktycznie?
W środowisku krajoznawców i turystów nie trzeba przypominać, że Przyroda Pienin chroniona jest od dawna. Pierwszy prywatny rezerwat (o powierzchni 7.5 ha) założył Stanisław Drohojowski w 1921 r. wokół ruin zamku w Czorsztynie. W 1932 r. powołano jednostkę Lasów Państwowych pod nazwą "Park Narodowy w Pieninach" o powierzchni 736 ha. Podobne działania podjęto po stronie Słowackiej. Powstał pierwszy w Europie międzynarodowy park przyrody. Park reaktywowano po wojnie, w 1954 r. W podstawowych danych na temat Parku możemy odszukać informacje, iż obecnie ponad 70% powierzchni chronionej zajmują lasy. Natomiast o odrębności geobotanicznej Pienin stanowią ekosystemy nieleśne. Szczególnie bardzo bogate florystycznie murawy oraz łąki, które powstanie i utrzymywanie zawdzięczają człowiekowi. To stwierdzenie nie powinno dziwić. Wszak Pieniny przez wiele wieków były obszarem penetracji i aktywności gospodarczej człowieka. Naturalny, górsko-skalno-leśny krajobraz został przekształcony w znacznym stopniu w krajobraz kulturowy. Na swój sposób kulturowa jest również domniemana dzikość leśnych ostępów, zachowana w świadomym akcie ochrony przyrody.
Warunki fizjograficzne Pienin determinowały formy i kierunki gospodarowania na tym terenie, włącznie z określeniem warunków dla akcji osadniczych. Każda forma zagospodarowania terenu miała swą odrębną postać w krajobrazie. W wyniku prowadzonej latami akcji zasiedlania południowego krańca Małopolski u stóp Pienin powstał wianuszek wsi okalających pasmo górskie. Jak stwierdza Janusz Bogdanowski w Rozważaniach nad kształtem wsi w krajobrazie Polski "osady miejskie lub wiejskie stanowią węzły kulturowego krajobrazu, w których najdobitniej wyraża się działanie człowieka, w historii jego cywilizacji i kulturze".
Kształt wsi, nieodmiennie związany z nim układ drożny oraz rozłogi pól i wzajemny stosunek obszarów leśnych i rolnych to elementy, które mogą dostarczyć wielu informacji o historii regionu. Uświadomienie sobie wartości historycznej (a często również kompozycyjnej czy krajobrazowej) zachowanych układów ruralistycznych jest podstawowym warunkiem skutecznej ich ochrony i harmonijnego dopełniania współczesnymi elementami.
Główne skupiska zabudowy podpienińskich wsi leżą po za granicami Pienińskiego Parku Narodowego. Wiejskie centra znajdują się w granicach otuliny lub w jej bezpośrednim sąsiedztwie. Jednak sieć drożna, rozłogi pól oraz katastralne granice wsi przebiegające z dala od zabudowy, po grzbietach, drogach i potokach, wkraczają w obszar Parku i powodują konieczność uwzględnienia problematyki ruralistycznej w ogólnej charakterystyce uwarunkowań kulturowych omawianego obszaru. W granicach Parku znajdują się zróżnicowane powierzchniowo fragmenty terenu należącego administracyjnie do Czorsztyna, Hałuszowej, Tylki, Krościenka, Szczawnicy, Sromowców Niżnych i Sromowców Wyżnych. Ponadto w granicach otuliny PPN znajdują się tereny wsi Grywałd, Kluszkowce, Krośnica, Niedzica i Falsztyn.
Owa sieć osadnicza kształtowała się pod Pieninami począwszy od drugiej połowy XIII w. lub końca tego stulecia. Rozwój osadniczy, gospodarczy i administracyjny w rejonie Pienin zapoczątkowuje bł. Kinga około 1268 r. Ostatnie miejscowości regionu powstały najprawdopodobniej przed 1600 r. (Tylka). Wcześniejsze osadnictwo pradziejowe, mimo że potwierdzone licznymi stanowiskami z różnych epok (od paleolitu począwszy) nie zachowało na omawianym obszarze ciągłości i związku ze średniowiecznymi i nowożytnymi osadami. Rozległa luka kulturowa spowodowała, iż średniowieczni osadnicy posuwający się z akcją osiedleńczą w górę biegu Dunajca znajdowali się w dziewiczej puszczy karpackiej, tworząc zręby osada "na surowym korzeniu". Równolegle posuwała się kolonizacja Zamagurza Spiskiego zapoczątkowana w XIV wieku przez Berzeviczych.
Wśród elementów układów ruralistycznych, które znajdują się w granicach Pienińskiego Parku Narodowego przede wszystkim należy wymienić zabudowania na Krasie, należące pod względem administracyjnym do Krościenka i budynki na Zagroniu, należące do Tylki. Są to przykłady izolowanych od wsi zagród samotniczych, czyli typu gospodarstwa znanego w całych Karpatach. Na wzór takiej zagrody został również zagospodarowany zespół zabudowań przy szkółce, na Szajbie. Zagrody te w przypadku zachowania historycznej substancji i formy budowlanej stanowią znaczący element krajobrazu kulturowego, jako swoisty dokument sposobów zagospodarowywania terenów leśno-górskich. Istnieje jednak zagrożenie, że modernizacja lub rozbudowa takiego siedliska może doprowadzić do powstania dysharmonijnej enklawy zabudowy w granicach Parku. Tendencję taką można zaobserwować w jednym z przypadków na Krasie.
Rozwojowi osadnictwa sprzyjało istnienie traktów komunikacyjnych. W wiekach XIII-XIV trakt handlowo-dyplomatyczny na Węgry przekraczał Dunajec w Sromowcach Wyżnych, przewijał się przez Przełom Czorsztyński i łukiem wokół Czorsztyna zmierzał do doliny Krośnicy. Natomiast w wiekach XIV i XV szlak handlowy z południa dzielił się na dwa trakty. Główny prowadził doliną Popradu. Boczny okalający Pieniny od zachodu i północy ciągnął się od Starej Spiskiej Wsi, przecinając Dunajec w Sromowcach Wyżnych, do Czorsztyna, gdzie zawracał doliną Krośnicy do Krościenka, a następnie lewym brzegiem Dunajca kierował się w stronę Nowego Targu. Przy szlaku, biegnącym doliną Dunajca wybudowano 2 zamki - po stronie polskiej Wronin (obecnie Czorsztyn), a po węgierskiej zamek Dunajec (obecnie Niedzica). Zamki te, trwają naprzeciw siebie do dzisiaj. Fragmenty współczesnych dróg komunikacyjnych odpowiadają przebiegowi dawnych traktów.
Średniowieczna sieć osadnicza łączyła się z precyzyjnym podziałem i rozgraniczeniem ról. Rolniczo użytkowane tereny rychło zaczęły się wyodrębniać z leśnego sąsiedztwa. W otoczeniu Pienin zachowały się do dziś czytelne rozłogi pól. Pod względem typologicznym dominuje niepodzielnie rozłóg łanowo-leśny o średniowiecznej genezie. Występujące lokalnie, np. w rejonie Tylki, odstępstwa i nieregularności wynikają z uwarunkowań topograficznych.
Ze względów krajobrazowych na szczególne zaakcentowanie zasługują:
Rozłogi Krasu - doskonale czytelne, łanowe, znajdujące się w całości w granicach PPN.
Rozłogi pól Sromowców Niżnych i Wyżnych zajmujące obszar między zabudową wsi, a zalesionym grzbietem pienińskim. Łanowe, doskonale czytelne, szczególnie eksponowane w widokach z Trzech Koron. W całości w granicach Otuliny PPN.
Rozłogi pól Hałuszowej, gdzie najpełniej czytelne jest powiązanie rozłogu z układem zabudowy wsi. W całości w granicach Otuliny PPN.
Odrębnym elementem o charakterze kulturowym współtworzącym krajobraz Pienińskiego Parku Narodowego są polany. Ich powstanie i utrzymywanie się jest związane z gospodarką człowieka. Zarazem obecność polan w granicach danej miejscowości pozwala zakwalifikować i scharakteryzować typ tej gospodarki w kontekście historycznym. Problematyka ta wiąże się bezpośrednio z zagadnieniem zasięgu lasów pienińskich i udziału gospodarki człowieka w ich kształtowaniu.
W źródłach historycznych grzbiet karpacki pojawia się jednoznacznie jako obszar nieprzebytych lasów, Silva Nigra. Postęp osadnictwa w głąb Puszczy Karpackiej wyznaczał kolejne etapy zagospodarowania południowej Małopolski. Intensyfikacja akcji zasiedlenia Puszczy Karpackiej miała miejsce w 1 połowie XIII w. Wcześniej zalesionego rejonu nie penetrowano w sposób zorganizowany, uważając go za najlepszą osłonę Ziemi Krakowskiej przed sąsiedzkim najazdem. Można przypuszczać, że do tego czasu Pieniny porastały lasy o charakterze pierwotnym.
Kolejno powstające wsie zagospodarowują rolniczo tereny zmniejszając areały leśne. W pierwszej kolejności pozyskiwano tereny dające nadzieję na dogodne gospodarowanie, położone w dolinach rzek i potoków, na równiach lub połogich grzbietach. Rozproszone w źródłach informacje pozwalają tylko wyrywkowo ocenić zakres zmian dokonywanych przez coraz liczniejszych osadników. Dopiero równoległe chronologicznie informacje z końca XVI w. o folwarkach dworskich, wójtowskich i starościńskich pozwalają przypuszczać, że w tym okresie nastąpiły już poważne przesunięcia ilościowe areałów leśnych na rzecz pól uprawnych. Wśród informacji na temat folwarków pojawiają się też wzmianki o polanach. Np. wiadomo iż w początku XVII w. starosta czorsztyński Baranowski zagarnął sołtysom ze Sromowiec Wyżnych pola: Nad Łazki, Pod Flakami, Głęboki Potok i Podwapienne. Natomiast z 1660 r. pochodzi wzmianka o folwarku starościńskiem (podzameckim) gospodarującym m.in. na części polany Majerz. Dowodów na świadome gospodarowanie zasobami leśnymi dostarcza dokument z 1626 r. wydany dla mieszczan krościeńskich, w którym przyznaje się im prawo wypasu w lasach, jednak z wyłączeniem Pienin, uznanych za rezerwat zwierzyny.
Zestawiając wyrywkowe dane szczegółowe oraz informacje o etapach rozwoju sieci osadniczej można przypuszczać, że około początku XVII w. ( powstanie Tylki) zakończył się proces pozyskiwania terenów rolnych i ustabilizował podział na grunty uprawne, pastwiska i lasy. Ze względu na klęski i wyludnienie terenu około połowy XVII w. zasięg ten mógł nie ulegać drastycznym zmianom na przestrzeni następnego stulecia.
Z XVIII w. pochodzi fundamentalne źródło kartograficzne pozwalające określić stan historyczny zasięgów lasów i polan w Pieninach. Pieniny przedstawione na mapie Miga jawią się jako obszar w znacznym stopniu wylesiony. Rozległa wydłużona polana Majerz, ogołocony z lasów Kras, ciąg polan na głównym grzbiecie, tarasowo usytuowane niewielkie, lecz liczne polany na południowych stokach masywu i szerokie jęzory pól ciągnące się na stokach północnych, od doliny Krośnicy ku grzbietowi, stanowiły tereny gospodarki rolnej i pasterskiej. Zwarte kompleksy leśne pokrywały natomiast grzbiet Pieninek, Facimiech i masyw Trzech Koron, południowe stoki Macelaka i południowe stoki poniżej polany Majerz. Stoki północne pokrywały wąskie pasma lasów wiążące się z dolinami potoków. Austriackie mapy sztabowe z 2 połowy XIX w. przynoszą obraz pewnych zmian. Nie są odnotowane na nich niektóre polany z południowych stoków pienińskich, większą regularność uzyskują zasięgi pól na stokach północnych. O proporcjach użytków rolnych i leśnych w 4 ćw. XIX w. dają wyobrażenie dane tabularne dla Czorsztyna i Sromowców. W 1880 r. w Czorsztynie obszar większej własności (należący do Marcelego Drohojowskiego) liczył 225 morgów roli ornej, 13 morgów łąk i ogrodów, 23 morgi pastwisk i 167 morgów lasu. Własność mniejsza obejmowała obszar 209 morgów roli ornej, 16 morgów łąk i ogrodów, 85 morgów pastwisk i 12 morgów lasu. W 1890 r., w Sromowcach Niżnych, Średnich i Wyżnych łączna powierzchnia obszaru większej własności obejmowała 141 morgów roli ornej, 32 morgów łąk i ogrodów, 90 morgów pastwisk, 661 morgów lasu. W kurii mniejszej własności znajdowały się 1182 morgi roli ornej, 159 morgów łąk i ogrodów, 329 morgów pastwisk i 118 morgów lasu. Polany wykorzystywane były dla wypasu i jako łąki kośne, na niektórych wysiewano również owies.
Współczesna inwentaryzacja zasięgu polan w granicach PPN wykazuje 110 pozycji o zróżnicowanych powierzchniach, od wielkich typu Majerz, Kras czy Klenina, po miniaturowe, ukryte w leśnych ostępach. Porównanie z historycznym materiałem kartograficznym wskazuje na zmniejszenie się zasięgu części polan. Naturalna sukcesja leśna jest reakcją na zmiany sposobu użytkowania polan.
W krajobrazie kulturowym Pienin polany mają istotne znaczenie jako element związany z odwiecznym zagospodarowaniem tego obszaru, a zarazem, obecnie już relikt zanikającego typu gospodarki rolno-hodowlanej.
W Pienińskim Parku Narodowym natura i kultura niejednokrotnie splatają się w jednorodną wstęgę krajobrazu kulturowego. Pienińskie polany, drogi, rozłogi pól to elementy współtworzone przez wieki w wyniku ludzkiego gospodarowania w górach. Pieniny były od dawna górami dostępnymi i otwartymi dla różnorodnych penetracji. Wobec tego może wydać się zaskakującym fakt, iż w granicach Pienińskiego Parku Narodowego, tak nasyconego obecnością człowieka, obiekty architektoniczne, po za ruinami zamków, nie stanowią pierwszorzędnego elementu krajobrazu.
W granicach Parku znajdują się obiekty które można podzielić na podstawowych kategorii, w dwóch grupach - 1. dawne, 2. Współczesne.
- Dawne:
-- architektura obronna - ruiny trzech zamków,
-- architektura i budownictwo mieszkalne - zagrody i domy wiejskie,
-- budownictwo gospodarcze - szopy, szałasy, bacówki.
-- obiekty małej architektury - kapliczki i krzyże przydrożne.
- Współczesne:
-- budynki i elementy małej architektury należące do infrastruktury Parku (w tym wiaty - deszczochrony),
-- budownictwo mieszkalne (na Krasie),
-- inne obiekty funkcjonalne (np. budynek Straży Granicznej na Drodze Pienińskiej).
Pienińskie zamki choć przetrwały w stanie ruiny, to należą do najcenniejszych obiektów, nie tylko w granicach Parku, ale i regionu. Największy z nich i najlepiej zachowany to zamek Czorsztyn usytuowany na eksponowanym krajobrazowo skalistym cyplu nad Dunajcem, obecnie na brzegu Jeziora Czorsztyńskiego. Zamek został wzniesiony najprawdopodobniej w końcu XIII w. Pierwotnie nosił nazwę Wroni. Stanowi przykład średniowiecznej warowni "typu ośrodkowego", bezwieżowego. Do podobnego typu zaliczany jest zamek Pieniny. Obiekt ten jest zachowany reliktowo, przetrwał w części mur obwodowy, fragmenty przylegających do niego pomieszczeń mieszkalnych oraz cysterny na wodę. Zamek był wzniesiony najprawdopodobniej w latach 80. XIII w. z inicjatywy księżnej Kingi. Pełnił funkcję refugium dla zakonnic z klasztoru klarysek w Starym Sączu. Budowla podupadła zapewne na początku XIV w. Trzeci z pienińskich zamków przetrwał w znacznie skromniejszej postaci. Na północ od wsi Sromowce Wyżne, na wzgórzu Zamczysko znajdują się relikty umocnień obronnej budowli drewniano-ziemnej, zajmującej wypłaszczenie wierzchołkowe wzgórza. Warownię tę wzniesiono zapewne w końcu XIV w. lub na początku XV w. Pełniła zapewne funkcję umocnionej budowli, w której odbywały się zjazdy poselstw polskich i węgierskich.
Omawiając zamki regionu pienińskiego nie sposób pominąć zamek Niedzicki, położony wprawdzie po za granicami PPN, lecz związany z nim krajobrazowo. Zamek ów jest zachowany w najlepszym stanie i prezentuje walory stylowe warowni średniowiecznych, z elementami późniejszymi i detalem renesansowym. Powiązania widokowe zamków niedzickiego i czorsztyńskiego, ponad korytem Dunajca decydują, że mimo położenia na prawym brzegu Dunajca, zamek Niedzicki jest obecny w krajobrazie Parku.
Znaczne nasycenie tak niewielkiego obszaru średniowiecznymi budowlami obronnymi stanowi jeden z indywidualnych rysów kulturowych Pienin.
Historyczna zabudowa mieszkalna nie jest reprezentowana w granicach Parku zbyt licznie. Większe skupisko domów znajduje się na Krasie, pojedyncze zagrody pojawiają się na stokach północnych w rejonie Tylki (Pryczków i na Zagroniu) oraz góry Wapiennik w Czorsztynie. Zagrody z Zagronia, Pryczków oraz z zachodniej części Krasu stanowią przykłady typowej architektury tradycyjnej z początku XX w. Są to domy drewniane, zrębowe, z dachami dwuspadowymi, towarzyszą im zabudowania gospodarcze konstrukcji szkieletowej, szalowane. Część budynków została zeszpecona wtórnymi przekształceniami, lub wymianą pokrycia dachowego. Wśród obiektów mieszkalnych w granicach Parku wyróżnia się dom "Pustelnia" pod górą Wapiennik w Czorsztynie. Jest to przykład architektury willowej z 1 ćw. XX w., z elementami nawiązującymi do "stylu zakopiańskiego".
Specyficznym rodzajem budowli, charakterystycznym dla regionów górskich, gdzie uprawiano gospodarkę rolno - hodowlaną, są szałasy, szopy i bacówki. Wśród istniejących w granicach PPN szczególną uwagę ze względu na archaiczną formę przykuwa samotna stodoła w centralnej partii Krasu. Szałasy i szopy rozsiane po grzbietowych polanach, z dala od szlaków, są w większości budowlami w typie tymczasowych, skleconych z dyli i desek. Szałasy i szopy stanowią charakterystyczny i nieodzowny element dla dawnej gospodarki wypasowej, są zarazem budowlami o tradycyjnych konstrukcjach, które nawet jako współczesne realizacje harmonijnie łączą się z lokalnym krajobrazem Parku.
Jak na obszar o dużym natężeniu penetracji ludzkiej Pieniński Park Narodowy jest stosunkowo słabo nasycony małą architekturą sakralną i obiektami dewocyjnymi. Większość skupiona jest przy drodze z Krościenka do Krasu, na odcinku od granicy Parku, do przyczółku starego mostu. Pojedyncze obiekty znajdują się przy Drodze Pienińskiej, na Górze Zamkowej i przy wejściu do wąwozu Sobczańskiego. Wśród wskazanych obiektów znajduje się jedna murowana kapliczka z figurą św. Kingi we wnętrzu, jedna kapliczka słupowa, dwa krzyże przydrożne, figura św. Kingi i jedna figura Najświętszej Marii Panny. Wszystkie wymienione obiekty mają stosunkowo świeżą metrykę. Najstarsza z kapliczek swymi początkami sięga XIX w. Mimo niewielkiej liczebności i niezbyt bogatych form plastycznych wszystkie z wymienionych obiektów odgrywają istotną rolę krajobrazową i kulturową. Sanktuarium przy ruinach zamku na Górze Zamkowej i wzmiankowana już kapliczka św. Kingi przy drodze do Krasu stanowią istotne elementy indywidualizacji lokalnego krajobrazu.
Ze względu na powiązania widokowe, indywidualny walor obiektów i przede wszystkim fizyczną bliskość z terenami Parku zaakcentowania wymagają również kapliczki z terenu otuliny, wybrane ze względu na szczególne walory artystyczne, krajobrazowe, lub szczególne zagrożenie zniszczeniem. Są to:
- murowana kapliczka wnękowa na Podzamczu w Czorsztynie, bez wyposażenia, w ruinie. Przykład ludowej prostej kapliczki z XIX w.,
- murowana kapliczka Św. Rozalii na skraju krośnickiego przysiółka Ogrody , XIX w.
- dwa krzyże przydrożne w polach, ponad Sromowcami Wyżnymi.
Odrębnym i bardzo dla Pienin znaczącym elementem kulturowym jest Droga Pienińska. Ów trakt komunikacyjno-spacerowy łączy się nieodmiennie z historią turystyki pienińskiej. Droga ta łączy Szczawnicę z Czerwonym Klasztorem, prowadząc prawym brzegiem Dunajca przez najatrakcyjniejsze partie przełomu. Przy drodze można odnaleźć szereg akcentów kulturowych, od kapliczek i krzyży, przez znak wysokiej wody z 1934 r., po elementy sztuki inżynierskiej jak mostki, jazy czy kamienne okładziny skarp. Jednak największym walorem drogi jako elementu kulturowego są wartości niematerialne - konotacje historyczne.
Identyfikacja i waloryzacja elementów kulturowych na obszarze Pienińskiego Parku Narodowego pozwoliła na wskazanie punktów, ciągów i obszarów o znaczeniu szczególnym dla lokalnego krajobrazu kulturowego. Pienińskie zamki to obiekty punktowe wymagające szczególnego traktowania konserwatorskiego. Droga Pienińska i Droga do Krasu to linie - sekwencje wnętrz krajobrazowych wzbogacone akcentami kulturowymi. Kras i polana Majerz to obszary wyróżniające się pod względem krajobrazowym i kulturowym.
Wspominane opracowanie ujawniło problem ochrony rozłogów pól, szczególnie tych które przylegają do południowej granicy Parku. Ich rola krajobrazowa w widokach z Parku i na Park jest nie do przecenienia. Mają one kluczowe znaczenie dla ochrony wizerunku Pienin. Zarazem jest to świadectwo historycznego zagospodarowania roli i tradycyjnej struktury wsi pienińskich.
Największym zagrożeniem dla Parku, we wszystkich aspektach jego działania jest napór inwestycyjny w bezpośrednie otoczenie obszarów chronionych. W celu wzmożenia ochrony, a zarazem zachowania warstwy kulturowej w Parku postuluje się powołanie kilku rezerwatów kulturowych i parku kulturowego oraz stref ochrony konserwatorskiej wewnątrz Parku. Odrębnie postulowane jest objęcie ochroną wspomnianych rozłogów pól. Narzucało by to Dyrekcji Parku obowiązek wypracowania modelu regularnego utrzymywania czytelności siatki pól, podobnie do realizowanego już obowiązku utrzymania polan w granicach PPN.
Zachowanie elementów kulturowych w granicach Parku Narodowego nie koliduje bezpośrednio z zasadami ochrony przyrody. Jest natomiast działaniem niezbędnym, by ocalić choć część owego "dawnego świata", który znika na naszych oczach pod naporem cywilizacji technicznej.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
