 Historia Agencji Kosmicznych
Polska Agencja Kosmiczna (PAK; ang. Polish Space Agency, POLSA) – agencja wykonawcza utworzona w 2014 roku. Siedziba PAK znajduje się w Gdańsku.
Na czele PAK stoi prezes agencji, który jest wspierany przez wiceprezesa ds. Naukowych oraz Wiceprezesa ds. Obronnych. Struktura dzieli się na trzy piony. W pionie prezesa znajdują się Departament Strategii i Współpracy Międzynarodowej, Departament Krajowego Programu Kosmicznego oraz Biuro Organizacyjne. W pionie wiceprezesa do spraw Nauki znajdują się Departament Badań i Innowacji oraz Departament Edukacji. Z kolei w pionie wiceprezesa ds. Obronnych znajdują się Departament Wojskowych Technologii Satelitarnych oraz Departament Projektów Obronnych.
Agencja została utworzona na mocy ustawy z 26 września 2014, a działalność operacyjną z pełnym zespołem rozpoczęła pod koniec roku 2015. Polska Agencja Kosmiczna jako rządowa agencja wykonawcza uczestniczy w realizacji strategicznych celów Polski, podejmując działania w celu zwiększenia wykorzystania systemów satelitarnych i przyspieszenia rozwoju technologii kosmicznych na rzecz krajowej administracji, nauki, gospodarki i obronności.
NASA (od ang. National Aeronautics and Space Administration), Narodowa Agencja Aeronautyki i Przestrzeni Kosmicznej – agencja rządu Stanów Zjednoczonych odpowiedzialna za narodowy program lotów kosmicznych, ustanowiona 29 lipca 1958 roku na mocy National Aeronautics and Space Act, zastępując poprzednika – National Advisory Committee for Aeronautics. NASA nie wchodzi w skład struktury żadnego ministerstwa (departamentu). Ma status niezależnej agencji podległej bezpośrednio prezydentowi Stanów Zjednoczonych.
Oprócz programu lotów kosmicznych agencja jest również odpowiedzialna za długofalowy (zarówno cywilny, jak i wojskowy) program badań przestrzeni kosmicznej. W lutym 2006 roku NASA sama określiła swoje cele, uznając, że jej misją jest „utorowanie drogi przyszłej eksploracji kosmosu, odkryciom naukowym i badaniom z dziedziny aeronautyki”.
Europejska Agencja Kosmiczna (ang. European Space Agency, ESA; fr. Agence spatiale européenne, ASE) – międzynarodowa organizacja krajów europejskich, której celem jest eksploracja i wykorzystanie przestrzeni kosmicznej.
Siedziba organizacji znajduje się w Paryżu. Agencja została powołana na mocy konwencji z 30 maja 1975[3]. Mimo że sama konwencja weszła w życie dopiero 30 października 1980,[4] organizacja zaczęła działać już w 1975 roku. Powstała z połączenia jej poprzedniczek – Europejskiej Organizacji Badań Kosmicznych (ESRO) i Europejskiej Organizacji Rozwoju Rakiet Nośnych (ELDO).
ESA zatrudnia ok. 1900 osób, a jej budżet na rok 2012 wynosi 4 mld euro. Główny ośrodek ESTEC (European Space Research and Technology Centre) znajduje się w Noordwijk aan Zee w Holandii, Instytut Badawczy ESRIN (European Space Research Institute) mieści się we Frascati (Włochy), zaś siedzibą Centrum Operacji Kosmicznych ESOC (European Space Operations Centre) jest niemieckie miasto Darmstadt. W Niemczech (Kolonia) znajduje się też ośrodek szkolenia astronautów EAC (European Astronauts Centre). Kosmodrom należący do ESA znajduje się w Kourou w Gujanie Francuskiej, gdzie znajduje się Gujański Ośrodek Kosmiczny. Położenie blisko równika sprzyja zadaniu wysyłania na orbitę sztucznych satelitów.
Z dniem 1 lipca 2015 roku nowym dyrektorem generalnym ESA został Johann-Dietrich Wörner. Zastąpił on na tym stanowisku Jean-Jacques Dordain, który sprawował tę funkcję od lipca 2003 roku. Dyrektorowi generalnemu asystuje 11 dyrektorów, odpowiedzialnych za poszczególne oddziały ESA i za zarządzanie agencją (zobacz pełną listę).
Roskosmos - Korporacja Państwowa ds. Aktywności Kosmicznej Roskosmos (ros. Государственная корпорация по космической деятельности „Роскосмос”), pierwotnie jako Federalna Agencja Kosmiczna (Федеральное космическое агентство), FKA (ФКА) lub RKA (РКА) – rosyjska agencja kosmiczna założona 25 lutego 1992, od 2015 jako korporacja państwowa (przedsiębiorstwo państwowe) sektora kosmicznego.
Agencje Kosmiczne
Od czasów Zimnej Wojny wyścig kosmiczny przyzwyczaił nas do myślenia, że eksploracją galaktyki zajmują się tylko dwa kraje – Rosja i Stany Zjednoczone. Wiemy, kim byli Jurij Gagarin, Walentyna Tierieszkowa czy Neil Armstrong. Wiemy, że pierwszymi żywymi istotami w kosmosie były psy i szympansy wysyłane regularnie przez Rosjan i Amerykanów. W Polsce zaś sławę zyskał Mirosław Hermaszewski, który – w ramach radzieckiego programu kosmicznego – był pierwszym Polakiem w przestrzeni kosmicznej. Do dzisiaj najbardziej znanym ośrodkiem kosmicznym jest znajdująca się w stanie Floryda NASA.
Dlatego też świat zareagował niemałym zaskoczeniem, kiedy w 2003 okazało się, że Chiny mają swój własny program kosmiczny i całkiem nieźle sobie radzą. Chociaż istniał on w zasadzie od 1956, po radziecko-chińskim rozłamie działał samodzielnie od 1960, same Chiny zaś stały się piątym w historii mocarstwem kosmicznym w 1970, tak naprawdę głośno zrobiło się o nich dopiero w XXI wieku. Istotnym graczem w wyścigu kosmicznym są również Indie.
Tak naprawdę jednak Chiny i Indie są jednymi z wielu państw, które zajmują się eksploracją wszechświata i rozwijaniem w tym kierunku technologii. Co więcej – nawet Polska może się takowym programem pochwalić.
Niniejszy tekst stanowi krótkie omówienie co ciekawszych agencji kosmicznych z całego świata. Dołączone zostaną również – w miarę możliwości – linki do oficjalnych stron internetowych poszczególnych organizacji.
Agencje kosmiczne w Europie
Na wstępie należy zaznaczyć, że wszelkiego rodzaju agencje kosmiczne zajmują się nie tyle wystrzeliwaniem rakiet z astronautami, co rozwijaniem i zastosowaniem technologii kosmicznych do codziennego życia (ewentualnie wysyłaniem w kosmos swoich satelitów). Korzystając z połączeń satelitarnych możemy, na przykład, korzystać z nawigacji w telefonie i samochodzie. Czujniki dymu i smartfony również były na początku urządzeniami wykorzystywanym w programach kosmicznych.
Wszelkie plany na temat podboju kosmosu i zagospodarowania przestrzeni kosmicznej przez poszczególne kraje leżą w sferze przyszłości. Zarówno jeśli chodzi o technologię, jak i o plany na przyszłość, Unia Europejska powołała do życia na mocy konwencji z 30 maja 1975 Europejską Agencję Kosmiczną (ESA), która była połączeniem dwóch poprzednich organizacji – Europejskiej Organizacji Badań Kosmicznych i Europejskiej Organizacji Rozwoju Rakiet Nośnych. Siedziba ESA znajduje się w Paryżu, ale poszczególne jej ośrodki znajdują się w różnych miejscach na terenie Unii Europejskiej.
22 kraje Unii Europejskiej mają własne agencje kosmiczne, które wchodzą w skład ESA. Są to: Francja (CNES – Narodowe Centrum Badan Kosmosu), Wielka Brytania (UKSA – Agencja Kosmiczna Zjednoczonego Królestwa), Austria (ASA – Austriacka Agencja Kosmiczna), Irlandia, Belgia (BIRA – Belgijski Instytut Lotów Kosmicznych), Czechy (Czeskie Biuro Kosmiczne), Dania (Duńskie Narodowe Centrum Kosmiczne i Duński Instytut Badań Kosmosu), Finlandia, Grecja (Instytut Zastosowania Kosmosu i Zdalnej Obserwacji), Hiszpania (Narodowy Instytut Techniki Kosmicznej), Holandia (SRON – Holenderski Instytut Badań Kosmicznych), Luksemburg, Niemcy (DLR – Niemiecka Agencja Kosmiczna), Norwegia (NCS – Norweskie Centrum Kosmosu), Portugalia (Portugalska Firma Kosmiczna), Rumunia (Rumuńska Agencja Kosmiczna), Szwecja (Szwedzka Narodowa Rada Kosmiczna), Szwajcaria (Szwajcarskie Biuro Kosmosu), Włochy (Włoska Agencja Kosmiczna)… a także Polska, której agencja kosmiczna POLSA (Polish Space Agency, po polsku PAK – Polska Agencja Kosmiczna) została powołana w 2014 roku, a jej siedziba mieści się w Gdańsku.
POLSA zajmuje się, między innymi, współpracą międzynarodową (tak z ESA, jak również z NASA), rozwijaniem obronności Polski za pomocą systemów satelitarnych, dostarcza dane dla organizacji administracyjnych z tychże systemów, wspieraniem polskiego sektora kosmicznego i wykorzystaniem technologii kosmicznej w przemyśle. Prowadzi też badania kosmiczne we współpracy z instytucjami naukowymi i przedsiębiorstwami, a także działalność edukacyjną w zakresie technologii kosmicznej, polskiej polityki kosmicznej oraz udziału Polaków w misjach i eksperymentach kosmicznych. POLSA zapewnia również staże i praktyki we współpracy z ESA.
Poza Unią Europejską istnieje również Narodowa Agencja Kosmiczna Ukrainy (NSAU).
Azjatyckie agencje kosmiczne
Od jakiegoś czasu kraje azjatyckie coraz prężniej zajmują się swoimi programami kosmicznymi, które nie działają, co prawda, na taką samą skalę, co NASA czy rosyjska agencja kosmiczna, niemniej jednak mają ważne znaczenie polityczne i ekonomiczne. Mówi się wręcz o azjatyckim wyścigu kosmicznym, w którym najważniejszymi graczami są: Japonia, Chiny, Izrael, Indie, Iran i obie Koree.
Indyjska Organizacja Badań Kosmicznych (ISRO) funkcjonuje od 1969. Indie wykorzystywały rakiety w celach militarnych, ale po odzyskaniu niepodległości w 1947, indyjscy naukowcy i politycy postanowili rozwijać techniki rakietowe również w celach badawczych. Pionierem indyjskich programów kosmicznych był Vikram Sarabhai, który brał udział we wczesnych pracach nad sztucznymi satelitami. Wreszcie w roku 1975 Indie wystrzeliły swojego pierwszego satelitę – Aryabharatę. Następny w kolejce był Satellite Launch Vehicle (SLV) – pierwsza indyjska satelita nośna, wystrzelona w 1980. Były to pierwsze z wielu pomyślnie wystrzelonych indyjskich satelitów, a nawet te projekty ISRO, które się nie powiodły, dostarczały przydatnych danych. ISRO może się pochwalić bezzałogowym próbnikiem Księżyca Chandarayaan-1 wystrzelonym w 2008 roku oraz sondą Mars Orbiter Mission, która w 2014 roku osiągnęła orbitę Marsa. Indie są więc pierwszym państwem, które pomyślnie umieściło swój statek na orbicie Marsa przy pierwszej próbie.
Z kolei do najważniejszych projektów Chińskiej Narodowej Agencji Kosmicznej (CNSA) należą, między innymi: program załogowych lotów kosmicznych Shenzhou, rozpoczęty w 1992; statek kosmiczny Tiangong 1, mająca powstać do 2020 pierwsza chińska stacja orbitalna Tiangong, sondy Cheng’e 1 i Cheng’e 2, które stanowią pierwszy etap Chińskiego Programu Eksploracji Księżyca, oraz program eksploracji Marsa. Obecnie Chiny są jednym z niewielu państw, które są w stanie samodzielnie wykonać załogowe loty kosmiczne, a pierwszym chińskim astronautą jest Yang Liwei.
Izraelska Agencja Lotów Kosmicznych powstała w 1983 i – tak jak w przypadku agencji europejskich – na razie prowadzi tylko badania w celu przyszłego podboju kosmosu i buduje swoje satelity. W tym celu IALK współpracuje ze Stanami Zjednoczonymi, Francją, Kanadą, Niemcami, Ukrainą Rosją, Holandią i Brazylią. Do tej pory Izraelowi udało się zbudować między innymi: serię satelitów telekomunikacyjnych Amos, mikrosatelitę naukowego Techsat, serię satelitów komercyjnych Eros oraz teleskop kosmiczny TAUVEX. Izrael może się również pochwalić astronautą Ilanem Ramonem.
Północnokoreański program kosmiczny istnieje od lat 80. XX wieku, Północnokoreańska Agencja Kosmiczna funkcjonuje od 2013 roku, a Koreański Instytut Badań Przestrzeni Powietrznej w Korei Południowej od 1989 roku. Pozostałe agencje biorące udział w azjatyckim wyścigu kosmicznym są stosunkowo młode. Irańska Agencja Kosmiczna (ISA) powstała w kwietniu 2003 roku i mimo że Iran należy do Komitetu ONZ ds. Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej, istnieją kontrowersje jakoby mieliby wykorzystać swoje badania kosmiczne do celów militarnych. Japońska Agencja Eksploracji Aerokosmicznej (JAXA) została utworzona w październiku 2003 roku, ale może pochwalić się tym, że wystrzelony przez nią próbnik Hayabusa w 2005 roku przywiózł pierwszą w historii próbkę planetoidy (a konkretnie: Itokawy).
Kraje azjatyckie, które również mają swoje agencje kosmiczne to: Azerbejdżan, Singapur, Kazachstan, Filipiny, Mongolia, Turkmenistan, Uzbekistan, Sri Lanka, Turcja, Bahrajn, Wietnam, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Arabia Saudyjska,Tajlandia, Malezja, Indonezja, Tajwan, Pakistan i Bangladesz.
Agencje kosmiczne w Afryce
Nasze wyobrażenie na temat Afryki bywa nieco zakrzywione przez to jak ów kontynent przedstawiany jest w mediach. Prawda jest jednak taka, że wiele państw afrykańskich jest na całkiem wysokim poziomie cywilizacyjnym, a kilka z nich ma również swoje programy kosmiczne.
Już w latach pięćdziesiątych NASA wspierane było przez stację śledzącą Hartebeesthoek w Republice Południowej Afryki. Stacja ta przechwyciła też zdjęcia Marsa z Marinera IV, który odbył pierwszy pomyślny przelot nad Czerwoną Planetą. Inne południowoafrykańskie jednostki asystowały w śledzeniu satelitów monitorujących górne warstwy atmosfery. Z punktu widzenia badań kosmicznych RPA stanowi ważne źródło obserwacji gwiazd, a Narodowa Agencja Kosmiczna Południowej Afryki (SANSA) umożliwia zdobywanie istotnych dla obszaru państw afrykańskich danych pogodowych, środowiskowych i ekonomicznych; jak również rozwija technologię i badania, które pomagają przemysłowi i edukacji w RPA.
W 1971 Egipt i Stany Zjednoczone stworzyli (w ramach Remote Sensing Center) Narodowy Zarząd ds. Teledetekcji i Nauk Kosmicznych (NARSS). Powiązane z Egipską Akademią Badań Naukowych i Technologii NARSS ma za zadanie promować zaawansowaną technologię kosmiczną w rozwoju Egiptu, wykorzystywać dane z satelitów obserwacyjnych do celów kartograficznych i przeciwdziałania katastrofom naturalnym.
Narodowa Agencja Badań Kosmicznych i Rozwoju (NASRDA) w Nigerii została powołana do życia w 2001 i znajduje się w Abuji. W 2006 Nigeria zaczęła rozwijać rozszerzony program kosmiczny, który ma na celu edukację w zakresie inżynierii i stworzenie infrastruktury umożliwiającej rakietnictwo i budowę satelitów teledetekcyjnych, obronnych i obserwacyjnych. Nigeryjczycy planują też do końca 2020 wstrzelić w kosmos swojego pierwszego astronautę.
Swoją agencję kosmiczną ma również Moroko.
Agencje kosmiczne w Australii i Nowej Zelandii
Australijska Agencja Kosmiczna została powołana w 2017 jako agencja służby publicznej i jej głównym celem jest rozwój przemysłu kosmicznego, koordynacja działań Australii w sektorze kosmicznym, zaangażowanie w międzynarodowym prawodawstwie kosmicznym oraz „inspirowanie australijskiej społeczności i następnych pokoleń do kosmicznej przedsiębiorczości”.
Starsza jedynie o rok Agencja Kosmiczna Nowej Zelandii została powołana przez Ministerstwo Biznesu, Innowacji i Zatrudnienia. Tak jak w przypadku wielu programów kosmicznych ma ona przede wszystkim promować rozwój przemysłu kosmicznego w celach ekonomicznych, ale ma też regulować rozwijający się komercyjny przemysł kosmiczny i umożliwić w przyszłości wystrzeliwanie rakiet przez Nową Zelandię z pomocą amerykańskiej firmy Rocket Lab.
Agencje kosmiczne obu Ameryk
Poza Stanami Zjednoczonymi, badaniem kosmosu zajmują się również inne kraje Ameryki Północnej i Południowej.
Najbliższy sąsiad USA, Kanada, powołał w 1989 roku Kanadyjską Agencję Kosmiczną (CSA). Jednakże Kanadyjczycy już w 1962 umieściły na orbicie Alouette 1 – pierwszego sztucznego satelitę nie stworzonego ani przez ludzi z NASA, ani z ZSRR. Do Kanady również należy tytuł pierwszego kraju, który posiadał ogólnokrajową sieć telekomunikacyjną za sprawą rodzimego satelity (wystrzelonego w 1972 Anika A1). CSA zbudowała wiele technologii, które znajdują zastosowanie w eksploracji kosmosu, w tym wykorzystywane na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej system dźwigowy Canadarm i Advanced Space Vision System. Dotychczas w kosmos wyleciało dziewięciu kanadyjskich astronautów uczestniczących w różnych misjach, a dwóch z nich – Marc Garneau i Steven McLean – zostało potem szefami CSA.
Inny sąsiad USA, Meksyk, w 2010 powołał do życia swoją agencję kosmiczną – Agencia Especial Mexicana (EAM), która zajmuje się badaniami i edukacją na temat działań Meksyku w sektorze kosmicznym. Prekursorem EAM była Narodowa Komisja ds. Przestrzeni Kosmicznej, powołana 31 sierpnia 1962 roku i związana z Sekretariatem ds. Komunikacji i Transportu, który przeprowadzał eksperymenty z rakietami, telekomunikacją i studiami atmosferycznymi. W 1977 Komisja została rozwiązana, ale wiele z jej funkcji przejął Meksykański Instytut Komunikacji, który działał w porozumieniu z licznymi instytucjami edukacyjnymi, takimi jak Narodowy Uniwersytet Autonomiczny Meksyku czy Instytut Politechniczny Meksyku.
Brazylijska Agencja Kosmiczna (AEB) została utworzona w 10 lutego 1994 i ma do dyspozycji kosmodromy ustawione w dogodnych położeniach (Alcantara i Barreira do Inferno, oba blisko równika). Przed jej powstaniem, program kosmiczny Brazylii był koordynowany przez wojsko, jednak z powodu nacisków ze strony USA, został przeniesiony do agencji cywilnej. Przez dłuższy czas Brazylijczycy współpracowali z Amerykanami i bardzo polegali na ich technologii, z czasem jednak napotkali trudności z ich strony i postanowili nawiązać współpracę z Rosją, Chinami, Indiami i Ukrainą. AEB buduje własne silniki, satelity i sondy. Brazylia ma też swojego człowieka w Międzynarodowej Stacji Kosmicznej – porucznika pułkownika Marcosa Pontesa.
Boliwijska Agencja Kosmiczna (ABE) powstała w 2010, a jej głównym celem jest budowanie i wystrzeliwanie satelitów komunikacyjnych. W grudniu 2013 ABE wystrzeliło Túpac Katari 1, która umożliwiła dostęp wiejskim terenom Boliwii do internetu, usług telewizyjnych i telekomunikacyjnych, zmniejszając przy tym ich koszty.
W Ameryce Południowej znajdują się również: Narodowa Komisja Badań i Rozwoju Lotów Kosmicznych (CONIDA) w Peru, Kolumbijska Agencja Kosmiczna (CSC), Paragwajska Agencja Kosmiczna (AEP) oraz Stowarzyszenie Ameryki Centralnej ds. Aeronautyki i Kosmosu (ACAE) w Kostaryce, jednak na specjalną uwagę zasługuje argentyńska Narodowa Komisja ds. Działań Kosmicznych (CONAE). Argentyna była pierwszym krajem latynoamerykańskim, który wystrzelił w kosmos rakietę własnego projektu, a w latach siedemdziesiątych Argentyna wysyłała w przestrzeń rakiety Costor, które przeprowadzały eksperymenty dla wielu krajów.
Jeszcze w latach czterdziestych Teofilo Tabanera zorganizował grupę argentyńskich i zagranicznych specjalistów, którzy pod nazwą Argentyńskiego Stowarzyszenia Międzyplanetarnego (SAI) zapewnili Argentynie status pierwszego latynoamerykańskiego państwa z programem kosmicznym. Argentyna była też jednym z państw założycielskich Międzynarodowej Federacji Astronautycznej, a Argentyńczyk Aldo Cocca był protoplastą prawodawstwa związanego z kosmosem i współtwórcą idei kosmosu jako wspólnego dziedzictwa ludzkości. Idea ta potem została włączona do traktatów ONZ w latach sześćdziesiątych.
Międzynarodowe Agencje Kosmiczne
Ten sentyment Aldo Cocci przebrzmiewa również w czasach współczesnych, bo chociaż wiele krajów ma własne agencje kosmiczne, współpracują one z innymi krajami, dzieląc się technologią i specjalistami, zapewniając tym samym rozwój mniej zaawansowanych w sektorze kosmicznym krajów. O ESA już zostało co nieco powiedziane, ale do podobnych organizacji należy również APSCO (Asian-Pacific Space Cooperation Organization) zrzeszająca kraje azjatyckie; oraz działające w ramach ONZ Biuro Narodów Zjednoczonych do Spraw Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej.
Największym świadectwem współpracy ponad podziałami w celu podbicia kosmosu jest Międzynarodowa Stacja Kosmiczna (ISS). Powstała z połączenia trzech projektów stacji kosmicznych – rosyjskiej Mir-2, amerykańskiej Freedom i europejskiej Columbus, umożliwiła ludziom stały pobyt w kosmosie. Najpierw w projekt zaangażowane były USA, Japonia i ESA, ale z czasem dołączyły się do niego Kanada (w 1991 roku) i Rosja (w 1993), a w 1997 roku doszła Brazylia. Pierwsza stała załoga ISS składała się z Amerykanina Williama Shepharda i dwóch Rosjan – Jurij Gidzenko i Siergieja Kiralowa; i zagościła na stacji 2 listopada 2000 roku. Obecnie w projekcie Międzynarodowej Stacji Kosmicznej bierze udział 21 agencji kosmicznych (w tym – 11 zrzeszonych w ESA).
Wygląda więc na to, że podbój kosmosu nie będzie należał tylko do USA i Rosji, lecz będzie zbiorowym wysiłkiem wielu państw. Historia z całą pewnością zdąży nas zaskoczyć.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
