 Z muzyką rzez epoki
Z muzyką przez epoki:
- wprowadzenie do tematu
- epoka starożytności
- epoka
- epoka renesansu
- epoka baroku
- epoka klasycyzmu
- epoka romantyzmu
- epoka neoromantyzmu
- szkoły narodowe
- epoka współczesna
- co to jest muzykologia?
- gdzie znaleść więcej wiadomości
WPROWADZENIE
"Każdy dźwięk niesie w sobie całość, a także całość historii. (...)
Istotą tej dziwnej sztuki jest to, że w każdej chwili potrafi zacząć wszystko od początku, od niczego, wyzbyć się wszelkiej znajomości
przebytych dziejów swej kultury, wszystkiego, co w ciągu wieków zdobyła, odkryć siebie na nowo i na nowo samą siebie stworzyć."
T. Mann - "Doctor Faustus"
Muzyka i jej dzieje nie stanowią monolitu. Są obszary gdzie rozwijała się bardzo szybko, ale są i takie gdzie nie zmieniała się zupełnie albo fomy muzykowania są bardzo prymitywne.
Historię muzyki zazwyczaj traktujemy jako dzieje przemian w niej zachodzących.W ten sposób możemy traktować historię muzyki europejskiej, w każdym niemal pokoleniu pojawiały się w niej zmiany czasem jaskrawo kontrastujące z tradycją.
Ale istnieje też muzyka w której takie zmiany się nie dokonywały, muzyka bez teorii, muzyka naturalna ja natura (muzyka afrykańska, eskimoska).
Pośrodku tych jakby dwóch gałęzi muzyki istnieje kultura muzyczna w której mimo że stoi na wysokim poziomie zmiany się nie dokonały (muzyka chińska, japońska, hinduska, koreńska).
Dzieje muzyki to przede wszystkim dzieje muzyki europejskiej, muzyki która rozwijała się przez wieki, uzupełnianą własną teorią i własną praktyką.
Tworzą ją kompozytorzy od XIII wieku.(czas wprowadzenia zapisu nutowego, harmonii, zapisu rytmicznego)
Popatrzmy jak następuje opisany w najkrótszym zarysie rozwój tej muuzyki i posłuchajmy kilkunastu przykładów wokalnych i instrumentalnych obrazujących ten rozwój.
Ale istnieje też muzyka w której takie zmiany się nie dokonywały, muzyka bez teorii, muzyka naturalna ja natura (muzyka afrykańska, eskimoska).
Pośrodku tych jakby dwóch gałęzi muzyki istnieje kultura muzyczna w której mimo że stoi na wysokim poziomie zmiany się nie dokonały (muzyka chińska, japońska, hinduska, koreńska).
Dzieje muzyki to przede wszystkim dzieje muzyki europejskiej, muzyki która rozwijała się przez wieki, uzupełnian własną teoriią własną praktyką.
Tworzą ją kompozytorzy od XIII wieku.(czas wprowadzenia zapisu nutowego, harmonii, zapisu rytmicznego)
Popatrzmy jak następuje opisany w najkrótszym zarysie rozwój tej muuzyki i posłuchajmy kilkunastu przykładów wokalnych i instrumentalnych obrazujących ten rozwój.
EPOKA STAROŻYTNOŚCI- początki muzyki
Nie znamy początków muzyki. W mitach różnych ludów była ona pochodzenia boskiego-należała do dziedziny kultu. O potrzebie muzyki w życiu człowieka świadczą wykopaliska wśród których znajdowano instrumenty muzyczne, ich malowidła lub rzeźby.Nie istnieją kultury bez muzyki. Przypuszczalnie początkiem muzyki był śpiew jako jedna z form komunikacji emocjonalnej. Niektóre instrumenty muzyczne znane były już w epoce paleolitu. Wydawały one tylko dźwięki proste (pojedyncze) np: kołatki, grzechotki, bębny, piszczałki, rogi oraz proste instrumenty strunowe szarpane lub smyczkowe. Muzyka mogła służyć różnym celom: magii, obrzędom, zabawie, wojnie, kultom itp. Istniał podział na muzykę powszechnie dostępną, równoległą z tańcem, oraz muzykę dostepną kapłanom, wodzom, noszacą znamiona jakby profesjonalizmu. Własne kultury muzyczne stworzyły państwa starożytne, które miały wpływ na ówczesny świat: (Mezopotamia, Egipt, Palestyna, Indie, Chiny, Japonia, Grecja, Rzym i państwa ameryki przedkolumbijskiej- Majowie, Aztekowie, Inkowie. Choć znamy z ówczesnych zapisów imiona kompozytorów i muzyków starożytnych, nie zachowały się kompozycje - nie znano sposobu zapisywania dźwięków, nie istniało pismo nutowe. Stało się to dopiero w Średniowieczu. Z przekazów kronikarskich (pismo powstało już ok. 3000 lat pne) wiemy że były to najczęściej psalmy i hymny jako przykład muzyki wokalnej oraz muzyka do tańca i muzyka kontemplacyjna (do słuchania). Rozwinęła się za to teoria muzyki której twórcami byli filozofowie greccy (Arystoteles, Pitagoras, Didymos). Powstał system dźwiękowy którego podstawę stanowiły tzw. tetrachordy czyli systemy czterodźwiękowe różniące się od siebie układem całych tonów i półtonów. Z języka greckiego pochodzą też słowa takie jak: muzyka, melodia, rytm, harmonia, gama, homofonia, chór, kanon. Dzięki kontaktom między państwami muzyka stale się rozwijała, milowym krokiem w jej rozwoju stało się uznanie chrześcijaństwa w 313 roku ne.
EPOKA ŚREDNIOWIECZA - muzyka Średniowiecza
Datuje się od upadku Cesarstwa Rzymskiego Zachodniego lub według niektórych historyków muzyki, od Edyktu Mediolańskiego w 313 r. n. e. czyli uznania chrześcijaństwa. Wprowadzono wtedy do liturgii chrześcijańskiej rzymski śpiew kultowy, zwany później chorałem gregoriańskim. (jednogłosowy śpiew chóru męskiego, w wykonaniu księży, zakonników, kleryków) Tworzywo tego śpiewu decydowało przez wiele wieków o rozwoju muzyki. W pierwszych wiekach ośrodkami rozwoju nauki i kultury były klasztory i kościoły. Kultywowano w nich muzykę tylko wokalną. Wielkim reformatorem muzyki średniowiecza był Gwidon z Arezzo, twórca systemu notacji muzycznej i nazw solmizacyjnych. Istnieje także i rozwija się muzyka świecka. Są to przeważnie solowe pieśni jednogłosowe zwane balladami, śpiewane przez wędrownych śpiewaków i grajków. Inny nurt muzyki swieckiej prezentowali poeci- muzycy wywodzący się ze stanu rycerskiego. Ówczesnych przedstawicieli muzyki świeckiej nazywano: we Francji- truwerami lub trubadurami, w Skandynawii- skaldami, w Anglii- bardami, w Polsce- rybałtami, w Niemczech - minesingerami.
Znamy też średniowiecznych kompozytorów i ich utwory chociaż zwyczajem było niepodpisywanie swoich utworów. Do najbardziej znanych należeli:Leoninus i Perotinus reprezentujący tzw. Szkołę Notre Dame, (XII w.)Filip de Vitry i Guillaume de Machaut,(ars antiqua - XIV w.), oraz przedstawiciel tzw. szkoły burgundzkiej Guillaume Duffay (XV w.) Znane jest także imię wybitnej kompozytorki średniowiecznej, mniszki i mistyczki- była nią Hildegarda z Bingen.(XII w.)
W Polsce najstarszym znanym z imienia kompozytorem średniowiecznym był Wincenty z Kielc (XIII w.), nieco później na dworze królewskim działał inny wybitny kompozytor tego okresu Mikołaj z Radomia.
Utwory do wysłuchania:
- "Sankte Dei " - twórcy anonimowi - chorał gregoriański (wyk. chór benedyktynów z klasztoru ST. Michael's de Laudes - Francja)
- Bogurodzica -(najstarsza pieśń w jęz. polskim, śpiewana przed bitwą grunwaldzką, twórcy anonimowi- powstała prawdopodobnie w XIII w.)
- Gaude Mater Polonia - jeden z najbardziej znanych hymnów. Pochodzi z XII wieku, słowa Wincentego z Kielczy a melodia zapożyczona z hymnów dominikańskich. Opracowania na czterogłos dokonał w 1867r Teofil Tomasz Klonowski
- Pieśń wiosenna"( ballada anonimowego truwera francuskiego z XIII w.)- w wykonaniu zespołu "Klub św. Ludwika"
EPOKA RENESANSU
Renesans czyli odrodzenie był epoką odkrycia wartości greckich i rzymskich ideałów w sztuce. W muzyce renesansu odnajdywano w tej epoce miłe dla ucha zgodności harmoniczne, przeciwstawiające się surowej harmonii średniowiecznej. Zwracano większą uwagę na odpowiedniość słowa i melodii. Muzyka renesansu podobnie jak muzyka średniowiecza dzieli się na muzykę świecką i kościelną.
- Muzyka kościelna - dominuje wokalna polifonia a capella (wielogłosowy śpiew bez akompaniamentu instrumentalnego ) np. msza, motet, madrygał.
- Muzyka świecka - pieśni z towarzyszeniem instrumentów takich jak np. lutnia, oraz utwory instrumentalne na lutnie, organy itp.
W Europie dominują dwa ośrodki muzyczne skupiające wybitnych kompozytorów: szkoła włoska ( G.P.da Palestrina ) i szkoła niderlandzka. ( Orlando di Lasso ) Renesans wprowadza do muzyki harmonię (naukę o łączeniu głosów ) wykorzystującą akordy. Renesans w Polsce - to okres szczególnego rozkwitu muzyki. Glównym ośrodkiem muzycznym był dwór królewski na Wawelu. Najwybitniejsi polscy kompozytorzy tego okresu to: Wacław z Szamotuł, Mikołaj Gomułka, Mikołaj z Krakowa oraz lutniści: Wojciech Długoraj i Jakub Polak. Znani oni byli w całej ówczesnej Europie.
Utwory do wysłuchania:
- "Missa brevis" - ( Kyrie, Gloria ) - komp. G.P. da Palestrina.
- "Dobry taniec polski" - komp.- Anonim XVI w.
- "Taniec Rex" - komp.- Anonim XVI w.
EPOKA BAROKU
Na okres baroku przypada jeden z największych przełomów w dziejach muzyki. Charakteryzuje się on pełną opozycyjnością w stosunku do renesansu. Dąży do wskrzeszenia dramatu antycznego, chce by były rozumiane słowa w utworach, postuluje sztukę opartą o supremację tekstu (monodia akompaniowana), doprowadza do powstania wybitnych gatunków muzycznych: opery i kantaty, jest epoką rozpoczynającą erę "bel canta" zwłaszcza w operze, powstają w tym czasie inne formy muzyczne takie jak: oratorium, sonata, koncert solowy. Powstaje system dur-moll stanowiący podstawę systemu harmonicznego na dalsze stulecia, wprowadzony zostaje jednolity system przebiegów rytmicznych (podział na takty 2, 3, 4 miarowe). Do najwybitniejszych kompozytorów tej epoki zaliczamy: Jana Sebastiana Bacha, Jerzego Fryderyka Haendla, Antonio Vivaldiego, zaś w Polsce Grzegorza Gorczyckiego i Bartłomieja Pękiela.
Utwory do wysłuchania:
- G.F. Haendel - "Alleluja" z oratorium "Mesjasz"
- J.S. Bach - Toccata i fuga d-moll (organy)
- J.S. Bach - Aria na strunie G
- A. Vivaldi - "Cztery pory roku" cz.I "Wiosna"
- B. Pękiel - "Trzy tańce polskie" Taniec trzeci "Wesoły"
EPOKA KLASYCYZMU
Określenie klasyk (łac. - classicus) - tzn. wybrany, pierwszorzędny, nazywamy kogoś uznanego w danej dziedzinie twórczości który stał się wzorem dla następnych pokoleń. Klasykami będziemy nazywać trzech muzyków działających w połowie XVIII wieku i do początków XIX wieku w Wiedniu. Ich muzyka jest przykładem osiągnięcia doskonałości w reprezentowanej dziedzinie. Są to: Józef Haydn, Wolfgang Amadeusz Mozart, Ludwig van Beethoven. Byli oni początkowo w służbie dworskiej, lecz później ją porzucili i dużą część życia spędzili w Wiedniu jako niezależni kompozytorzy. Ich muzyka wokalna i instrumentalna oparta o homofonie czyli akompaniament akordowy, stała się wzorem dla następców w okresach późniejszych. Do najważniejszych form muzycznych uprawianych w tym okresie należą: sonata klasyczna, koncert klasyczny, symfonia. Rozwija się także muzyka kameralna od duetu do nonetu.-(zespół wykonawczy złożony z 2 - 9 muzyków). Najpopularniejsze to trio i kwartet.
Utwory do wysłuchania:
- J. Haydn "Koncert na trąbkę Es-Dur" - cz. I f/g
- J. Haydn "Kwartet cesarski" f/g
- W.A. Mozart "Mała muzyka nocna" - cz. I f/g
- W.A. Mozart "Marsz turecki"
- L. van Beethoven " V Symfonia c- moll" cz. I f/g
- L. van Beethoven "Dla Elizy"
- L. van Beethoven "Sonata księżycowa cis-moll" (fort.)
EPOKA ROMANTYZMU
Romantyzm to kierunek muzyce I poł. XIX wieku którego naczelnym zadaniem estetycznym była więź muzyki z innymi rodzajami sztuki. Muzyka według romantyków, miała wyrażać uczucia i nastroje oraz współdziałać z poezją, dramatem, tańcem i malarstwem. Współdziałanie z poezją następowało przede wszystkim w liryce wokalnej (pieśni) w której przedstawiciele muzyki romantycznej (Schubert, Schumann, Mendelssohn a w Polsce Moniuszko, sięgali po teksty najwybitniejszych poetów romantycznych np.: Goethe, Heine, Byron, Mickiewicz, Puszkin. Wykorzystywano pieśni do innych rodzajów muzyki (sonaty, wariacje, ballady, poematy symfoniczne, kwartety). Inni Kompozytorzy jak np. Wagner wykorzystywali w swojej twórczości dramaty. Berlioz jest twórcą kolorystyki dźwiękowej różnej od naśladowania np. głosów przyrody. Muzyka romantyczna miała duży wpływ na dalszy rozwój muzyki XIX wieku i zaważyła na twórczości kompozytorów XX wieku.
Utwory do wysłuchania:
- Robert Schumann - "Marzenie"
- Feliks Mendelssohn - Bartholdy "Marsz weselny" z baletu "Sen nocy letniej"
- Franciszek Schubert - "Ave Maria"
- Fryderyk Chopin - Ballada g-moll
- Stanisław Moniuszko - "Pieśń wieczorna"
EPOKA NEOROMANTYZMU
Neoromantyzm to kierunek powstały w drugiej połowie XIX wieku, przede wszystkim w muzyce niemieckiej. Jest jakby ostatnią fazą romantyzmu. Do tego kierunku zalicza się twórczość: Franciszka Liszta, Ryszarda Wagnera, Hugo Wolfa, Antona Brucknera, Gustawa Mahlera i Ryszarda Straussa. Istotą neoromantyzmu jest podobnie jak w epoce romantyzmu, więź ze sztuką, szczególnie z literaturą. Wyrazem tego są dwa główne gatunki w muzyce tego okresu: stworzony przez Franciszka Liszta - poemat symfoniczny, oraz stworzony przez Ryszarda Wagnera - dramat muzyczny. Neoromantyzm odznacza się wzrostem środków orkiestralnych, czyli rozbudowaniem orkiestr symfonicznych, potrzebnych do wykonania utworów. W ostatniej fazie neoromantyzm zaczyna odchodzić od monumentalności na rzecz kameralizacji środków wykonawczych, (początki impresjonizmu) i na rzecz ekspresjonizmu początku XX wieku. Ten ostatni wywarł duży wpływ na kompozytorów polskich przełomu XIX i XX wieku. Impresjonizm - kierunek w muzyce Końca XIX wieku i początku XX wieku - przejawiał wyjątkowe uczulenie na brzmienie dźwięków. Związany z malarstwem impresjonistów i poezją symbolistów. Unika brzmień wielu instrumentów w orkiestrze na rzecz brzmienia pojedynczych instrumentów - czerpie impulsy twórcze ze świata zewnętrznego. Ekspresjonizm - czerpie impulsy twórcze ze świata wewnętrznych przeżyć kompozytora. Cechuje go także atonalność i arytmiczność w utworach muzycznych.
Utwory do wysłuchania:
- Franciszek Liszt - "Marzenia miłosne"
- Ryszard Wagner - Uwertura do opery "Lohrengrin"
- Gustav Mahler - V Symfonia cz. I.
- Anton Bruckner - IV Symfonia romantyczna cz. I.
SZKOŁY NARODOWE
Szkoły narodowe są to kierunki które wyodrębniły się w połowie XIX wieku w muzyce wielu krajów, akcentujące elementy rodzime, pod wpływem budzącegosię poczucia narodowej odrębności. Czynnikiem inspirującym tę twórczość stał się rodzimy folklor, w muzyce operowej i poematach symfonicznych, tematy z historii narodowej. Najwcześniej powstała rosyjska szkoła narodowa (A. Dargomyrżski, M. Glinka) później następne: czeska (B. Smetana, A.Dworak) - francuska (C. Franck) - norweska (E. Grieg) - fińska (J.Sibelius) - hiszpańska (I. Albeniz, M. de Falla) - polska (F.Chopin, St. Moniuszko) Tendencje szkół narodowych kontynuowali kompozytorzy w muzyce XX wieku.
Utwory do wysłuchania:
- M.Glinka - uwertura do opery "Rusłan i Ludmiła"
- B. Smetana - polka z opery "Sprzedana narzeczona"
- E. Grieg - "Poranek" ze suity "Per Gynt"
- C. Franck - Symfonia d-moll cz. I (f/g)
- St. Moniuszko - Pieśń "Gdybym rannym słonkiem"
EPOKA WSPÓŁCZESNA
Muzyka współczesna mieszcząca się w nurcie wyrosłym z muzyki poważnej wykształciła następujące kierunki:
muzyka narodowa, impresjonizm, ekspresjonizm, surrealizm, neoklasycyzm, prymitywizm, muzyka dodekafoniczna, serializm, punktualizm, aleatoryzm, minimalizm, muzyka mikrotonowa, muzyka konkretna, muzyka elektroniczna.
Cechy charakterystyczne muzyki współczesnej:
1. - dalszy rozwój kierunków narodowych,
2 - folkloryzm,
3. - pojawienie się nowych kierunków twórczych.
Najważniejsze kierunki muzyki współczesnej:
Impresjonizm - (C. Debussy) - muzyka pozostaje pod wpływem malarstwa impresjonistów, dominacja walorów brzmieniowych, rozwijanie środków instrumentacyjnych. Neoklasycyzm - (I. Strawiński) - nawiązanie do form klasycyzmu i baroku w nowej oprawie dźwiękowej. Ekspresjonizm - (R.Strauss) - muzyka oparta na dramatach ekspresjonistycznych, poszukiwanie nowych technik dźwiękowych, atonalność, dodekafonia. Do najwybitniejszych kompozytorów tego okresu należą: C. Debussy, M. Ravel - (Francja), M. De Falla, E. Granados - (Hiszpania), S. Rachmaninow, I. Strawiński - Rosja, R. Strauss - (Niemcy), G. Puccini - (Wiochy), I. J. Paderewski, M, Karłowicz, K. Szymanowski, L.Różycki, W. Lutosławski, K. Penderecki - (Polska).
Początki muzyki współczesnej sięgają późnego romantyzmu lub modernizmu kiedy to powstały style muzyczne będące pomostem łączącym romantyzm z muzyką współczesną i w zależności od okoliczności mogą być zaliczane do jednej bądź do drugiej epoki. Style takie jak impresjonizm czy ekspresjonizm rozciągnęły formule romantyczną do granic wytyczonych przez obowiązujące zasady teorii muzyki. Próba przekazania przez muzykę barw, wrażeń i nastrojów oraz konieczność ich zmian w obrębie dzieła, doprowadził do skrajnej chromatyzacji materiału dźwiękowego, a w konsekwencji do rozpadu struktur tonalnych. Dla muzyków poszukujących nowych środków wyrazu ukształtowany ponad sto lat wcześniej system dur-moll był zasadniczym ograniczeniem. Pierwszym, który świadomie zburzył strukturę tonalną był Arnold Schoenberg dając początek muzyce dodekafonicznej. Uczniowie Schonberga i jego następcy, przede wszystkim Alban Berg i Anton Webern rozwineli jego koncepcje inicjując nurty serializmu i punktualizmu. Ich kontynuatorzy w drugiej połowie XX w. Bruno Maderna, Karlhein Stockhausen, Witold Lutosławski, Henri Dutilleux, Milton Babbitt związani byli zarówno z serializmem jak też z kierunkiem aleatoryzmu. Równolegle do Schoenberga powstały też inne koncepcje rezygnujące z tonalności, których autorami byli Charles Ives i Edgar Varese. Innym sposobem przezwyciężenia systemu tonalnego była mikrotonwość, reprezentowana przez Ernsta Kreneka i Henry'ego Partcha.
Rozwój technologii elektronicznej i nagraniowej spowodował rozwój muzyki konkretnej (1948 - Pierre Schaeffer) i elektronicznej (1953 - Herbert Eimert i Karlheinz Stockhausen). Kierunki te oparte na technice elektronicznego przetwarzania i montażu dźwięków na taśmie magnetofonowej w późniejszych latach określano wspólnie mianem muzyki eksperymentalnej. W latach 50-tych powstało kilka znaczących ośrodków - najczęściej przy rozgłośniach radiowych
Utwory do wysłuchania:
- M. Ravel - "Bolero" (fg)
- C. Debussy - "Światło księżyca" (fg)
- S. Rachmaninow - III Symfonia - (fg)
- G. Puccini - "Madame Butterfly" (fg)
CO TO JEST MUZYKOLOGIA
Muzykologia jest dyscypliną nauk, której przedmiotem jest muzyka we wszystkich jej przejawach. Istnieją trzy działy muzykologii:
- Historia muzyki
- Teoria muzyki (obejmuje teorie konstrukcji elementów dzieła muzycznego, akustykę, fizjologię, psychologię, estetykę, socjologię muzyki oraz instrumentologię)
- Etnografia (etnologia) muzyczna
Teorią muzyki zajmowano się już w starożytności (Arystoteles, Platon), w średniowieczu wchodziła w skład 7 sztuk wyzwolonych (św. Augustyn, Boecjusz), od czasów renesansu teoria muzyki jest związana ściśle z praktyką muzyczną (J.Ph. Rameau, G. Tartini) Rozwijały się badania nad akustyką a w okresie oświecenia - badania historyczne, psychologiczne, estetyczne i folklorystyczne.
W XIX wieku rozpoczęto prace nad uporządkowaniem,zagadnień i dyscyplin muzykologii.
Od połowy XIX wieku muzykologia jest dyscypliną uniwersytecką a XX wieku zostaje poszerzona o etnografię.
W Polsce pierwsze katedry muzykologii założono na Uniwersytecie Jagiellońskim (1911r.- prof. Z. Jachimecki), w 1912r. na Uniwersytecie Lwowskim (prof. A. Chybiński), 1922r. na Uniwersytecie Poznańskim (prof. Ł. Kamiński)
Obecnie działalność naukową rozwięło młode pokolenie muzykologów wykształcone po II wojnie światowej: A. Czekanowska-Kuklińska, E. Dziembowska, I. Poniatowska, J. Sobieska, J. Prosnak, J. Wierszyłowski i in.
Opr. Adam Nawara |
