 Archetypowe postaci mitologiczne
Mitologiczne archetypy tworzą zespół stałych, powtarzających się w różnorodnych tekstach kultury europejskiej obrazów i motywów (toposów). Wśród archetypów możemy wyróżnić te, które dotyczą konkretnych postaci mitologicznych. Zazwyczaj związane są z bohaterami, którzy bądź dokonali niezwykłych czynów, bądź powodowani losem czy przeznaczeniem znaleźli się w nietypowych sytuacjach, zajęli określoną postawę wobec rzeczywistości. Ich zachowania czy cechy mają wymiar uniwersalny, są charakterystyczne nie tylko dla ludzi żyjących w zamierzchłych, mitycznych czasach, ale także i dziś. Cechy postaci, bądź figury z nimi związane są oczywiście symboliczne, dlatego nie można odnieść ich wprost do rzeczywistości, ale należy traktować je jako metaforę i punkt odniesienia. Archetypy mogą zostać przywołane wprost, bądź ulec reinterpretacji lub grze z konwencjami.
Reinterpretacja - powtórny komentarz do czegoś, nowe odczytanie; ponowna interpretacja czegoś.
Gra z konwencjami - odwoływanie się w jednym utworze do kilku różnych konwencji, zdarzenie konwencji o krańcowo odmiennym charakterze, parodiowanie ich, a nawet próby destrukcji czy negacji, czyli tworzenia poza konwencjami.
Prometeusz – tytan Prometeusz był symbolem samotnego buntownika. Po tym jak ulepił człowieka z gliny i łez opiekował się bezbronną ludzkością, ucząc ją m.in. uprawy roli, liczenia, czytania i pisania, żeglowania, wytwarzania metali czy budowy domostw. Bezinteresownie pomagał ludziom, do których bogowie byli nieprzychylnie nastawieni. Ze swej miłości do rodzaju ludzkiego zdobył się na wielki czyn, aczkolwiek niezgodny z wolą bogów. Wykradł ogień z Olimpu i zaniósł go ludziom. Za karę Zeus skazał go na wieczne męki – został przykuty do skał Kaukazu, a przylatujący codziennie orzeł wyjadał mu wciąż odrastającą wątrobę (z męczarni tej uwolnił go Herakles). Postawę wybitnej jednostki, która bezinteresownie poświęca się dla ludzkości czy narodu nazywamy prometeizmem. W literaturze polskiej najbardziej znanym przykładem wykorzystania archetypicznej postawy Prometeusza jest zachowanie Konrada z III części „Dziadów” Adama Mickiewicza.
Syzyf – jest symbolem człowieka wykonującego bezowocną, ciągłej, męczącą oraz bezcelową pracę, niektórzy utożsamiają tę postać z życiem każdego człowieka. Syzyf był królem Koryntu i ulubieńcem bogów. Miał prawo ucztować z nimi na Olimpie. Miał jednak wadę – rozsiewał plotki z zasłyszanych wśród bogów informacji. Miał też czelność porwać i uwięzić boga śmierci Tanatosa, czym zaburzył ziemski porządek. Gdy trafił do Hadesu przechytrzył boga podziemi i żył nadal, dopóki bogowie nie przypomnieli sobie o nim. Za karę został skazany na wieczną mękę – musiał wtaczać na górę olbrzymi głaz, a gdy był już u celu, kamień staczał się ponownie w dół. Syzyf rozpoczynał swą pracę od nowa… Reinterpretację mitu o Syzyfie odnajdziemy u dwudziestowiecznego egzystencjalisty Alberta Camusa w „Micie Syzyfa”. Pisarz doszukuje się w postawie króla Koryntu szczęścia. Twierdzi, że bohater jest w rzeczywistości zwycięzcą, a jego zwycięstwo polega na świadomości i akceptacji swego przeznaczenia. Według egzystencjalistów szczęściem człowieka nie jest pozbycie się ciężaru, ale walka, a tę toczył Syzyf. Każdy z nas żyje i stara się robić to jak najlepiej, pchając wciąż swój kamień pod górę.
Ikar - jest symbolem marzycielstwa, idealizmu, tragicznej w skutkach lekkomyślności, człowieka ulegającego emocjom, uniesieniom, chwilowym porywom, zapominającym o realiach, młodzieńca marzącego o rzeczach nieosiągalnych.
Dedal - to z kolei archetyp człowieka racjonalistycznego i pragmatycznego, twardo stąpającego po ziemi, doświadczonego i przewidującego konsekwencje swych czynów, znającego prawa natury i umiejącego wykorzystać je zgodnie z potrzebami. To symbol rozwagi i rozsądku, a także świadomego dążenia do celu.
Wspomniane postacie wywodzą się z mitu o Dedalu i Ikarze. Opowiada on o uwięzieniu ojca i syna na dworze króla Krety, Minosa po wybudowaniu przez niezwykłego konstruktora labiryntu. Władca nie chciał pozbyć się tak znanego ateńskiego budowniczego, który na dodatek znał wiele jego tajemnic. Aby uciec z wyspy Dedal z piór i wosku skonstruował dla siebie i syna specjalne skrzydła. Przed wzbiciem się w powietrze ostrzegł Ikara, by nie leciał zbyt nisko (pióra nasiąkną wówczas wodą), ani zbyt wysoko (roztopi się wówczas wosk). Chłopak podczas lotu zapomniał o nakazach ojca i oczarowany lotem wzbił się za wysoko. Skrzydła rozpadły się, a on spadł w dół na jedną z wysp (okolice wyspy zostały nazwane Morzem Ikaryjskim). Zrozpaczony Dedal odnalazł szczątki syna i pochował je, sam zaś osiadł na Sycylii służąc swymi umiejętnościami jej mieszkańcom.
Orfeusz - jest symbolem człowieka, który dzięki miłości i sztuce jest w stanie pokonać nawet śmierć. Orfeusz był poetą i śpiewakiem. Jego muzyka nie tylko poruszała żyjących, ale nawet drzewa i skały. Podczas wyprawy Argonautów, w której brał udział, swym śpiewem uciszał wzburzone fale. Jego głos był piękniejszy od śpiewu syren. Po powrocie z Kolchidy Orfeusz ożenił się z Eurydyką. Ich szczęście nie trwało jednak zbyt długo, gdyż wybranka zmarła ukąszona przez węża. Kierowany miłością muzyk poszedł do państwa podziemi. Jego piękny głos urzekł Persefonę i Hadesa, dlatego pozwolili Eurydyce powrócić z nim na ziemię, pod warunkiem, że przed opuszczeniem krainy zmarłych Orfeusz nie obejrzy się na ukochaną. Mężczyzna nie dotrzymał przyrzeczenia i Eurydyka musiała powrócić w głąb. Zrozpaczony poeta pragnął być wierny swej miłości, za co został rozszarpany przez trackie kobiety i wrzucony do morza. Podobno nawet po śmierci jego usta wymawiały imię ukochanej.
Niobe – jest archetypem matki cierpiącej po stracie swoich dzieci. Niobe urodziła w związku z Amfionem czternaścioro dzieci – siedem dziewczyn i siedmiu chłopców. Była bardzo dumna i uważała, że jej należy się boska cześć, a nie bogini Latonie, która miała jedynie dwójkę potomstwa – Apolla i Artemidę. Bogini poczuła się urażona, a jej dwójka dzieci zabiła wszystkich potomków Niobe. Widząc śmierć swego potomstwa matka skamieniała z bólu. W chrześcijaństwie odpowiednikiem Niobe może być Matka Boska cierpiąca po ukrzyżowaniu Chrystusa (topos Mater Dolorosa)
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
