Bogowie i bóstwa
Mitologia grecka stworzyła europejskie wyobrażenie o porządku świata i w poetyckiej formie przedstawiła egzystencjalne konflikty stanowiące istotę ludzkiego losu. Stworzyła w ten sposób zespół pojęć i tematów niemal całej europejskiej sztuki tworzonej do czasu pojawienia się chrześcijaństwa i we wszystkich epokach nawiązujących pośrednio lub bezpośrednio do tradycji antycznej. Poetyckie piękno, emocjonalna sugestywność i wielowiekowe trwanie mitów w świadomości Europejczyków spowodowały, że nawet skrajnie awangardowa sztuka współczesna - o ile wykracza poza czyste dekoratorstwo - odwołuje się często do świata pojęć greckiej mitologii. Na tym polega fenomen kulturowej wspólnoty i tożsamości.
Bez ogólnej znajomości pojęć greckiej mitologii trudno jest odczytać głębsze treści wielu dzieł sztuki, a nawet trudno uwierzyć, że tak wydawałoby się hermetyczne, abstrakcjonistyczne nurty jak neoplastycyzm, są w istocie nowoczesną interpretacją greckiej teogonii.
Mitologia zastępowała Grekom naukę prehistorii przedstawiając dzieje świata od pierwotnego chaosu do czasów wojny trojańskiej i trudno jest w niej oddzielić to, co boskie od tego, co ludzkie. Nauka nie wie kto stworzył człowieka, ale każda kultura tworzyła swoje wyobrażenie boga, wyrażając w nim - bezwiednie - prawdę o samej sobie. Jednak mitologia grecka przedstawia nie tylko świat antycznych wierzeń, ale jest również istotnym źródłem informacji historycznych. O ile teogonii nie da się weryfikować metodami naukowymi, to po latach badań i w konfrontacji z materiałem archeologicznym w wielu mitach odkryto rzetelne, chociaż czasami trudne do odczytania relacje o rzeczywistych postaciach i wydarzeniach. Dotyczy to przede wszystkim poprzedzającego wojnę trojańską XIII w. pne, kiedy to cywilizacja egejska epoki brązu osiągnęłą pełnię rozkwitu i szybko chyliła się ku upadkowi, gdy powstawała ostateczna forma zachowanych di dziś centrów tej cywilizacji i gdy tworzyły się dynastie tymi centrami władające. W niczym nie umniejsza wartości historycznego przekazu mitów fakt, że licencja poetycka połaczyła w nich losy ludzi z losami bogów i herosów.
Mitologia grecka jest cyniczna i bezlitosna, świat bogów nie daje ani schronienia ani nadziei - i zapewne dlatego jest tak przejmująco prawdziwa. Ludzie skazani są na samych siebie, muszą podejmować rozpaczliwe decyzje, odpowiadać na pytania, na które nie ma odpowiedzi i rozwiązywać problemy, które nie mają rozwiązania. Tragedia mogła narodzić się tylko w Grecji.
Świat greckich mitów wydaje się bardzo zagmatwany ze względu na ogromną ilość postaci i wątków, a dodatkowo komplikuje go fakt, że różne społeczności i różni autorzy tworzyli mitologię różniącą się szczegółami boskiej genealogii i wprowadzali wątki związane z kultami regionalnych bóstw opiekuńczych, ale jest w gruncie rzeczy bardzo prosty. Łączy on cztery sfery - pierwotne żywioły stwórcze, trzy pokolenia bogów, ludzi śmiertelnych i zrodzonych ze związku bogów i ludzi herosów.
Historię stworzenia mitycznych bogów - teogonię - spisał żyjący ok. 700 r. pne beocki poeta Hezjod, a jej orficką wersję opracował w V w. pne uczeń Arystotelesa, Eudmeos z Rodos.
Bogowie greccy – opis i charakterystyka
Starożytne wierzenia charakteryzowały się politeizmem, czyli wielobóstwem. Mitologia opisywała narodziny wielu bogów, których walka stała się siłą sprawczą powstania świata. Bogowie zamieszkiwali Olimp. Przedstawiani byli w sposób antropomorficzny (na podobieństwo człowieka), różnił ich jednak dar nieśmiertelności. Każdy z nich miał przypisaną dziedzinę, której patronował.
Zeus (Dzeus) – władca Olimpu i główny bóg greckiego panteonu, ojciec wielu bogów. Przede wszystkim władał niebem – rozjaśniał je bądź zasnuwał chmurami, odpowiadał za pogodę i wszelkie zjawiska atmosferyczne, a zwłaszcza chmury, wiatry, gromy i błyskawice – dlatego jego podstawowym atrybutem był piorun, a także orzeł.
Hera - była patronką małżeństwa i rodzin, zamężnych kobiet. Wraz z córką, Ejlejtyją, patronowała porodom i położnictwu. Córka Kronosa i Rei, siostra Zeusa, Posejdona, Hadesa. Najpotężniejsza bogini Olimpu. Jako żona Zeusa była uosobieniem cnót małżeńskich i wierności, dlatego często piętnowała zdradę małżeńską i prześladowała kochanki swego męża. Wraz z Zeusem miała Hefajstosa, Aresa, Hekabe i Ejlejtyję. Zazdrosna o romanse męża wciąż prześladowała jego kochanki i dzieci z nieprawego łoża. Szczególnie nienawidziła Heraklesa, jednak w końcu się z nim pojednała. Mieszała się do spraw ziemskich – pod Troją sprzyjała Grekom, opiekowała się okrętem Argo (wyprawa Argonautów). Jej atrybutami były: berło i diadem. Na głowie nosiła welon, a w ręce owoc granatu (symbol płodności). Ptakiem jej poświęconym był paw.
Posejdon - był władcą mórz zdolnym wzburzać i uspokajać fale. Zwracali się do niego ludzie morza, żeglarze i rybacy. Jego atrybutem był trójząb. Syn Kronosa i Rei. Panował nad morzami, rzekami, wyspami i półwyspami, burzami morskimi, a także trzęsieniami ziemi. Miał wiele miłosnych związków. Był ojcem Trytona (z Amfitrytą), Polifema i Chryzaora. Budował mury Troi dla króla Laomedonta. W wonie Trojańskiej kibicował Grekom, jednak ocalił Eneasza. Poświęcone mu zwierzęta to koń, delfin i wół.
Hades - bóg świata podziemnego, syn Kronosa i Rei, brat Zeusa i Posejdona. Małzonek Persefony, córki Demeter, którą porwał za przyzwoleniem króla bogów. Był bogiem bezlitosnym, jednak nie był nieprzychylnie nastawiony do ludzkiego rodzaju. Nikomu nie pozwalał opuszczać królestwa zmarłych, ani nikt z żywych nie mógł wejść do jego państwa. Wyjątkiem była Alkestis, która wróciła do żywych, a także odwiedzający Podziemia Orfeusz, Herakles, Tezeusz, Odyseusz i Eneasz. Herakles ranił go, podczas wizyty w Podziemiu. Na ofiarę składano mu czarną owcę.
Hestia - bogini ogniska domowego. Córka Kronosa i Rei, siostra Zeusa. Symbol domu i rodziny. W domach i świątyniach palił się poświęcony jej ogień. Opiekunka rodziny, miast i kolonii. Uosabiała ciągłość religii i cywilizacji.
Demeter - opiekunka rolnictwa, zbóż i plonów oraz wszelkiego wzrostu, a zwłaszcza uprawy zbóż, patronka rodziny, dobrych obyczajów i praw – wielkich osiągnięć cywilizacji. Córka Kronosa i Rei. W związku z Zeusem urodziła Korę, która porwana przez Hadesa po zerwaniu kwiatu narcyza została w Persefoną. Po porwaniu córki pod wpływem żalu i gniewu przestała opiekować się ziemią, a ta przestała wydawać plony. Zeus podzielił bytowanie kory na ziemskie – wówczas matka się stroiła (wiosna, lato), a cała ziemia ożywała i podziemne (jesień, zima), gdy Demeter smuciła się, a cała przyroda zamierała. Jej atrybuty, to: cyprys, kogut, pochodnia, kłos zboża i kwiat maku.
Persefona (Kora) królowa Podziemia, córka Zeusa i Demeter, żona Hadesa. Została porwana i uprowadzona przez władcę Podziemi, jednak za zgodą Zeusa. Zrospaczona po stracie córki Demeter wybłagała u Zeusa, by córka część roku spędzała wraz z nią. W Podziemiu rządziła duszami zmarłych i podziemnymi potworami. Jej odejście do Hadesu symbolizuje jesień, gdy wszystko obumiera, zaś wiosna, czas odrodzenia to czas jej powrotu na ziemię. Przedstawiano ją z laurowym wieńcem i pochodnią.
Afrodyta - najpiękniejsza z bogiń, patronka miłości i piękności (jako Urania - Niebiańska – czystej i szlachetnej miłości, jako Pandemos – miłości cielesnej, pospolitej). Narodziła się z piany morskiej powstałej z nasienia Uranosa (inna wersja mówi, że jej rodzicami byli Zeus i Dione). Była opiekunką małżeństwa – żoną Hefajstosa i kochanką Aresa. Była mściwa dla konkurentek i kobiet, które nie oddawały jej czci. Zdobyła jabłko rzucone przez Erynię z napisem „Dla najpiękniejszej”, przez co przyczyniła się do wybuchu wojny trojańskiej. Zwierzętami jej oddanymi były: gołąb, wróbel, baran, kozioł i zając.
Eros - syn Afrodyty, bóg miłości, uzbrojony w łuk i strzały. Pierwotnie uosobienie jednej z sił, które władały światem przed narodzeniem bogów. Syn Aresa (lub Hermesa) i Afrodyty, której często towarzyszył. Przedstawiany jako dziecko lub młodzieniec, skrzydlaty chłopiec uzbrojony w łuk i strzały, którymi miał rozpalać do namiętności ludzkie serca. Często był okrutny i nieubłagany.
Atena - patronka miast i opiekunka dynastii panujących. Bogini wojny, nauki, literatury, rzemiosł. Patronka mądrości, poświęconym jej zwierzęciem była sowa, a jej atrybutami była egida, hełm i włócznia, czasem wrzeciono. Córka Zeusa i Metis, którą król bogów połknął, przed wydaniem na świat Ateny. Gdy Hefajstos rozłupał Zeusowi głowę z wewnątrz wyskoczyła w pełnym rynsztunku Atena. Opiekowała się Odyseuszem, a także Diomedesem, Achillesem, Menelaosem i Heraklesem. Otrzymała władzę nad Attyką i Atenami, ponieważ ofiarowała ludziom drzewo oliwne. Była wynalazczynią pługa i uprawy oliwki.
Apollo - patron wszystkiego, co dobre i piękne, opiekun muzyki, poezji, światła słonecznego, wróżbiarstwa i przewodnik muz. Syn Zeusa i Latony, brat Artemidy. Po urodzeniu udał się do kraju Hyperborejczyków, po roku trafił do Delf, gdzie zabił strzałą Pytona i przejął wyrocznię, w której wróżyła kapłanka Pytia. Opiekował się muzami na Parnasie. Miał wiele romansów. Dwa razy był ukarany przez Zeusa – za spisek (odbudowywał wtedy mury Troi z Posejdonem) i zabicie cyklopów (przez rok służył jako pasterz wołów). Pokonanego w konkursie gry na flecie satyra Marsjasza obdarł ze skóry. Był świetnym łucznikiem, jego strzały przynosiły szybką i bezbolesną śmierć. Uważany był za ojca boga medycyny, Asklepiosa. Miał zdolność oczyszczania ludzi w sensie fizycznym i moralnym. Jego strzały mogły przynieść zarazę, ale bóg mógł także ją cofnąć. Zsyłał także plagi nękające rolników. Patronował wróżbiarstwu, a największa wyrocznia mu poświęcona znajdowała się w Delfach.
Artemida - opiekunka świata roślinnego i zwierzęcego, pani dzikich zwierząt. Bogini łowów i księżyca. Córka Zeusa i Latony, bliźniacza siostra Apolla. Była wiecznie młoda i dziewicza, zajmowała się głównie polowaniem. Była znakomitą łuczniczką, a jej stzrały przynosiły cichą i bezbolesną śmierć. Walczyła przeciw gigantom, zabiła też w obronie czci matki dzieci Niobe. Zażądała od Agamemnona ofiary z jego córki Ifigenii (darowała jej życie, przyjmując jako kapłankę). Opiekowała się także położnictwem i porodami.
Hermes - boski posłaniec, herold. Syn Zeusa i Mai. W dniu urodzin ukradł Apollinowi woły, a w zamian wręczył mu zrobioną ze skorupy żółwia lirę. Był bogiem dróg i granic, przewodnikiem dusz do Podziemia, a także bogiem snów i marzeń sennych. Był sprytny i zręczny, patronował szczęśliwemu trafowi. Opiekował się pasterzami i ich stadami, pomagał kupcom, podróżnym, złodziejom. Był bogiem-wynalazcą, był twórcą sztuki muzycznej, hermeneutyki, umiejętności pisania i krasomówstwa oraz gimnastyki. Jego atrybutem była złota laska herolda opleciona przez węże, szeroki podróżny kapelusz oraz uskrzydlone sandały. Ulubionymi zwierzętami zaś owce i barany.
Hefajstos - był bogiem ognia i wulkanów, opiekunem rzemiosł, a zwłaszcza kowalstwa i metalurgii. Bóg-kowal przedstawiany był najczęściej jako silny starzec ze szczeciniastą brodą w owalnej czapce na głowie, z narzędziem – młotem lub obcęgami. Był synem Zeusa i Hery. Gdy pewnego razu stanął po stronie matki został zrzucony na wyspę Lemnos. Kulał na jedną nogę. Mimo swej brzydoty za żonę pojął Afrodytę. Miał swe kuźnie wewnątrz wulkanów, gdzie pracował wraz z cyklopami. Był budowniczym złotego tronu-pułapki dla Hery, wytwórcą złotej zbroi Achillesa, rozłupał także głowę Zeusa przy narodzinach Ateny.
Ares - bóg wojny i personifikacja szału bitewnego. Syn Zeusa i Hery. Kochał szczęk oręża i rozlew krwi. Jego atrybutami były: zbroja, hełm, tarcza, włócznia i inne elementy rynsztunku, zaś ulubionymi zwierzętami pies i sęp. Na wojnie towarzyszyli mu jego synowie – Fobos (strach) i Dejmos (Przerażenie), a także bogini Eris (Niezgoda). Był uosobieniem brutalnej siły, agresji i gwałtowności. Był kochankiem Afrodyty.
Dionizos (Bachus) - bóg wina i odradzającej się wciąż przyrody i tragedii. Syn Zeusa i królewny tebańskiej Semele. Hera namówiła ją, by spojrzała w oblicze boga. Wówczas kobieta spłonęła w ogniu piorunów. Z jej prochów Zeus uratował sześciomiesięczny płód i donosił go we władnym udzie. Na jego przybranych rodziców Hera rzuciła szaleństwo, dlatego Zeus zamienił go w koziołka i oddał na wychowanie nimfom. Jednak dopadło go szaleństwo i błąkał się po okolicznych krainach ucząc ludzi sztuki produkcji wina. Obłęd we Frygii zdjęła z niego bogini Kybele i wtajemniczyła w swe misteria. Władcy, którzy nie chcieli wprowadzić u siebie jego kultu najczęściej popadali w obłęd lub nagle ginęli.
Dionizos ukazywany był w orszaku satyrów, selenów i bachantek. Przynosił ludziom radość i rozpraszał troski, jego wyznawcy popadali w ekstazę, tracąc swą tożsamość. Uroczystości na jego część przybierały czasem formę religijnych orgii, podczas których kobiety zwane menadami w szaleńczej ekstazie rozrywały dzikie zwierzęta i zjadały ich surowe mięso. Nosiły wówczas maski. W czasach historycznych uroczystości na cześć boga przyjęły łagodniejszy charakter – zwano je Dionizjami. Ulubionymi roślinami Dionizosa była winna latorośl i mitr. Przedstawiano go jako młodzieńca z bujnymi włosami, najczęściej z pucharem wina w dłoni. Tragedia i komedia wywodzą się z przedstawień, jakie odbywały się na cześć Dionizosa.
Teogonia obejmuje trzy generacje bogów, dla których można ustalić względnie czytelną chronologię:
I generacja to bóstwa stwórcze - protogenoi
II generacja - bogowie przedolimpijscy z najważniejszymi tytanami
III generacja - bogowie olimpijscy.
I GENERACJA -
PROTOGENOI - BÓSTWA STWÓRCZE
|
|
|
|
|
GAJA |
TARTAR |
NYKS |
EREB |
EROS |
Na początku był CHAOS, z którego wyłoniło się pięć pierwotnych bóstw stwórczych - personifikacji żywiołów:
GAJA (ziemia), TARTATOS (podziemia), NYKS (noc), EREBOS (ciemność), EROS (miłość)
(Orficy za bóstwo pierwotne uważali Chronosa - Czas)
NYKS-NOC zrodziła z siebie:
Apate (zdradę), Filotes (przyjaźń), Geras (starość), Momos (szyderstwo), Eris (niezgodę)
Moros (upadek), Nemezis (zemstę), Ker (nagłą śmierć), Mojry (boginie losu)
ERIS-NIEZGODA zrodziła bóstwa:
Ponos (cierpienie), Hysmine (bitwa), Neikeę (kłótnia), Phonoi (morderstwo), Lethe (zapomnienie)
Makhai (walka), Pseudologos (kłamstwo), Amfilogię (dyskusja), Limos (głód), Androkrazję (zabójstwo)
Ate (ruina), Dysnomię (anarchia), Algeę (choroba), Horkos (przysięga), Logos (słowo, wiedza)
GAJA-ZIEMIA z EREBOSEM-CIEMNOŚCIĄ zrodziła:
Eter (powietrze), Hemerę (dzień)
TARTAROS-PODZIEMIA z EREBOSEM-CIEMNOŚCIĄ zrodził:
Tanatos (śmierć), Hypnos (sen)
GAJA-ZIEMIA zrodziła z siebie:
OUREĘ (góry), PONTOSA (morze) i URANOSA (niebo)
|
|
|
|
URANOS
Niebo |
ETER
Powietrze |
HEMERA
Dzień |
PONTOS
Morze |
W ten sposób niemal w całości powstał świat przyrody nieożywionej, oraz abstrakcyjne pojęcia określające koleje ludzkiego lodu,
a Ziemia z Morzem i Niebem miały zrodzić kolejne pokolenie bogów.
II GENERACJA
HEKATONCHEJROWIE, CYKLOPI,
TYTANI, ERYNIE, MELIADY, GIGANCI, PONTOIDZI
Gaja z Uranosem zrodzili:
HEKATONCHEJRÓW - bogów o 100 rękach i 50 głowach:
Ajgajona, Gygesa, Kottosa
CYKLOPÓW - jednookich olbrzymów:
Brontesa, Steropesa, Argesa
TYTANÓW
Kronosa, Kojosa, Kriosa, Japeta, Hyperiona, Okeanosa
TYTANIDY
Reę, Febe, Teję, Tetydę, Mnemosyne, Temidę
Ponieważ Uranos strącił Sturękich i Cyklopów do Tartaru, Gaja zbuntowała przeciwko niemu Tytanów,
Kronos wykastrował ojca, a jego genitalia wrzucił do morza.
Uranos i Kronos
Ze spadających kropli krwi i nasienia Uranosa zrodziły się:
ERYNIE - boginie zemsty:
Alekto, Tyzyfona, Megajra
MELIADY - nimfy jesionowe
GIGANCI - śmiertelni bogowie-olbrzymi
mających węże zamiast nóg:
Alkyoneus, Agrios, Anteusz, Athos, Damysos, Echion,
Efialtes, Enkelados, Eurytos, Gration, Hippolytos, Klytias,
Mimas, Otus, Pallas, Polybotes, Porfyrion, Toas
Erynie z Ołtarza Zeusa w Pergamonie
Gigant
Po okaleczeniu Uranosa przez Kronosa
GAJA-ZIEMIA z synem PONTOSEM-MORZEM zrodziła bóstwa morskie:
NEREUSA, FORKOSA, TAUMASA, EURYBIĘ, KETO
które przez matkę Gaję należały do pokolenia Tytanów
III GENERACJA
DRUGIE POKOLENIE TYTANÓW,
BOGOWIE OLIMPIJSCY
Pokolenie Tytanów zrodziło trzecią generację bogów greckich:
KRIOS z EURYBIĄ |
Astraiosa, Pallasa, Persesa |
HYPERION z TEĄ |
Heliosa (słońce), Selene (księżyc), Eosa (świt) |
KOIOS z FEBE |
Leto, Asterię |
OKEANOS z TETYDĄ |
Potamoi - bóstwa rzeczne
Okeanidy - nimfy morskie
(w tym Klimene, Metis, Eurynome, Elektrę, Calypso i Styks) |
JAPET z KLIMENE |
Atlasa, Menojtisa, Epimeteusza i Prometeusza |
KRONOS z REĄ |
Hestię, Demeter, Herę, Hadesa, Posejdona, Zeusa |
TYTANOMACHIA
|
Kronosowi
przepowiedziano, że zdetronizuje go jedno z jego dzieci, dlatego je
zjadał.
Gdy urodził się Zeus (szósty), Rea dała
Kronosowi do zjedzenia kamień, dzięki czemu Zeus przeżył ukryty na
Krecie,
a gdy dorósł, powrócił chroniony egidą, podał
ojcu zioła i Kronos zwymiotował wszystkie zjedzone dzieci.
Zeus wraz z rodzeństwem zajął Olimp i
rozpoczął 10-letnią wojnę z tytanami - tytanomachię.
Wobec ogromnej przewagi tytanów Zeus uwolnił z
Tartaru Sturękich i Cyklopów, którzy kuli dla niego pioruny.
Piorunami Zeus obalił Kriosa, Kojosa, Japeta i
Hyperiona - czterech tytanów podtrzymujących Niebo-Uranosa przed
upadkiem na ziemię.
Walczący po stronie Kronosa Atlas, chcąc
uchronić świat przed zagładą podtrzymał spadający nieboskłon i trwa tak
do dziś.
Gdy Kronos został sam, Zeus stanął z nim do
pojedynku i po ciężkiej walce strącił go piorunem do Tartaru.
Po obaleniu Kronosa bogowie olimpijscy podzielili władzę nad światem: Zeus
wziął we władanie niebiosa i wszystkich innych bogów,
oddając Posejdonowi morza i oceany, Hadesowi
podziemia, Demeter urodzajną ziemię, Hestii sprawy śmiertelników, a
Herze ich życie małżeńskie. |
GIGANTOMACHIA
|
Ponieważ Zeus strącił pokonanych tytanów do Tartaru, ich matka Gaja podburzyła przeciw bogom olimpijskim gigantów,
zrodzonych z krwi okaleczonego Kronosa. Walka bogów z gigantami nazywana jest gigantomachią.
Giganci, chociaż byli bogami, byli śmiertelni i
Gaja poszukiwała cudownego zioła dającego jej dzieciom nieśmiertelność.
Zeus jednak zgasił światło Heliosa, Selene i Eosa i sam odnalazł to
zioło w ciemności.
Ponieważ giganci nie mogli umrzeć z ręki boga,
Atena skłoniła do pomocy bogom Heraklesa,
który zabił wielu gigantów strzałami zatrutymi krwią Hydry.
Rozwścieczona zwycięstwem olimpijczyków Gaja zrodziła z Tartarem potwora imieniem Tyfon. |
TYFONOMACHIA
|
Gaja
wysłała przeciwko niewdzięcznym olimpijczykom Tyfona, potwora o wężowym
ogonie. Przerażeni bogowie przemienili się w zwierzęta - Zeus w barana,
Apollo w kruka, Dionizos w kozła, Artemida w kota, Hera w krowę,
Afrodyta i Ares w ryby, Eos w ibisa, Herakles w jelenia, Leto w łasicę,
Hefajstos w byka i schronili się przed potworem w Egipcie.
Na granicy Egiptu tylko Zeus podjął walkę,
zranił Tyfona, ale ten wyrwał Zeusowi sierp i wyciął mu ścięgna. Dzięki
pomocy Hermesa (lub Kadmosa) odzyskał siły i bijąc w Tyfona piorunami
zmusił go do ucieczki.
Potwór uciekał przez Trację aż na Sycylię,
wyrywając góry i ciskając nimi w Zeusa. Na Sycylii Zeus pokonał Tyfona
przygniatając go Etną. |
PANTEON OLIMPIJSKI
|
Panteon
bogów rezydujących na Olimpie obejmuje zwykle dwunastu bogów różnie
kompletowanych przez różnych autorów. Zwykle należy do niego sześcioro dzieci Kronosa: Zeus, Hera, Posejdon, Hestia, Hades, Demeter, a pozostała szóstka to dzieci Zeusa: Apollo, Ares, Artemida, Atena, Dionizos, Hefajstos,
ale np. Herodot (grecki historyk epoki klasycznej) pomija Hestię,
Hadesa i Demeter, ale dodaje Hermesa, Alfeusa, Kronosa, Reę, boginie
wdzięku Charyty, a nawet herosa Heraklesa.
Przyczyną zamieszania jest niepohamowana
witalność przede wszystkim Zeusa (ale i innych bogów), której owocem
byli nie tylko bogowie, ale i herosi, zrodzeni ze związków bogów ze
śmiertelnikami.
Zeus dla zdobycia wybranki często uciekał się
do podstępu, przybierając postać ludzi, zwierząt lub żywiołów. |
POTOMSTWO ZEUSA
Temida - tytanida: Mojry - Cloto, Lachesis, Atropos; Hory - Eunomia, Dike, Eirene;Tyche
Hera - siostra Zeusa: Ares, Hebe, Hefajstos, Ejlejtyja
Ajgina: Aiakos
Alkmene: Herakles
Ananke: Adrastea
Antiope - córka Nykteusa i Polikso: Amphion i Zethos
Danae - córka Akrizjosa i Eurydyki: Perseusz
Demeter: Persefona
Dione - nereida: Afrodyta
Elektra - plejada: Iasion, Dardanos, Harmonia
Elara - nimfa: Tytios
Europa - córka Agenora i Telefassy: Minos, Sarpedon, Radamantys
Eurynome - okeanida: Charyty - boginie wdzięku - Aglaja, Eufrozyna, Talia
Garamantis: Jarbas
Hora: Kolakses
Hybris: Pan
Io - córka Inachosa: Epaphos
Kallisto - nimfa: Arkas
Kalyke: Endymion
Karme - nimfa: Britomartis
Leto - tytanida: Artemida, Apollo
Leda - córka Testiosa i Laukipe: Kastor, Polideukes, Helena (trojańska), Klitajmestra
Maia - plejada: Hermes
Metis - córka Okeanosa i Tetydy: Atena
Mnemosyne - tytanida: Muzy (Erato-poezja miłosna, Euterpe-poezja liryczna, Kalliope-epika, Klio-historia, Melpomenę-tragedia, Polihymnię-muzyka, Talię-komiedia, Terpsychorę-taniec, Uranię-astronomia)
Niobe - córka Foroneusa i Teleudike: Argos
Najada - nimfa: Megaros
Persefona: Zagreus
Pluto: Tantalos
Protogenea: Aethlios
Semele - córką Kadmosa i Harmonii: Dionizos
Taygete: Lakedaimon
Thalia: Palikowie
Posejdon z okeanidą Amfitrite miał syna Trytona i córki Rode i Bentesikyme.
Córka Zeusa i Hery Afrodyta urodziła swemu bratu Aresowi sześcioro dzieci:
Erosa (miłość), Anterosa (miłość odwzajemniona), Fobosa (strach), Deimosa (tchórzliwość) i Harmonię
Afrodyta ze swoim przyrodnim bratem Hermesem urodziła Hermafrodytę,
Hermesowi nimfa Dryope urodziła bożka Pana.
Afrodyta |
Apollo |
Ares |
Artemida |
Atena |
Demeter |
Dionizos |
Hades |
Hefajstos |
Hera |
Herakles |
Hermes |
Hestia |
Posejdon |
Zeus |
HEROSI
Menelaos, Parys, Diomedes, Odyseusz, Nestor, Achilles i Agamemnon
Herosi to potomkowie bogów i śmiertelników.
O ich półboskim pochodzeniu świadczą niezwykłe cechy ciała i charakteru
oraz niezwykłe, najczęściej tragicznie pogmatwane losy. Lista bogów
jest w greckiej mitologii zamknięta, za to lista herosów z czasem
rozrastała się, a kult herosów przyćmiewał w żarliwości nawet kult
bogów, bo herosi stanowili element identyfikacji lokalnych społeczności.
Herosami stawali się założyciele miast,
prawodawcy, słynni bohaterowie, a nawet genialni poeci, o czym świadczy
przykladowa lista najsłynniejszych herosów.
Herakles - syn Zeusa i Alkmeny
Tezeusz - syn Posejdona i Ajtry
Asklepios - syn Apolla i Koronis
Achilles - syn Peleusa i Tetydy
Eneasz - syn Anchizesa i Afrodyty
Perseusz - syn Zeusa i Danae
Erechteusz - syn Pandiona i Zeuksippe
Edyp - syn Lajosa i Jokasty
Pelops - syn Tantala i Dione
Battus z Cyreny
Amfiaros - syn Oiklesa i Hypermnestry
Akademos
Homer - syn Melesa i Kreteis
Aleksander Wielki - syn Filipa II i Olimpias
Odyseusz - syn Laertesa i Antyklei
Filip z Krotony
Jazon - syn Aizona i Polimede
Hektor - syn Priama i Hekabe
Większość herosów to mężczyźni, ale zdarzały się postaci heroin, z których najsłynniejsze to:
Ariadna - kreteńska książniczka, pomocnica Tezeusza i nieśmiertelna żona Dionizosa
Hemitea i Partenos - książniczki z Naksos, które wskoczyły przed gniewem ojca do morza, a Apollo uczynił je półboginiami
Orytea, ateńśka księżniczka uprowadzona przez Boreasza i stała się boginią porywistych wiatrów
Helena - córka Zeusa i Ledy, przyczyna wojny trojańskiej
Morfeusz i Iris, Pierre-Narcisse Guérin,
1811,
Ermitaż
POSTACI GECKIEJ MITOLOGII
Greckich bogów, herosów i inne postaci można podzielić na kilka kategorii ułatwiających ogarnięcie całej, dość jednak złożonej mitologii.
Część postaci należy jednocześnie do kilku kategorii, z których najważniejsze to:
PROTOGENOI . TYTANI . BOGOWIE OLIMPIJSCY . GIGANCI . HEROSI . ŚMIERTELNICY
BÓSTWA CHTONICZNE . BÓSTWA MORSKIE . BÓSTWA URANICZNE . BÓSTWA ZIEMSKIE . BÓSTWA ROLNICZE . NIMFY . MUZY . BESTIE, DEMONY I STWORY NADNATURALNE
PROTOGENOI
Ananke - bogini nieuchronności, przymusu i konieczności
Erebos - bóg ciemności i cienia
Eter - bóg powietrza i światła
Gaia- bogini Ziemi (Matka Ziemia), matka Tytanów
Hemera - bogini światła dziennego i słońca
Chaos - nicość, z której powstał świat
Chronos - bóg czasu (nie mylić z Tytanem Kronosem, ojccem Zeusa)
Nesoi - boginie wysp
Nyks - bogini nocy
Uranos - bóg niebios
Ourea - bogini gór
Phanes - bóg prokreacji w tradycji orfickiej
Pontus - bóg morza
Tartar - najciemniejsza, najgłębiej położona część świata podziemnego
Thalassa - duch morza i małżonka Pontosa
TYTANI
PIERWSZE POKOLENIE TYTANÓW
Hyperion - tytan światła, ojciec Heliosa, Selene i Eosa.
Japet - tytan śmiertelności, ojcciec Prometeusza, Epimeteusza i Atlasa.
Kojos - tytan intelektu i oś, wokół której obracają się konstelacje
Krios - ojciec Astraios, Pallas i Perses
Kronos - główny tytan, obalił Uranosa
Mnemosyne - tytanida pamięci, matka Muz
Okeanos - ojciec nimf Okeanid
Febe - tytanida intelektu i proroctw, małżonka Koiosa
Rea - tytanida płodności i macierzyństwa, siostra i żona Kronosa, matka bogów olimpijskich
Tetyda - żona Okeanosa, matka rzek, źródeł, strumieni, fontann i chmur
Tea - tytanida wzroku i światła, żona Hyperiona, matka Heliosa, Selene i Eosa.
Temida - tytanida boskiego prawa i porządku
DRUGIE POKOLENIE TYTANÓW
Asteria - bogini nocnych wróżb i spadających gwiazd
Astraeus - bóg gwiazd, planet i astrologii
Atlas - syn Japeta, skazany na dźwiganie niebios
Aura - bogini wiatru i świeżego powietrza
Dione
Eos - bóg świtu
Epimeteusz - bóg refleksji i wymówek
Eurybia - tytanida mórz, żona Kriosa
Eurynome - bogini wody, łąk i pastwisk, matka Charyt
Helios - bóg słońca i opiekunem przysiąg
Clymene - bogini sławy i niesławy, żona Japeta
Lelantos - bóg powietrza i myśliwstwa, męski odpowiednik Leto
Leto - bogini macierzyństwa, matka Artemidy i Apolla
Menoetius - bóg gwałtownego gniewu
Metis - bogini dobrej rady, sprytu, przebiegłości i mądrości, matka Ateny
Ophion
Pallas - bóg wijny, zabity przez Atenę w Tytanomachii
Perses - bóg zniszczenia
Prometeusz - bóg przewidywania i dobrej rady, twórca ludzkości
Selene - bogini księżyca
Styx - bogini Podziemia, uosobienie nienawiści
BOGOWIE OLIMPIJSCY
Afrodyta - bogini miłości i piękna, żona Hefajstosa. Atrybuty: gołąb, jabłko, róża, muszla małży, mirt
Apollo - bóg muzyki, proroctw, poezji, łucznictwa. Atrybuty: wieniec laurowy, łuk i kołczan, kruk, i liry
Ares - bóg wojny, żądzy krwi, przemocy, odwagi. Syn Zeusa i Hery. Atrybuty: złota zbroja, sęp, węże i psy
Artemis - dziewica, bogini polowań, dzikiej przyrody, dzikich zwierząt, porodu i zarazy. Córka Zeusa i Leto, siostra bliźniaczka Apolla. Atrybuty: łuk, kołaczan strzały
Athena - bogini mądrości, wojny, strategii i rozumu. Córka Zeusa i Metis. Atrybuty: hełm, tarcza i włócznia
Demeter - bogini płodności, rolnictwa, ogrodnictwa, ziarna i urodzaju. Córka Kronosa i Rei. Atrybuty: Cornucopia (róg obfitości), pszenica
Dionizosa - bóg wina, festiwali, szaleństwo, pijaństwa i przyjemności. Atrybuty: kielich, winorośl i korona z bluszczu
Hades - król podziemia i bóg śmierci, zmarłych i ukrytych bogactw Ziemi. Mąż Persefony. Atrybuty: trójgłowy pies, Cerber
Hefajstos - bóg ognia, obróbki metali, kamieniarstwa, rzeźby i wulkanów. Atrybuty: młot i szczypce kowalskie
Hera - bogini małżeństwa, kobiet, narodzin, spadkobierców, królów i imperiów. Córka Kronosa i Rei. Atrybuty: koronan, welon
Hermes - bóg podróży, kurierów, handlul, złodziejstwa, podstępczej przebiegłości, dyplomacji, lekkoatletyki i hodowli zwierząt. Atrybuty: różdżka lub kaduceusz, skrzydlate sandały
Hestia - bogini ogniska domowego, domu i gotowania. Córka Rei i Kronosa, siostra Zeusa. Atrybuty: woalka, czajnik
Posejdon - bóg morza, rzek, powodzi, suszy, trzęsienia ziemi, koni, Syn Kronosa i Rei, brat Zeusa i Hadesa. Atrybuty: trójząb
Zeus - król bogów, władca Olimpu i bóg nieba, pogody, grzmotów, prawa, porządku i losu. Atrybuty: berło i błyskawica
GIGANCI
Hekatoncheirowie - goganci o 100 rękach i 50 głowach, synowie Gai i Uranosa
Briareus - żywtotność
Cottus - wściekłość
Gyges - długoręki
Agrius - tracki olbrzym-ludożerca, pół-człowiek i pół-niedźwiedź
Alcyoneus - król trackich gigantów, zabity przez Heraklesa
Aloadzi - giganci-bliźniacy: Otos, Efialtes
Antaeus - olbrzym libijski, zabity przez Heraklesa
Argus Panoptes - stuoki opiekun Io
Cyklopi - Arges, Brontes, Steropes
Polifem - cyklop
Enceladus - jeden z gigantów, którzy dokonali trackie wojny bogów
Gegenees - plemię olbrzymów sześciu uzbrojonych zwalczać Argonauts na Bear Mountain w Mysia
Geryon - to korpus, cztery skrzydłami giganta, którzy mieszkali na czerwonej wyspie Erytheia
Laestrygonians - plemię ludożerców gigantów, napotkane przez Odyseusza
Orion - olbrzymi myśliwy, którego Zeus znalazł się wśród gwiazd w konstelacji Oriona
Porfirion - próbował zgwałcić Herę, powalony przez Heraklesa i Zeusa
Talos - olbrzym wykuty z brązu przez Hefajstosa
Tityos - olbrzym zabity przez Apolla i Artemidę
Tyfon - potworny syn Gai i Tartarosa, pokonany przez Zeusa
BÓSTWA CHTONICZNE - BÓSTWA ŚWIATA PODZIEMNEGO
Amphiaraus - bohater wojny Siedmiu przeciw Tebom
Askalaphos - syn Acheron i Orphne
Cerber - trójgłowy pies, który strzegł bram piekielnych
Charon - przewoźnik Hadesu
Demeter
Empusa - podziemny duch o płonących włosach i kozimi kopytami
Erebos - bóg ciemności
Erynie
Gaja
Hades
Hypnos
Hekate - bogini magii, czarów, nocy, księżyc, duchów i nekromancji
Jakchus
Kery
Keuthonymos - ojciec Menoetesa
Kronosa - król Tytanów
Lamia - wampiryczny duch podziemi
Lampady - podziemne nimfy pochodni: Gorgyra, Orphne
Macaria - córka Hades, bogini błogosławionej śmierci
Melinoe
Menoetes
Mormo
Nyks - bogini nocy
Persephone - królowa świata podziemnego, żona Hadesa i bogini wiosennego rozkwitania
Rzeki Podziemi: Acheron - rzeka bólu, Kokytos - rzeka płaczu, Lethe - rzeka zapomnienia, Phlegethon - rzeka ognia, Styks - rzeka nienawiści
Sędziowie Śmierci: Aiakos - klucznik Hadesu i sędzia ludzi z Europy, Minos - król Krety i sędzią ostatniego słowa, Rhadamanthys - prawodawca i sędzia Azjatów
Tartar - pierwotnych bóg ciemności, pit burzliwe Hadesu
Thanatos - duch śmierci i minister Hades
Trofonius
Triptolemus
BÓSTWA URANICZNE
Asteria - bogini gwiazd
Achelois - niższa gobini księżyca
Eol - król wiatrów
Eter - bóg powietrza
Alektrona - bogini poranka
Anemoi - bogowie wiatrów
Boreas-północnego, Notus-południowego, Eurus-wschodniego, Zefirus-zachodniego, Kaikias-północno-wschodniego, Apeliotes-południowo-wschodniego, Skiron-północno-zachodniego, Lips-południowo-zachodniego
Arke - posłanka Tytanów, siostra bliźniaczka Iris
Astraios - bóg gwiazd i planet, astrologii
Astra Planeti - bogowie gwiazd i planet: Stilbon - Merkurego, Eosphorus - Wenus porannej, Hesperus - Wenus wieczornej, Pyroeis - Marsa, Phaethon - bóg Jowisza, Phaenon - bóg Saturna
Aura - nimfa świeżej bryzy
Chaos - nicość, z której wszystko powstało
Chione - bogini śniegu i córka Boreasa
Eos - bogini świtu
Helios - bóg słońca
Hemera - bogini dnia
Hera - królowa Nieba, bogini powietrza i gwiazdozbiorów
Herse - bogini porannej rosy
Uranos - pierwotnych bóg nieba
Zeus - bóg nieba, chmur, deszczu, grzmotów i błyskawic
BÓSTWA MORSKIE
Aegaeon - bóg gwałtownych sztormów
Acheilos - duch morski o postaci rekina
Amphitrite - bogini morza i żona Posejdona
Benthesikyme - etiposka córka Posejdona
Brizo - bogini żeglarzy, zsyłająca prorocze sny
Keto - bogini niebezpieczeństw i morskich potworów
Charybda - potwór morski, duch wirów
Cymopoleia - córkę Posejdona, żona giganta Briareusa
Eidothea - morska wieszczka, córka Proteusza
Glaukus - bóg rybaków morskich
Gorgony - trzy potworne duchy morze: Stheno, Euryale, Medusa
Graje - personifikacje morskiej piany: Deino, Enyo, Pemphredo
Harpie - skrzydlate duchy: Aello, Ocypete, Podarge, Celaeno, Nicothoe
Hippocampi - pół- konie, pół-ryby
Ichthyocentaurs - pół-ludzie, ćwierć-konie-, ćwierć ryby: Bythos, Aphros
Karkinos - olbrzymi krab, który Hydrze w walce z Heraklesem. Hera uczyniła go gwiazdozbiorem Rak
Ladon - stugłowy wąż morski
Leucothea - bogini wspomagająca żeglarzy
Nereidy - nimfy morskie: Tetyda - główna Nereida, Arethusa - córka Nereusza, przekształcona w źródło, Galene - bogini ciszy morskiej, Psamathe - bogini morskich plaży
Nereus - bóg morza i obfitych połowów
Okeanos - tytan, bóg rzek opływających ziemię
Palaemon - bóg żeglarzy w opałach
Phorcys - bóg ukrytych niebezpieczeństw morskich
Pontos - bóg morza, ojciec ryb i innych stworzeń morskich
Posejdon - król morza i władca bogów morza
Proteus - syn Posejdona, opiekun fok
Scylla - potwór morski, czyhający z Charybdą na żeglarzy w Cieśninie Messyńskiej.
Syreny - nimfy morskie wabiące żeglarzy na śmierć swoim śpiewem: Aglaope, Himerope, Leucosia, Ligeia, Molpe, Parthenope, Peisinoe, Raidne, Teles, Thelchtereia, Thelxiope
Telchiny - duchy morskie z wyspy Rodos: Actaeus, Argyron, Atabyrius, Chalcon, Chryson, Damon, Damnameneus, Dexithea, Lycos, Lysagora, Makelo, Megalesius, Mylas, Nikon, Ormenos, Simon, Skelmis
Tetyda - żona Okeanosa, matka rzek, źródeł, strumieni, fontann i chmur
Thalassa - pierwotnych duch morza i żona Pontosa
Thaumas - bóg cudów morskich
Thoosa - bogini silnych prądów morskich
Triteia - córka Triton i towarzyszka Aresa
Triton - syn Posejdona o postaci pół-człowieka, pół-ryby
Tritones - duchy morskie z orszaku Posejdona
BÓSTWA ZIEMSKIE
Etna - bogini wulkanu Etna na Sycylii
Amphictyonis - bogini wina i przyjaźni między narodami
Anthousai - nimfy kwiatów
Aristaeus - bóg pszczelarstwa, sera, pasterstwa, uprawy oliwek i polowania
Artemis - bogini dzikich zwierząt, ptaków i ryb słodkowodnych, myślistwa, rybołówstwa
Attis - bogini wegetacji i małżonka Cybele
Britomartis - bogini łowiectwa i sieci rybackich
Cabeiri - bogowie misteriów na Lemnos i Samotrake
Aitnaios, Alkon, Eurymedon, Onnes, Tony
Centaury - pół-ludzie, pół-konie: Asbolus, Chariclo - żona Chirona, Chiron - najstarszy i najmądrzejszy z Centaurów, Eurytion, Nessus - przewoźnik na rzece Euenus, Pholus
Cercopes - para złodziei plądrujących Lydię w zachodniej Anatolii
Akmon, Passalos
Chloris - bogini kwiatów i żona Zephyrus
Comus - bóg ucztowania, zabawy i świętowania
Corymbus - bóg owoców bluszczu
Curetes - opiekunowie małego Zeusa na górze Ida
Cybele - frygijski odpowiednik Rei
Daktyle - niższe bóstwa reprezentujące palce rąk: Acmon, Damnameneus, Delas, Epimedes, Herakles, Iasios, Kelmis, Skythes
Dionizos - bóg wina, pijackich orgii i dzikiej roślinności
Driady - nimfy frzew i lasów (patrz - nimfy)
Gaia - pierwotna bogini ziemi
Epimeliades - nimfy górskich pastwisk i stad owiec
Hamadryades - driady dębów
Hefajstos - bóg metalurgii i kowalstwa
Hermes - bóg stad, dróg i kamieni granicznych
Hory:
- boginie porządku naturalnego: Eunomia - porządku, Dike - sprawiedliwości, Irena - pokoju
- boginie wiosennego rozkwitania: Thallo, Auxo, Karpo
- boginie dobrobytu: Pherousa, Euporie, Orthosie
Boginie naturalnych części czasu i pór dnia: Auge - pierwsze świeatło poranka, Anatole - wschód słońca, Mousika - godzina porannej muzyki, Gymnastika - godzina porannej gimnastyki, Nymphe - godzina porannych ablucji, Mesembria - południe, Sponde - libacje poobiednie, Elete - modlitwa, godziny popołudniowe, Akte - jedzenie i przyjemności, godziny popołudniowe, Hesperis - wieczór, Dysis - zachód słońca, Arktos - nocne niebo
Boginie pór roku: Eiar - wiosna, Theros - lateo , Pthinoporon - jesień, Cheimon - zima
Korybantes - tancerze czczący Cybele : Damneus, Idaios, Kyrbas, Okythoos, Prymneus, Pyrrhichos
Menady - szalony nimfy z orszaku Dionizosa, bachantki
Meliady - nimfy jesionowe
Naiady - nimfy wodne: Daphne, Metope
Nymphai Hyperboreioi - nimfy łucznictwa: Hekaerge - zdystansowania, Loxo - trajektorii, Oupis - celu
Oready - nimfy górskie: Adrasteia - niańka Zeusa, Echo
Okeanidy - nimfy wodne: Beroe, Calypso, Clytie, Eidyia (patrz - nimfy)
Ourea - pierwotne bóstwo gór
Palici - bóstwa sycylijskich gejzerów i wód termalnych
Pan - bóg pasterzy, pastwisk i płodności
Potamoi - bogowie rzeki: Acheloos, Acis, Acheron, Alpheus, Asopus, Cladeus, Eurotas, Cocytus, Lethe, Peneus, Phlegethon, Styks, Skamander
Priapus - bóg urodzaju ogrodów
Satyrowie - duchy płodności: Krotos - wielkim myśliwym i muzyk
Sylen - bóg tańca i winobrania
Telete - bogini orgii dionizyjskich
Zagreus - pierwsze wcielenie Dionizosa w misteriach orfickich
NIMFY
żeńskie bóstwa niższej rangi, personifikacje sił natury, klasyfikowane wg miejsca zamieszkiwania lub reprezentowanych zjawisk i żywiołów
NIMFY NIEBIAŃSKIE
AURAI - skrzydlate nimfy wiatrów, córki Okeanosa lub Boreasza
ASTERIAE - nimfy gwiezdne, córki Atlasa
HESPERYDY - Eegle, Aretuza, Erytheia, Hesperia
HIADY - nimfy zsyłające deszcze: Ambrozja, Eudora, Ajsle, Koronis, Dione, Polykso, Fajo
PLEJADY - nimfy gwiezdnych konstelacji, córki Atlasa i Plejone: Maja, Elektra, Tajgete, Alkjone, Kalaeno, Sterope, Merope
NIMFY ZIEMSKIE
ALSEIDY - nimfy zagajników i gęstwin leśnych
AULONIADY - nimfy pastwisk
LEJMONIADY - nimfy łąk
NAPAEJE - nimfy leśnych dolin i grot
KRINAEJE - nimfy fontann i studni
OREADY - nimfy gór i jaskiń: Britomartis, Echo, Ojnone, Pitys
NIMFY DRZEW I ROŚLIN
ANTUSAI - nimfy kwiatów
MELIADY - nimfy jesionowe,
DRIADY - nimfy duchów drzew: Atlantea, Driope, Erato, Fogalia, Titorea
HAMADRIADY - nimfy uosabiające drzewa:
Katja-orzech, Balanos-dąb, Kranea-dereń, Morea-morwa, Aigeiros-czarna topola, Ptelea-wiąz, AMpelos-winorośl, Syke-figa, Epimeljady-jabłonie, Kissje-bluszcz
NIMFY WODNE
NEREIDY - 50 córek Nereusa i Doris, nimfy morskie: m.in. Amfitryta, Autonoe, Gaatea, Tetyda, Azja, Aretuza, Kalypso, Clio, Dione
NAJADY - nimfy wód śródlądowych: KRINEAJE - nimfy fontann, LIMNADY - nimfy jezior, PEGAEJE - nimfy źródeł, POTAMIDY - nimfy rzek, ELEIONOMAI - nimfy bagien
OKEANIDY - córki Okeanosa i Tetydy, nimfy morskie:
Styks, Abarbarea, Admete, Ajtne, Ajtra, Akaste, Amfiro, Azja, Asterope, Bateja, Chariklo, Chryzejda, Daejra, Dodone, Doris, Efydateja, Ejdyda, Elektra, Eudore,
Europe, Eurynome, Filyra, Galaksaura, Helike, Hippo, Ianejra, Klitia, Ianthe, Ifianassa, Kefejra, Kerkeis, Klimene, Kreuza, Ksante, Leukippe, Limnoreja, Meliboja,
Melite, Melobosis, Menesto, Metis, Nycheja, Okyrroe, Pasitoe, Pejto, Prymno, Rhodia, Zeuxo
MENADY - bachantki, nimfy z orszaku Dionizosa
MUZY
PIERWSZE MUZY
Melete - ćwiczenie, Mneme - pamięć, Aoide - śpiew
MUZY KLASYCZNE
Kallipe - poezja epicka, Clio - historia, Erato - poezja miłosna, Euterpe - poezja liryczna, Melpomena - tragedia, Polihymnia - poezja sakralna, chóralna, muzyka, Terpsychora - taniec, Tjalia - komiedia, Urania - astronomia
BÓSTWA ROLNICZE
Aphaea - niższa bogini płodności i rolnictwa
Carme - kreteński duch przewodzący dożynkom
Carmanor - kreteński bóg żniw
Chryzotemis - bogini dożynek, córka Demeter i Carmanora
Cyamites - pół-bożek fasoli
Demeter - bogini płodności, rolnictwa, zbóż i zbiorów
Despoina, córką Posejdona i Demeter, bogini tajemnic arkadyjskich
Dionizos - bóg winorośli i wina
Eunostus - bogini młynów
Hestia - dziewicza bogini ogniska domowego
Persephone - królowa świata podziemnego, żona Hadesa i bogini wzrostu wiosennego
Philomelus - pół-bóga rolnictwa, wynalazca wozu i pługa
Plutus - boga bogactwa i obfitości zbiorów, syn Demeter
BESTIE, DEMONY I INNE STWORY NADNATURALNE
Arimaspi – jednooki lud zamieszkujący krainę Issedonen leżącą na północ od Morza Kaspijskiego.
Kabirowie – bóstwa chtoniczne zamieszkujące podziemia, służebnicy Rei. Kabirami byli Kastro i Polluks
Centaury i Centaurydy – mityczne stwory o postaci pół-ludzi, pół-koni. Upite winem na dworze króla Lapitów Pejritoosa wszczęły bójkę, a walkę z nimi – centauromachię - podjęli herosi Herkales, Nestro i Tezeusz. Najsłynniejsze centaury to Chiron - nauczyciel herosów Asklepiosa, Jazona, Heraklesa, Achillesa, Eneasza, Nessos – podarował Dejanirze słyną szatę i Folos, który zmarł od zatrutej strzały Heraklesa.
Korybanci – kapłani frygijskiej bogini Kybele, ekstatyczni tancerze
Kureci – plemię biorące udział w sporze o dzika kaledońskiego
Cyklopi
Kynokefale - stworzenia o ciele ludzi i głowie psa/szakala.
Polifem – cyklop, syn Posejdona i nimfy Toosy, uwięził Odyseusza, który oślepił go wypalając mu jedyne oko.
Daktyle – męskie plemię związane z matką-Ziemią (Rea); byli jednocześnie kowalami i uzdrowicielami.
Daimones – dobre duchy, personifikacje losu człowieka
Giganci – olbrzymi zrodzeni z krwi okaleczonego Uranosa.
Athos – gigant, rzucił w Zeusa górą, którą ten odrzucił na Macedonię, w ten sposób powstała góra Atos
Geryon – gigant z wyspy Erythei, miał trzy tułowia, trzy głowy i sześć rąk; miał psa Ortrosa, zabity przez Heraklesa (10 praca – uprowadzenie czerwonego bydła Geryona)
Enkelados – gigant, zginął od pioruna Zeusa, pogrzebany na Sycylii; wybuchy Etny to tchnienia Enkeladosa
Mimas – gigant zabity przez Hefajstosa podczas gigantomachii
Hekatonchejrowie – pierwsi, sturęcy synowie Gai i Uranosa
Hyperborejczycy – mieszkańcy Hyperborei – krainy w Eurazji, siedziby boga wiatru Boreasza; wiedli przyjemne życie, a znudzeni popełniali samobójstwo.
Ipotane – prototyp satyra i centaura, pół-człowiek, pół-koń
Kobaloi – złośliwe duchy wprowadzające ludzi w błąd
Lajstrygonowie – plemię olbrzymów-ludożerców, zatopili 11 okrętów Odyseusza pożerając załogi; mieszkali w Telepyli, krainie białych nocy.
Machlyes - libijskie plemię matriarchalne, którego kobiety podejmowały coroczną bitwę z sąsiadami
Monopod – mityczny karzeł z jedną, wielką nogą; Skiapod to monopod chroniący się przed słońcem w cieniu własnej nogi
Nimfy
Anthousai – nimfy kwiatów o włosach jak hiacynty
Dryades – nimfy drzew
Eleionomae – nimfy bagien
Epimelides – nimfy jabłoni
Hamadryades – nimfy żyjące w różnych gatunkach drzew
Lampades – nimfy podziemi, czarów i rozdroży
Leimakides = Lejmoniady – nimfy łąk
Limnades – odmiana Najad, nimfy słodkowodnych jezior
Meliae – nimfy jesionowe
Napaeae – nimfy lesistych dolin i grot
Nereides – córki Nereusa i Doris, nimfy pomagające żeglarzom w walce ze sztormami
Oceanides – córki Okeanosa i Tetydy, nimfy źródeł, rzek, jezior itp.
Oreades – nimfy górskie
Pan – bóg pasterzy, stad, górskiej dziczy i ludowej muzyki; postać podobna do fauna i satyra
Panotii – mityczna ludzka rasa o wielkich uszach zakrywających całe ciało
Satyr – demon leśny, bóstwo płodności, wraz z menadami brali udział w orszaku Dionizosa, Satyrem był Sylen
Satyrzyce – żeńska odmiana satyra
Sylen – satyr, któremu pomógł Midas, otrzymując w podzięce od Diojniizosa umiejętność zamieniania wszystkiego w złoto.
Telchines – mieszkańcy Rodos, zrodzeni z krwi wykastrowanego Uranosa, podobnie jak Erynie; wspaniali kowale, wykonali trójząb Posejdona i sierp, którym Kronos okaleczył Uranosa
Ampfisbanea – mrówkożerny wąż o dwóch głowach
Areion – nieśmiertelny koń potrafiący mówić
Balios i Ksantos – nieśmiertelne konie Achillesa, podarowane mu przez Peleusa, który z kolei otrzymał je w prezencie od Posejdona
Bazyliszek – król wężów, zabijający jednym spojrzeniem
Dzik kalidoński – dzik zesłany przez Artemidę do Kalidonu jako kara za niezłożenie ofiary. W urządzonym przez Meleagera polowaniu wzięło udział wielu herosów.
Łania kerynejska – łania o złotych rogach, srebrnej sierści i brązowych racicach; schwytanie łani było trzecią pracą Heraklesa
Chimera – potwór ziejący ogniem, dziecko Tyfona i Echidny, zabita przez Bellerofonta na Pegazie
Byk Kreteński – (1) byk, pod którego postacią Zeus porwał z Tyru Europę, (2) z Persefoną spłodził Minotaura, pojmany żywcem przez Heraklesa (siódma praca), zabity pod Maratonem przez Tezeusza
Maciora Kromjońska – ogromna świnia hodowana przez Feę, zabita przez Tezeusza
Piekielne psy
Cerber – trójgłowy pies strzegący bram piekła, uniemożliwiający zmarłym ucieczkę zza Styksu; syn Tyfona i Echidny, brat Ortrosa
Ortros – dwugłowy pies, brak Cerbera, zgwałcił Echidnę płodząc Sfinksa i Lwa nemejskiego, strzegł trzody Geryona, zabity przez Heraklesa
Dragon – (1) ogromny wąż, dziecki Tyfona i Echidny, (2) Lerneńska Hydra była wężem morskim, (3) Ladon, wąż strzegący złotych jabłek w ogrodzie Hesperyd (4) Kolchodzki dragon – strzegący Złote Runo (4) Pyton, wąż wyroczni delfickiej
Dzik erymantejski – dzik goniący ludzi na śmierć na stokach góry Erymantos. Zabity przez Heraklesa w czwartej jego pracy
Gryfon – potwór z ciałem lwa, głową i skrzydłami orła, strażnik skarbu Apollina w kraju Hiperborejczyków, pucharu Dionizosa i koła losu Nemezis, częsty motyw sztuki scytyjskiej
Hippokampy – pół-konie, pół-ryby, z ichtiocentaurami, Trytonem i Nereidami tworzyły orszak Posejdona i Amfitryty, ciągnęły rydwan Posejdona
Hippalectryon – mityczna hybryda, pół-koń, pół-kurczak z żółtymi piórami,
Ichtiocentaury – pół-ludzie, pół-ryby z końskimi kopytami, stworzy z orszaku Posejdona
Karkinos – gigantyczny krab, wspomagał Hydrę w walce z Heraklesem
Kalkotaury – dwa wielkie byki o brązowych racicach; Jazon miał zdobyć złote runo w nagrodę za okiełznanie byków i użycie do orki.
Laelaps – pies, który nigdy nie chybiał zdobyczy
Klacze Diomedesa – karmione ludzkim mięsem klacze trackiego króla Diomedesa, ich schwytanie było ósmą pracą Herkulesa, Pożarły Diomedesa rzuconego im przez Heraklesa
Lew nemejski (kleonajski) – lew mający skórę odporną na przebicie – jego zabicie (uduszenie) i oprawienie było jedną z prac Herkulesa
Onocentaury – pół-ludzie, pół-osły,
Ophiotaurus – skrzyżowanie byka i węża, wyszły z Chaosu z Gają i Uranosem, zabite przez Tytanów w trakcie tytanomachii
Pegaz – Skrzydlaty koń zrodzony z krwi tryskającej z głowy Meduzy odciętej przez Perseusza. Okiełznał go Bellerofont i zwyciężył na nim Chimerę. W drodze na Olimp Pegaz zrzucił Bellerofonta i sam wspiął się na świętą górę.
Feniks – mityczny ptak, symbol słońca i odradzania się; co 500 lar spalał się na ołtarzu w Heliopolis (Egipt), potem odradzał się i odlatywał, by powrócić po 5 wiekach
Ptaki stymfalijskie – poświęcone Aresowi, zabijające ludzi ptaki o żelaznych dziobach i skrzydłach; ich wytrzebienie było szóstą pracą Heraklesa
Lis teumezyjski – ogromny lis, nieuchwytny potomek Echidny, którego miał upolować Lealaps. Zeus zamienił obydwa zwierzęta w głazy.
POTWORY I MONSTRA
Argus Panoptes (Argos) 0- strażnik jałówki-nimfy Io, nazywany wszystkowidzącym z powodu swoich stu oczu; zabił Echidnę
Ketos – potomek Forkosa i Keto, potwór morski zabity przez Perseusza
Charybda – obok Scylli, potwór czyhający na podróżnych w Cieśninie Messyńskiej; za chciwość i żarłoczność ukarana przez Zeusa wiecznym pochłanianiem i wypluwaniem wody morskiej
Chrysaor – syn Meduzy i Posejdona, brat Pegaza, skrzydlaty dzik
Delphyne – żeński dragon strzegący wyroczni delfickiej z polecenia Gai
Echidna – żywiący się ludzkim mięsem potwór o ciele pół-kobiety, pół-węża, córka Tartaru i Gai (Chrysaora i Kallirhoe)
Empusa – widmo o jednej oślej nodze, zabijające ludzi i wypijające ich krew, służka Hekate
Eurynomos – stwór świata podziemnego, sługa Hekate
Erynie (Eumenidy) – boginie zemsty, kary i wyrzutów sumienia, zmusiły Orestesa do poddania się sądowi Ateny po zabójstwie matki, a po jego uniewinnieniu stały suię duchami opiekuńczymi Aten
Gello – demon nieurodzaju, aborcji, śmiertelności dzieci
Gorgony – straszne, skrzydlate siostry o wężowych włosach, zamieniające spojrzeniem w kamień, córki Forkosa i Keto; Meduza – jedyna śmiertelna, została zabita przez Perseusza, a jej głowę Atena umieściła na egidzie. Z jej krwi zrodzili się Pegaz i Chrysaor.
Euryale – jedna z nieśmiertelnych Gorgon
Meduza – jedyna śmiertelna Gorgona
Steno – Gorgona o mosiężnych rękach i kłach i wężowych włosach
Graje – Deino, Enyo, Pemphredo, okropne staruchy o jednym oku i jednym zębie, strażniczki Gorgon
Harpie – Aello, Nicothoe, Ocypete, Podarge; skrzydlate bóstwa wiatrów, siostry Iris; uprowadzały ludzi i torturowały w drodze do Tartaru; jedna z harpii – Podarge - była matką koni Achillesa
Kampe – chtoniczny potwór strzegący w Tartarze Hekatonchejrów i Cyklopów
Lamia – piękny demon pożerający dzieci i mężczyzn zwabionych jej urodą; jedna z Bachantek - Menad
Minotaur – pół-człowiek, pół byk zrodzony ze związku byka zesłanego przez Posejdona i żony Minosa Pazyfae. Dedal zbudował krowę, w której ukryta Pazyfae została zapłodniona przez byka.
Mormo – demon bijący niegrzeczne dzieci; służka Hekate
Mormolyke – demon wabiący urodą młodych mężczyzn i wysysający z nich krew
Scylla – potwór czuhający z Charybdą na żeglarzy w Cieśnienie Mesyńskiej; czarodziejka Kikre zazdrosna o zakochanego w Scylli rybaka Glaukosa, zamieniła nimfę z potwora z tułowiem zbudowanym z sześciu psów (które pożarły sześciu towarzyszy Odyseusza)
Syreny – pół-kobiety, pół-ryby; nimfy morskie wabiące śpiewem i uśmiercające żeglarzy
Sfinks – żeński demon o głowie i piersiach kobiety, ciele lwa, orlich skrzydłach i wężowym ogonie, córka Echidny i Ortrosa. Edyp rozwiązał zagadkę Sfinksa, który pożarł sam siebie.
Sybaris – żeński dragon pożerający ludzi; Aksios zajął miejsce poświęconego w ofierze Alkyobeusa, rzucił demona o skałę, z której wytrysnęło źródło.
Talos – olbrzym podarowany Minosowi przez Hefajstosa; zginął uśpiony czarami Medei i wykrwawiony.
Tyfon – najstraszniejsze monstrum greckiej mitologii; syn Gai i Tartrosa, poczęty po przegranej Gigantów w walce z olimpijczykami. Przygnieciony przez Zeusa Etną.
HEROSI, ŚMIERTELNICY
Achilles – największy grecki bohater spod Troi, syn Peleusa i Tetydy, ukryty przez matkę wśród córek Lykomedesa, odkryty przez Odyseusza i sprowadzony do Troi. Gniew Achillesa i jego konflikt z Agamemnonem jest głównym wątkiem Iliady
Agamemnon – dowódca Greków pod Troją, zabity przez żonę Klitajmestrę i jej kochanka Aigistosa, pomszczony przez syna Orestesa
Agenor – król Fenicjan, ojciec uprowadzonej przez Zeusa pod postacią byka Europy, która urodziła z nim trzech mitycznych królów Minosa, Radamantisa i Sarpedosa, późniejszego założyciela Teb Kadmosa i prześladowanego przez Harpie i uwolnionego przez Argonautów Pineusa
Aigistos – kuzyn Agamemnona, zastępującego go w rządzeniu Mykenami; kochanek Klitajmestry i zabójca Agamemnona, zabity przez Orestesa
Ajaks Wielki – wojownik grecki spod Troi, uległ tylko Achillesowi, pomagał przy pochówku Achillesa. Gdy zbroję Achillesa otrzymał Odyseusz, Ajax z wściekłości zabił się
Ajaks Mały – najszybszy biegacz po Achillesie, zhańbił Kasandrę w świątyni Ateny, za co został utopiony przez bogów w czasie powrotu do domu
Alkmene – matka Heraklesa, którego spłodziła z Zeusem pod postacią jej męża Amfitriona
Amfitrion – mąż Alkmene, pod którego podszył się Zeus płodząc Heraklesa
Andromeda – etiopska księżniczka poświęcona w ofierze Ketosowi, uwolniona przez Perseusza, matka jego wielu dzieci (w tym przodków Heraklesa i królów perskich), po śmierci uwieczniona w gwiazdozbiorze z Perseuszem
Arachne – znakomita tkaczka, zamieniona przez Atenę w czółenko (?)
Argos – założyciel miasta Argos
Ariadne – córka Minosa, podarowała Tezeuszowi miecz i kłębek wełny, aby mógł wydostać się z labiryntu po zabiciu Minotaura
Atalanta – anazonkowata, niezamężna, szybka łowczyni, brała udział w polowaniu na dzika kaledońskiego (?)
Bellerofont – okłamany przez wzgardzoną żonę Proitosa, króla Tirynsu, wysłany do Likii, gdzie miał być zamordowany, uszedł przeznaczeniu, zwyciężył chimerę, próbował osiągnąć szczyt Olimpu na grzbiecie Pegaza
Dedal – kreteński wynalazca i budowniczy, twórca brązowej krowy Pasiphae i labiryntu, uciekł przez Minosem z Krety na Sycylię na zbudowanej przez siebie lotni (skrzydłach). Ojciec Ikara
Danaidy – 50 córek protoplasty Greków Danaosa, miały poślubić 50 synów Egiptosa i zabić ich w czasie noc poślubnej. Tylko jedna ochroniła męża, za co zesłana została do Tartaru, gdzie za karę napełnia beczkę wodą za pomocą sita.
Deukalion – syn Prometeusza, uszedł sprowadzonemu przez Zeusa potopowi
Elektra – córka Agamemnona i Klitajmestry, pomogła Orestesowi pomścić śmierć ojca
Europa – uprowadzona przez Zeusa pod postacią byka na Kretę. Matka (z Zeusem) Minosa
Eurysteusz – król Myken, słynne z dwunastu prac zadanych Heraklesowi
Hekabe – żona Priama, matka Hektora, Parysa i innych trojańskich bohaterów
Hektor – najważniejszy bohater i wódz Trojan, syn Priama
Helena – księżniczka, królowa Sparty, córka Zeusa i Ledy. Jako najpiękniejsza kobieta świata stała się przyczyną wojny trojańskiej po jej uprowadzeniu przez Parysa do Troi
Herakles – największy z herosów, bóg zdrowia i wyroczni, opiekun stadionów i pałaców
Hero – kapłanka Afrodyty w Helesponcie, który co noc przepływał jej kochanek Leander
Jazon – przywódca wyprawy Argonautów po złote runo, które zdobywa z pomocą Medei
Ikar – syn Dedala, zabił się spadając na ziemię, gdy słońce roztopiło wosk sklejający jego skrzydła
Iksion – pierwszy morderca krewniaka, za co został zesłany do Tartaru
Kassandra – córka Priama, wróżka, której nikt nie wierzył
Laokoon – kapłan Apolla, ostrzegał Trojan przed przyjęciem konia trojańskiego, uduszony wraz z synami przez dwa węże zesłane przez sprzyjającą Grekom Atenę
Leander – kochanek Hero, utonął podczas przeprawy przez Hellespont
Medea – czarodziejka, córka kolchidzkiego króla, z miłości pomogła Jazonowi zdobyć złote runo, uciekła z nim do Grecji, zamordowała z zazdrości własne dzieci, gdy Jazon wybrał córkę Kreona Glauke
Melampos – uzdrowiciel i jasnowidz, rozumiejący mowę zwierząt
Menelaos – król Sparty, brak Agamemnona, mąż Heleny uprowadzonej przez Parysa
Minos – król Krety, wybudował labirynt dla ukrycia Minotaura, potwora zrodzonego przez jego żonę Pasifae z Posejdonem pod postacią byka, prowadził wojnę z Atenami, aby wyżywić Minotaura (?)
Nestor – król Pylos, Argonauta, próbował załagodzić konflikt między Agamemnonem i Achillesem
Edyp – syn króla Teb, którego bezwiednie zabija i którego żonę a swoją matkę poślubia
Odyseusz – król Itaki, najsłynniejszy z greckich bohaterów spod Troi
Oknos – skazany na wyplatanie sznura z Binsen, którego koniec zjada osioł (?)
Orestes – syn Agamemnona i Klitajmestry, brat Ifigenii
Orfeusz – śpiewak, wynalazca muzyki i tańca, Argonauta
Parys – syn Priama z Troi, porwał Helenę
Pazyfae – żona Minosa, urodziła z Posejdonem Minotaura (?) krowa Dedala
Penelopa – żona Odyseusza, odrzucająca wielu zalotnik ów podczas jego nieobecności
Perseusz – syn króla z Argos, pokonał Meduzę, pokazując jej głowę zmienił Atlasa w kamień
Priam – król Troi, mąż Hekabe, ojciec Hektora, Parysa i innych bohaterów trojańskich
Pyrra – jedyna kobieta, która przeżyła potop deukalijski
Syzyf – zdradził plany bogów i za karę w Tartarze dźwiga na szczyt wzniesienia głaz, który ciągłe spada
Tantal – przodek Tantalidów, król Lidii, praprzodek Agamemnona, zaprzyjaźniony początkowo z bogami (mógł z nim nawet biesiadować), potem skłócony, ponieważ ugotował swojego syna i dał bogom do zjedzenia. Za karę musiał cierpieć głód, pragnienie, chociaż stał w morzu i nad nim rosły jabłonie. Nad nim wisiał ogromny głaz. Potomkowie: Pelops i Niobe
Ksantos – grecki wojownik podczas wojny trojańskiej
Telemach – syn Odyseusza i Penelopy, pomaga powracającemu ojcu zabić zalotników Penelopy
Tezeusz – jeden z najsłynniejszych bohaterów greckiej mitologii, król Aten, Argonauta, myśliwy kaledoński, zwycięzca Minotaura i byka maratońskiego, założyciel igrzysk panatenajskich i istmijskich, uwolniony z Podziemi przez Heraklesa po nieudanej próbie uprowadzenia Persefony.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |