 Pojezierze Olsztyńskie
Pojezierze Olsztyńskie położone jest po obu stronach rzeki Łyny i zajmuje obszar około 3817 km2. Cały obszar ma mocno pofałdowany krajobraz po ostatnim zlodowaceniu, wzniesienia sięgają maksymalnie do 200 m n.p.m. Bardziej atrakcyjną częścią dla turystów jest część południowa pojezierza, pokryta lasami, występuje na niej dożo jezior, najciekawsze z nich to: Łańskie, Dadaj,, Pluszne Wielkie, Narie, Luterskie, Kośno, Wuksniki. Część północna posiadająca dużo lepsze gleby jest regionem o mocno rozwiniętym rolnictwie i mniejszej ilości jezior i lasów. W całym regionie zostało utworzonych kilka rezerwatów przyrody w celu ochrony niektórych gatunków roślin i zwierząt, m.in.: Kudypy i Ełdyty Wielkie - rezerwaty bobrów , Orłowo - rezerwat żółwia błotnego. Największe miasta pojezierza to miasto wojewódzkie Olszty i Barczewo, Dobre Miasto, Olsztynek i Niedzica.
Jezioro Blanki
Jezioro Burdąg
Jezioro Dadaj
Jezioro Dłużek
Jezioro Drwęckie
Jezioro Gim
Jezioro Gromskie
Jezioro Kalwa
Jezioro Kiermas
Jezioro Kierzlińskie
Jezioro Klebarskie
Jezioro Kośno
Jezioro Leleskie
Jezioro Limajno
Jezioro Luterskie
Jezioro Łańskie
Jezioro Małszewskie
Jezioro Maróz
Jezioro Mielno
Jezioro Narie
Jezioro Omulew
Jezioro Orzyc
Jezioro Pisz
Jezioro Pluszne
Jezioro Sarąg
Jezioro Sasek Mały
Jezioro Sasek Wielki
Jezioro Sędańskie
Jezioro Serwent
Jezioro Świętajno
Jezioro Szeląg Mały
Jezioro Szeląg Wielki
Jezioro Tejstyny
Jezioro Tonka
Jezioro Ukiel
Jezioro Wadąg
Jezioro Wulpińskie
Jezioro Blanki
Typ jeziora : sandaczowe
Powierzchnia : 440 ha
Głębokość : 8 m
Pow. wysp : 0,3 ha
Jezioro rozciąga się ze wschodu na zachód. We wschodniej jego części znajduje się wydłużona w kierunku północnym zatoka. Na plosie jeziora leży mała wysepka. Przez Blanki przepływa rzeka Symsarna: ujście jej znajduje się w południowo-wschodniej części, odpływ zaś przy północnym krańcu zatoki. Stąd rzeka prowadzi swoje wody do jeziora Symsaru. Otoczenie wysokich i odcinkami stromych brzegów jeziora stanowią pola uprawne, rzadziej łąki i pastwiska. W pobliżu brzegów jeziora leżą wsie: przy północno-zachodnim krańcu - Suryty, w południowej części zachodniego brzegu - Gajlity, przy brzegu północnym - około 1000 m na północ - Blanki, przy wschodnim - Potryty.
Jezioro Burdąg
Typ jeziora : sandaczowe
Powierzchnia : 39 ha
Głębokość : 5,5 m
Zbiornik nieco wydłużony z północy na południe połączony rowem z leżącym nie opodal Jeziorem Małszewskim. W częściach północnej i południowo-wschodniej na płaskich brzegach leżą podmokłe łąki, inne brzegi są pagórkowate, pokryte polami uprawnymi i łąkami.
Jezioro Dadaj
Typ jeziora : sielawowe
Powierzchnia : 977 ha
Głębokość : 40 m
Pow. wysp : 25 ha
Dadaj, jedno z większych jezior na Warmii, ma kształt wydłużony z północy na południe i bardzo rozwiniętą linię brzegową z licznymi małymi zatokami i półwyspami, w części północno-zachodniej leży duża zatoka. Krajobraz urozmaica dwanaście wysp: pięć z nich leży przy brzegu zachodnim, sześć w wydłużonej południowej części, a jedna przy północnym krańcu jeziora. W zachodniej partii akwenu, w odległości około 100 m od brzegu leży największa wyspa, o powierzchni około 10 ha, wydłużona, o wysokich i stromych brzegach. Wyspa ta połączona jest mostem z zachodnim brzegiem. Do akwenu wpływają w północnym jego krańcu potoki: Czerwonka z jeziora Węgoja i Biesowa z jeziora Tejstym, przy brzegu południowo-wschodnim dopływa rzeka Dymer z jeziora Kraks Dużych, rzeka Dadaj wypływa z południowego krańca zbiornika. Jezioro Dadaj łączy się rowem z jeziorem Bartoszem. Dadaj ma brzegi wysokie, górzyste i pagórkowate, przeważnie strome, tylko przy północnym krańcu - łagodnie wzniesione lub płaskie. W środkowej partii zachodniego brzegu rośnie las, z pozostałych stron jezioro otaczają pola uprawne i łąki. Nad jeziorem leżą następujące wsie: przy południowym brzegu - Kojtryny, przy południowo-wschodnim - Nasy, przy wschodnim - Rukławki, w północnej części zachodniego brzegu - Wilimy, a przy końcu południowo-zachodniej zatoki, na brzegu południowym - Dadaj.
Jezioro Dłużek
Typ jeziora : sielawowe
Powierzchnia : 234 ha
Głębokość : 38 m
Jezioro wąskie i bardzo wydłużone najpierw z północy na południe, potem zmienia kierunek na południowy wschód i znów na południe. Z południowej części wypływa rów do potoku Czarnej Rzeki. Brzegi - wysokie i strome - są otoczone lasem, tylko na południowym krańcu koło wsi Dłużka leżą łąki i pola uprawne.
Jezioro Drwęckie
Typ jeziora : leszczowe
Powierzchnia : 870 ha
Głębokość : 22 m
Pow. wysp : 10,8 ha
Malownicze, rozwidlone jezioro, złożone z dwóch basenów. Południowy, bardzo wydłużony ze wschodu na zachód, mocno zwęża się w części środkowej, północny rozciąga się z północnego zachodu na południowy wschód. Łączą się one szerokim plosem w części południowo-wschodniej. Prawie na środku północnego basenu, bliżej zachodniego brzegu leży duża, dość wysoka i porośnięta lasem wyspa. Na południowym basenie z południowego brzegu wybiega w ploso zbiornika długi i wąski półwysep (nasyp) zbliżający się krańcem do przeciwległego brzegu. Nad utworzonym w ten sposób kanałem (przewężeniem) przerzucono most kolejowy (trasa Ostróda — Morąg). Przez jezioro przepływa rzeka Drwęca, płynąca z jeziora Ostrowina — wpada przy wschodnim krańcu Jeziora Drwęckiego. Tu również, tylko nieco bardziej na północ, znajdują się ujścia dwóch kanałów łączących Drwęckie z Jeziorem Pauzeńskim. Wypływ rzeki Drwęcy jest położony w zachodnim krańcu zbiornika. U nasady półwyspu, po jego zachodniej stronie, znajduje się krótki i wąski kanał, łączący Drwęckie z jeziorem Smordami. Również w południowym basenie (przy brzegu północnym, około 2000 m na zachód od mostu kolejowego) ma swój początek Kanał Elbląski. Północne odgałęzienie tego kanału prowadzi do jeziora Ilińska (trasa na Elbląg), zachodnie zaś do jeziora Daub (trasa na Jeziorak). Do północnego krańca Jeziora Drwęckiego dopływa potok z jeziora Piławeckiego Błota, do zachodniego krańca — potok z jeziora Iłg. Brzegi basenu południowego są zupełnie płaskie i często podmokłe. Szczególnie duże połacie mokradeł leżą w środkowej części oraz wokół zachodniego krańca. Obrzeże północnego basenu jest na ogół wzniesione wysoko, występują odcinki o stromym nachyleniu stoków, jedynie południowa partia wschodniego brzegu jest również płaska i częściowo podmokła. W otoczeniu jeziora przeważają lasy. Większy areał łąk występuje jedynie w środkowej części południowego brzegu. Wokół wschodniego krańca jeziora rozrzucone są zabudowania miasta Ostródy przy północnym krańcu leży wieś Piławki.
Jezioro Gim
Typ jeziora : sielawowe
Powierzchnia : 176 ha
Głębokość : 26 m
Hydrologicznie zamknięty akwen, wydłużony ze wschodu na zachód, w zachodniej części południowego brzegu duża, półokrągła zatoka. Brzegi są na ogół pagórkowate, na przemian wysokie i płaskie. Zachodnia część południowego brzegu jest zupełnie płaska, rozlana i podmokła. Otoczenie wschodniej części jeziora stanowią kompleksy leśne i kępy leśne, w części zachodniej dominują łąki i pola uprawne. Od strony północno--zachodniej przylega do zbiornika wieś Nowa Kaletka. Wokół obrzeży przebiegają drogi gruntowe i ścieżki.
Jezioro Gromskie
Typ jeziora : sielawowe
Powierzchnia : 240 ha
Głębokość : 16 m
Pow. wysp : 3,2 ha
Jezioro wydłużone z północy na południe z dużą okrągławą zatoką w części południowo-zachodniej. Wypływa z niego potok Grom biegnący do rzeki Saska. Na południowej części jeziora leżą trzy wyspy. Brzegi są płaskie, tylko w części północnej zachodni brzeg wysoki i stromy. Od północy i wschodu jezioro otacza las, z innych stron łąki i pola uprawne. Okolica jest górzysta i pagórkowata. Około 1250 m na południowy zachód leży wieś Grom.
Jezioro Kalwa
Typ jeziora : leszczowe
Powierzchnia : 262 ha
Głębokość : 32 m
Pow. wysp : 3,4 ha
Jezioro o kształcie zbliżonym do podkowy, której grzbiet jest skierowany na północny wschód, a ramiona na południowy wschód i południowy zachód. Z północnej części jeziora wybiega na zachód długa i wąska odnoga. Linia brzegowa jest urozmaicona wieloma małymi zatokami i półwyspami, a osiem wysp jeszcze przydaje malowniczości jezioru. Największa z wysp — Szpitalny Ostrów — leży w północnej części zachodniego basenu. Z krańca tego basenu wypływa potok Kałwa biegnący do jeziora Kośna. Brzegi — na przemian wysokie i strome lub płaskie, a nawet podmokłe — są otoczone polami, łąkami i pastwiskami. Na zachodnim brzegu zachodniego basenu leżą wsie Michałki i Miłuki, a przy krańcu wschodniego basenu miasteczko Pasym. Na wielkim półwyspie między ramionami zbiornika znajduje się jezioro Kałwa Mała połączone rowem z Kałwą. Wokół jeziora biegną drogi, a od południa przez Pasym linia kolejowa.
Jezioro Kiermas
Typ jeziora : leszczowe
Powierzchnia : 69 ha
Głębokość : 9 m
Dość ładne jezioro, rozciągające się ze wschodu na zachód. Przepływa przez nie rzeka Kiermas, w drodze z jeziora Umląga do rzeki Pisy. Uchodzi ona przy zachodnim krańcu akwenu, wypływa zaś ze środkowej partii północnego brzegu. Brzegi są przeważnie wysokie i stromo uformowane. Wyjątek stanowi zachodni brzeg — płaski i silnie podmokły. Obrzeże jest otoczone polami uprawnymi i łąkami, jedynie w środkowej części południowego brzegu znajduje się niewielka kępa drzew. Przy tym brzegu — w jego części wschodniej leży wieś Krupoliny, w środkowej partii brzegu północnego — wieś Rejczuchy. W pobliżu wschodniego krańca jeziora przebiega szosa.
Jezioro Kierzlińskie
Typ jeziora : sielawowe
Powierzchnia : 93 ha
Głębokość : 45 m
Jezioro to, położone w ładnej okolicy, jest wydłużone i załamuje się z północy na wschód. Łączy się ono rowem z niewielkim jeziorkiem Kierzlińskim Małym. Wybrzeże wznosi się dość stromo na znaczną wysokość. Otoczone jest polami uprawnymi i łąkami. Przy brzegu zachodnim i przy wschodnim krańcu zbiornika znajdują się kępy leśne. Od strony północnej do jeziora przylega wieś Kierzliny. Wokół akwenu przebiegają szosy i drogi gruntowe.
Jezioro Klebarskie
Typ jeziora : sandaczowe
Powierzchnia : 262 ha
Głębokość : 10 m
Pow. wysp : 1,4 ha
Dość malownicze jezioro składające się z dwóch akwenów. Zachodni jest kształtem zbliżony do prostokąta, którego dłuższe boki są skierowane z północnego zachodu na południowy wschód, w jego północno-wschodniej części znajduje się duża, półokrągła zatoka. Wschodni akwen jest mocno wydłużony z południowego zachodu na północny wschód. Akweny łączą się ze sobą długim i wąskim, wypłyconym i silnie zarośniętym kanałem-przewężeniem. Na akwenie zachodnim znajdują się trzy wyspy: największa z nich - wyspa Klebarska (powierzchnia około 1 ha) jest położona blisko północnego brzegu, naprzeciw wsi Klebarka Wielkiego. Jest ona płaska i porośnięta drzewami. Druga - mała wysepka (powierzchnia około 0,2 ha) znajduje się przy południowej części brzegu zachodniego. Również i ona porośnięta jest drzewami. Trzecia, najmniejsza, płaska wysepka leży w pobliżu zachodniego brzegu, w jego środkowej części. Do zbiornika dopływa strumyk z Jeziora Linowskiego k/Klewek. Jego ujście znajduje się przy brzegu zachodnim. Z północno-wschodniego krańca zbiornika uchodzi Kanał Klebarski, biegnący do rzeki Kiermas. Brzegi są na ogół płaskie lub łagodnie wzniesione, otoczone polami uprawnymi i łąkami. Jedynie brzeg północno-zachodni jest wysoki i miejscami stromo uformowany. Przy północnym brzegu zachodniego akwenu leży wieś Klebark Wielki, zaś przy północno-wschodnim krańcu zbiornika - wieś Silice. Tu przebiega również szosa.
Jezioro Kośno
Typ jeziora : sielawowe
Powierzchnia : 552 ha
Głębokość : 45 m
Bardzo ładne jezioro, mocno wydłużone i skręcające z północy na południowy zachód. Przy północnym krańcu zbiornika wybiega w ploso duży, wydłużany półwysep, wytwarzając w ten sposób zatokę. Kośno jest połączone strumykiem z jeziorami Oreczkiem i Łajskim. W środkowej części wschodniego brzegu znajduje się ujście potoku Kałwy, który płynie z jeziora Kałwy. Z północnego krańca akwenu wypływa rzeka Kośno. Brzegi przeważnie wysokie i stromo uformowane, w północnej części jeziora często płaskie lub łagodnie wzniesione. Otoczenie akwenu stanowią duże kompleksy leśne. W pobliżu południowego krańca leży wieś Łajs, przy brzegu północno-wschodnim leśniczówka Sarnówko, w środkowej części brzegu wschodniego - leśniczówka Zajeziorne, a przy obrzeżu zachodnim - w jego części północnej - leśniczówka Hendryny. Wokół akwenu przebiegają drogi gruntowe i ścieżki.
Jezioro Leleskie
Typ jeziora : sielawowe
Powierzchnia : 424 ha
Głębokość : 50 m
Pow. wysp : 5,5 ha
Jezioro wydłużone ze wschodu ma zachód składa się z dwóch akwenów: wschodniego - większego i zachodniego - mniejszego. Z zachodniego akwenu biegnie na północny wschód wydłużona zatoka, na krańcu której znajduje się podmokła wyspa. Rowy łączą Jezioro Leleskie z jeziorami Kiepunkiem i Kruninkiem. Brzegi wschodniego akwenu są na przemian płaskie lub strome, okolica pagórkowata. Otaczają je łąki i pola uprawne, a do wschodniego krańca jeziora przylega wielki kompleks leśny. Zachodni akwen ma brzegi podmokłe. W miejscu złączemia akwenów, na południowym brzegu leży wieś Leleszki. Koło południowego krańca zachodniego basenu przebiega szosa Pasym - Szczytno.
Jezioro Limajno
Typ jeziora : sielawowe
Powierzchnia : 231 ha
Głębokość : 40 m
Pow. wysp : 2,6 ha
Bardzo ładne jezioro o urozmaiconej linii brzegowej. Kształt ma zbliżony do trójkąta równoramiennego, którego wierzchołek skierowany jest na zachód. Ze środkowej części wschodniego brzegu biegnie w ploso, w kierunku zachodnim, długi półwysep, na krańcu rozszerzony. Drugi, mniejszy półwysep znajduje się we wschodniej części południowego brzegu. Półwyspy te tworzą dwie zatoki: północno-wschodnią i południowo-wschodnią. Pomiędzy większym półwyspem a południowym brzegiem leży płaska wyspa. Limajno jest połączone rowem z jeziorem Stobojnem. Wysokie obrzeża są pagórkowate lub górzyste, otaczają je łąki i pola uprawne, przy północnym brzegu, w jego części środkowej i zachodniej, rośnie las. Przy zachodnim krańcu akwenu leży leśniczówka Chmury, zaś przy północnym brzegu w jego części wschodniej znajduje się wieś Swobodna. Jezioro jest położone około 750 m na północny zachód od wsi Cerkiewnika.
Jezioro Luterskie
Typ jeziora : sielawowe
Powierzchnia : 691 ha
Głębokość : 20 m
Pow. wysp : 0,7 ha
Jest to morenowe jezioro, rozciągające się z północnego wschodu na południowy zachód, o urozmaiconej linii brzegowej, z dużymi półkolistymi zatokami na północy i północnym zachodzie oraz wyspą w tej partii akwenu. W części północno-wschodniej przewężenie łączy Jezioro Luterskie z trzecią zatoką (o osi równoległej do osi głównego akwenu), wyodrębnianą czasem jako Jezioro Luterskie Małe. Jezioro Luterskie łączy się rowami z jeziorami Bierdawami i Kikitami, a z jego południowo-zachodniego krańca wypływa rzeka Symsarna do jeziora Ławek. Wysokie i dość strome brzegi są od strony południowej porośnięte lasem, na pozostałych partiach dominują pola uprawne, łąki i pastwiska, tworząc malowniczy krajobraz. Przy północno-wschodniej zatoce leży wieś Lutry, a przy południowej części wschodniego brzegu - Kikity. Wzdłuż południowego i wschodniego brzegu biegną drogi gruntowe i szosa.
Jezioro Łańskie
Typ jeziora : sielawowe
Powierzchnia : 1042,3 ha
Głębokość : 54 m
Pow. wysp : 7,3 ha
Bardzo ładne jezioro, którego woda charakteryzuje się dużą przeźroczystością, mocno wydłużone z północy na południe. Jego linia brzegowa jest dobrze rozwinięta i urozmaicona wieloma zatokami, półwyspami i cyplami. Ze środkowej części wschodniego brzegu wybiega w ploso zbiornika, w kierunku południowo-zachodnim, wydłużony i wąski półwysep - Lalka. Drugi duży półwysep znajduje się na brzegu zachodnim, poniżej wsi Łańska. Na jeziorze leżą cztery wyspy, trzy z nich w północnej jego części. Największa wyspa - Stodółka, o powierzchni około 5 ha, znajduje się w pobliżu wypływu rzeki Łyny. Jej zalesiona powierzchnia wznosi się dość wysoko nad lustro wody. Dwie pozostałe są niewielkie i płaskie. Czwarta wyspa, najmniejsza, zupełnie płaska, podmokła i naga leży w południowej części jeziora. Przez Jezioro Łańskie przepływa rzeka Łyna. Prowadzi ona wodę z jeziora Kiernoza Wielkiego i uchodzi przy południowym krańcu jeziora, wypływa zaś z północnej części wschodniego brzegu, wyprowadzając wody do jeziora Ustrychu. Obrzeże akwenu jest wysokie, pagórkowate i górzyste, najczęściej stromo wzniesione. Otoczenie stanowią wielkie kompleksy leśne, tylko w okolicy wsi Łańska (środkowa część zachodniego brzegu) znajdują się większe połacie łąk i pól uprawnych. Wokół zbiornika, w pobliżu jego brzegów, przebiegają drogi gruntowe.
Jezioro Małszewskie
Typ jeziora : sandaczowe
Powierzchnia : 202 ha
Głębokość : 17 m
Jezioro wydłużone z północy na południe. Z północnego krańca wypływa strumyk do potoku Kałwy, w części południowej rów do małego jeziorka Upadku, w południowym krańcu łączy się rowem z Jeziorem Burdąskim. Brzegi są łagodnie wzniesione, północny i południowo-wschodni płaskie. Otoczenie stanowią pola uprawne i łąki, do północnego brzegu przytyka las. W środkowej części zachodniego brzegu leży wieś Małszewo, u południowego krańca Burdąg. Dookoła jeziora biegną drogi.
Jezioro Maróz
Typ jeziora : sielawowe
Powierzchnia : 332,5 ha
Głębokość : 41 m
Jest to jedno z ładniejszych jezior województwa, znacznie wydłużone z północy na południe, linia brzegowa jest od zachodu urozmaicona półwyspami i zatokami. W pobliżu południowego krańca, przy brzegu zachodnim znajduje się rozległa zatoka, wydłużona z północy na południe, połączona z plosem jeziora długą i wąską cieśniną. Do jej krańca wpada rzeka Marózka, która płynie tu z jeziora Mielna. Wypływ tej rzeki znajduje się przy przeciwległym krańcu jeziora. Obrzeża są w większości wysokie i dość strome. Płaskie odcinki znajdują się jedynie przy dopływie i odpływie Marózki, u nasady południowo-zachodniej zatoki w obrębie wsi Maróza oraz w środkowej części brzegu wschodniego, gdzie leży wieś Mały Marózek. Tereny te są pokryte łąkami, pozostałe otoczenie stanowią lasy. Przy północnym krańcu jeziora znajduje się Państwowe Gospodarstwo Rybackie Szwaderki, a nieco dalej na północ - wieś Swaderki. Wzdłuż północno-wschodniego brzegu przebiega szosa Swaderki - Kurki.
Jezioro Mielno
Typ jeziora : sielawowe
Powierzchnia : 362 ha
Głębokość : 40 m
Pow. wysp : 4,3 ha
Bardzo ładne jezioro, wąskie i mocno wydłużone z północnego zachodu na południowy wschód, przy południowym krańcu skręcające na południe. Linia brzegowa jest dość urozmaicona. Na zbiorniku znajdują się trzy wyspy: największa z nich o powierzchni około 2,5 ha jest położona w części południowo-wschodniej, na środku plosa, w miejscu, gdzie jezioro skręca na południe. Jest ona długa, porośnięta drzewami i dość wysoko wznosi się nad lustro wody. Druga okrągła wyspa, również dość wysoka i zadrzewiona, o powierzchni nieco ponad 1,5 ha znajduje się w środkowej partii akwenu, nieco bliżej zachodniego brzegu. Trzecia - maleńka, zupełnie płaska i podmokła wysepka leży w części północno-wschodniej, przy północnym brzegu. Do północnego krańca uchodzi rzeka Marózka, płynąca z jeziora Lubiana, tu również dopływa potok z Szumówka. Przy południowo-zachodnim brzegu znajduje się ujście strumyka, który bierze swój początek w Jeziorze Tymawskim, z południowej partii obrzeża wschodniego wypływa Marózka do jeziora Maróza. Brzegi zbiornika są najczęściej wysokie, pagórkowate, miejscami strome, gdzieniegdzie oddzielone krótkimi odcinkami płaszczyzn. W otoczeniu przeważają lasy, tylko przy południowym krańcu na wschodnim brzegu rozciągają się pola uprawne. W sąsiedztwie północnego krańca leży wieś Mielno, od południa wieś Jadamowo, a wzdłuż północnego brzegu rozrzucone są zabudowania Nowej Wsi Ostródzkiej, nieco za nią, na południowy wschód, przy brzegu, leży leśniczówka Gąsiorowo.
Jezioro Narie
Typ jeziora : sielawowe
Powierzchnia : 1240 ha
Głębokość : 44 m
Pow. wysp : 26 ha
Jest to jedno z najładniejszych jezior na Warmi. Ma ono bardzo nieregularny kształt, gdyż urozmaicona linia brzegowa tworzy wiele zatok i półwyspów. Główne ploso jeziora przypomina koło, od niego rozgałęziają się zatoki. Z północnej części jeziora wybiegają dwie zatoki: - zachodnia jest wąska i mocno wydłużona na północ. Tuż przy jej wschodnim brzegu leżą jeziora - Ponapry i Ponapry Małe - połączone z nią rowem. U północnego krańca znajduje się wypływ strumyka Narii, - wschodnia zatoka zaokrąglona w kierunku północnym, z odnogą wybiegającą na wschód, bywa traktowana jak odrębne jezioro - Ponary . Na plosie leży wysepka Ponarska Kępa. Ponary łączą się rowami z jeziorami: Czarnym k/jez. Narii i maleńką Trądlą. U wyjścia z Ponar na główne ploso leżą wyspy Trzciniak Wielki i Mały, Olszowy Ostrów oraz wybiega na południe wąski i zakrzywiony półwysep - Długi Ostrów. U jego krańca na głównym plosie leży wyspa Zielony Ostrów, a w utworzonej po jego wschodniej stronie płytkiej zatoce trzy wyspy zwane Łabunami, na brzegu zaś wieś Pojezierce. Południową część jeziora na dwie wielkie zatoki dzieli półwysep Kretowiny: - nieco powyżej wejścia do zatoki zachodniej leżą wyspy Wielki i Mały Ostrów, w zatoce wyspa Brzozowa Kępa, u jej krańca, gdzie wybiega na południowy zachód wąska odnoga - trzy małe bezimienne wysepki. U podstawy półwyspu Kretowin jest położona wieś Kretowiny. Przy wschodnim brzegu leży wieś Wilnowo, Jezioro okalają wysokie i odcinkami strome brzegi. Niewielkie kępy lasu występują wokół północnej strony jeziora, na półwyspie Kretowinach oraz u jego podstawy. W pobliżu zbiornika leży kilka wsi: Niebrzydowo Wielkie, Woryty Morąskie, Worytki, Gulbity, Bogaczewo i in. Brzegi jeziora i półwysep Kretowiny są zagospodarowane turystycznie, w sezonie letnim licznie uczęszczane.
Jezioro Omulew
Typ jeziora : sielawowe
Powierzchnia : 509 ha
Głębokość : 33 m
Pow. wysp : 5,3 ha
Jest to bardzo malownicze jezioro rynnowe o skomplikowanym kształcie. Składa się z dwóch równolegle do siebie położonych akwenów, mocno rozciągniętych z północnego wschodu na południowy zachód, połączonych ze sobą - w partii środkowej - wąską i wydłużoną cieśniną. Akwen zachodni jest znacznie dłuższy i węższy od wschodniego. Linia brzegowa całego zbiornika jest bardzo dobrze rozwinięta i urozmaicona szeregiem zatok, półwyspów i cypli. Na akwenie zachodnim znajdują się cztery wyspy. Największa z nich Ostrów, płaska i pokryta łąkami, o powierzchni powyżej 4 ha, jest położona nieco na północ od cieśniny, bliżej brzegu wschodniego. Około 150 m na południowy zachód od niej znajduje się druga, mała płaska i zalesiona wysepka, dwie malutkie i płaskie wysepki leżą w północnej części tego akwenu. Piąta - niewielka wyspa, znajduje się w północnej partii akwenu wschodniego. Do południowego krańca akwenu zachodniego dopływa struga Koniuszyn z jeziora o tej samej nazwie, ze środkowej części akwenu wschodniego, przy podstawie rozległego półwyspu, wypływa rzeka Omulew - prawobrzeżny dopływ Narwi. Jezioro Omulew łączy się rowami również z jeziorami Gimem i Czarnym k/Zimnej Wody. Brzegi południowej części akwenu zachodniego są wysokie i strome, w partii środkowej płaskie i łagodnie wzniesione, przy krańcu północnym - zupełnie płaskie i podmokłe. Cieśnina obramowana jest brzegami dość wysokimi, najczęściej jednak o łagodnie nachylonych stokach, obrzeże akwenu wschodniego jest pagórkowate, na przemian płaskie i wysokie. Większość otoczenia stanowią lasy. Na brzegu zachodnim oraz odcinkami przy północno-wschodnim obrzeżu zachodniego akwenu znajdują się większe areały łąk i pól uprawnych. Przy zachodnim brzegu leżą wsie: w części północnej - Natać Duża, w środkowej - Jabłonka, w południowej - Wikno. W sąsiedztwie południowego krańca znajduje się leśniczówka Wikno. Na obrzeżu północno-wschodnim zachodniego akwenu leżą wsie: część zabudowań Nataci Dużej i Natać Mała. Przy południowo-wschodnim brzegu wschodniego akwenu położona jest leśniczówka Omulew. Wokół zbiornika przebiegają drogi gruntowe, a wzdłuż brzegu zachodniego - szosa, na trasie Natać Duża - Wikno.
Jezioro Orzyc
Typ jeziora : leszczowe
Powierzchnia : 58 ha
Głębokość : 11 m
Jezioro malowniczo położone, nieco wydłużone z północy na południe, w środkowej części - z przeciwległych brzegów zachodniego i wschodniego - wybiegają w ploso dwa półwyspy, znacznie zwężające tę część zbiornika. Do Orzyca dopływa strumyk z jeziora Orzyczka. Obrzeże wznosi się na ogół łagodnie, tylko od strony wschodniej i północnej jest ono odcinkami wysokie i ma strome nachylenie. Najbliższe otoczenie tworzą łąki i pola uprawne, jedynie na brzegu wschodnim znajduje się las. Na północnym brzegu leży wieś Zalesie. Tu również przebiega szosa.
Jezioro Pisz
Typ jeziora : leszczowe
Powierzchnia : 209 ha
Głębokość : 25 m
Pow. wysp : 19 ha
Jezioro to składa się z dwóch akwenów połączonych przewężeniem: zachodniego - większego, który ma kształt zbliżony do owalu i wschodniego, wydłużonego z północnego zachodu na południowy wschód. Linia brzegowa zbiornika jest bardzo rozwinięta, tworzy wiele zatok i półwyspów. Na środku plosa zachodniego akwenu znajduje się duża wyspa, zalesiona i wysoko wzniesiona nad poziom lustra wody. Przy południowo-wschodnim krańcu jeziora uchodzi potok, prowadzący wodę z Jeziora Tumiańskiego. W jeziorze Piszu bierze początek rzeka Pisa, która wypływa ze środkowej części północnego brzegu, przepływa ona przez Barczewo i wpada do jeziora Wadąga. Obrzeże jeziora jest na ogół wysokie, pagórkowate, często uformowane stromo, jedynie od strony zachodniej płaskie i podmokłe. Jezioro otaczają głównie łąki i pola uprawne. Urozmaiceniem krajobrazu jest duży kompleks leśny w zachodniej części północnego wybrzeża. W odległości około 500 m na połudiniowy wschód znajduje się wieś Tumiany, a około 750 m na południowy zachód - wieś Kierzliny. W sąsiedztwie południowego brzegu przebiega droga gruntowa.
Jezioro Pluszne
Typ jeziora : sielawowe
Powierzchnia : 903,3 ha
Głębokość : 52 m
Pow. wysp : 4,3 ha
Jest to jedno z ładniejszych jezior mazurskich. Woda w nim odznacza się dużą przezroczystością. Jest ono mocno wydłużone z północy na południe i posiada dwie duże, rozciągnięte zatoki. Jedna z nich rozpoczyna się w środkowej części zachodniego brzegu i biegnie początkowo na południe, by następnie skręcić na południowy zachód. Jest ona oddzielona od głównego basenu zbiornika dużym półwyspem, który z południowego brzegu wysuwa się na północ. Zatoka ta bywa wyodrębniana jako jezioro Pluszne Małe. Druga zatoka znajduje się w południowej części brzegu wschodniego. Jest ona silnie wydłużona w kierunku południowo-wschodnim i przewężona w środkowej części. Linia brzegowa jeziora jest dobrze rozwinięta i urozmaicona wieloma zatokami, półwyspami i cyplami. Na wysokości wsi Plusek, na środku plosa leżą dwie wyspy. Większa z nich położona jest bliżej brzegu zachodniego. Jej powierzchnia wynosi około 3,8 ha. Druga, mała wysepka, o powierzchni około 0,2 ha znajduje się bliżej brzegu wschodniego. Trzecia niewielka wysepka (o powierzchni około 0,3 ha) znajduje się na środku plosa, przy południowym krańcu zbiornika. Jest ona zupełnie płaska i bezdrzewna. Do Plusznego dopływa strumyk z jeziora Stawu (przy krańcu zachodniej zatoki) oraz strumyk z Pasłęckiego Jeziorka, wypływa zaś strumyk, który prowadzi wodę do jeziora Poplusza Wielkiego. Południowy brzeg akwenu jest wysoki o dość stromych stokach. Obrzeże zachodnie ma konfigurację pagórkowatą, pozostałe brzegi są na przemian płaskie lub łagodnie wzniesione. Jezioro jest otoczone dużymi kompleksami leśnymi. Tylko w środkowej części wschodniego brzegu (w okolicy wsi Plusek) oraz u nasady zachodniej zatoki (przy wsi Zielonowie) rozciągają się pola uprawne i łąki. Wokół zbiornika przebiegają drogi gruntowe i ścieżki, a przy północnej części wschodniego brzegu szosa.
Jezioro Sarąg
Typ jeziora : sandaczowe
Powierzchnia : 183 ha
Głębokość : 16 m
Jest to jedno z ładniejszych jezior w województwie. Wydłuża się ono ze wschodu na zachód, a jego wąska zachodnia część trzykrotnie zmienia kierunek. Ze środkowej części wschodniego brzegu wybiega w jezioro półwysep, wytwarzający dwie zatoki - północną i południową. Przez zbiornik przepływa rzeka Pasłęka. Doprowadza ona wody z jeziora Wymoja i wpada do południowej zatoki przy wschodnim brzegu, wypływa zaś z północno-zachodniego krańca zbiornika do jeziora Łęgut. Do Sarąga dopływa również potok Amling z jeziora Jemiołowa (ujście przy zachodnim krańcu akwenu). Wybrzeże jest na ogół wysokie i zwykle dość strome, jedynie część wschodnia oraz wschodni odcinek brzegu północnego płaski. Wokół rozciągają się kompleksy leśne, tylko odcinkami występują łąki i pola uprawne - głównie od strony wschodniej. W środkowej części południowego brzegu leży wieś Makruty. W pobliżu tego obrzeża biegnie droga.
Jezioro Sasek Mały
Typ jeziora : sandaczowe
Powierzchnia : 320 ha
Głębokość : 4 m
Pow. wysp : 2 ha
Nieco wydłużony zbiornik (oś południowy zachód - północny wschód) połączony rowem z jeziorem Łaźnicą i strumykiem z Jeziorem Brajnickim. W środkowej części wschodniego brzegu wpada rzeka Saska, ze wschodniej części brzegu południowego wypływa rzeka Sawica. Na południowej części akwenu leżą dwie małe wysepki. Brzegi jeziora są płaskie, tylko północny nieco wyższy, a w części środkowej nawet stromy. Na brzegach zachodnim i wschodnim ciągną się podmokłe łąki, na południowym leżą pola, łąki i kępy leśne, na północnym lasy i łąki. Przy wschodnim brzegu leży wieś Sasek Wielki, na południowym Sasek Mały.
Jezioro Sasek Wielki
Typ jeziora : sielawowe
Powierzchnia : 870 ha
Głębokość : 38 m
Pow. wysp : 1,2 ha
Sasek Wielki jest typowym jeziorem rynnowym ciągnie się z północy na południe, przy czym najszersza jest część południowo-środkowa. Na jeziorze leżą dwie niewielkie wyspy większa z nich, płaska, o powierzchni około 0,8 ha, położona jest na środku plosa w północnej partii, druga wyspa, o powierzchni 0,4 ha, znajduje się w środkowo-południowej części. Do Saska Wielkiego wpływa strumyk z jeziora Dzwierzut, a przy południowym krańcu zbiornika, z zachodniego brzegu, wypływa rzeka Saska, a ponadto akwen jest połączony rowem z jeziorami: Fręckim, Małszeweckim i Linowskim k/Linowa. Brzegi jeziora są pagórkowate, na przemian strome lub płaskie, łagodnie wzniesione. Od zachodu i południa pokrywają je lasy, na pozostałych leżą pola uprawne i łąki oraz niewielkie skupiska drzew. W pobliżu jeziora, na zachodnim brzegu leżą wsie: Łysa Góra, Sasek, Jęczniki; na wschodnim brzegu - Dąbrowa, Frelkówko, Kobylocha, Piece.
Jezioro Sędańskie
Typ jeziora : sandaczowe
Powierzchnia : 169 m
Głębokość : 6 m
Jezioro nieco wydłużone z północy na południe. W północnym krańcu wpadają - wspólnym korytem - rzeki: Sawica (z jeziora Nataci) i Saska (z jeziora Saska Wielkiego), w południowym wypływa Saska do jeziora Saska Małego. Brzegi północnej części zbiornika są płaskie - leżą tu mokradła, u północnego krańca wieś Sędańsk. Inne brzegi są wysokie i strome lub łagodnie wzniesione, nad wschodnim ciągnie się wąskie pasmo pól. Dookoła rosną lasy.
Jezioro Serwent
Typ jeziora : sielawowe
Powierzchnia : 245 ha
Głębokość : 26 m
Pow. wysp : 1 ha
Bardzo ładny zbiornik wydłużony z północnego wschodu na południowy zachód, oba krańce akwenu zwężają się. Przy południowym końcu, na wschodnim brzegu znajduje się półwysep skierowany na zachód. W tej części akwenu na środku plosa leży wyspa. Jest ona płaska, częściowo podmokła i naga. Z północnego krańca wypływa potok płynący do Jeziora Tumiańskiego. Obrzeże akwenu jest pagórkowate, na ogół o łagodnych zboczach, tylko przy południowym krańcu i od strony wschodniej - wysokie i dość stromo uformowane. Bezpośrednie sąsiedztwo jeziora stanowią lasy. Przy południowym krańcu akwenu leży leśniczówka Groszkowo, a na brzegu wschodnim, w jego północnej części - leśniczówka Wesołowo. W odległości około 2300 m na wschód znajduje się wieś Giławy, zaś w oddaleniu około 2600 m na zachód - wieś Purda. Wokół zbiornika przebiegają drogi gruntowe i ścieżki. Ładna okolica oddalona od większych osiedli ludzkich.
Jezioro Świętajno
Typ jeziora : sandaczowe
Powierzchnia : 74 ha
Głębokość : 10 m
Malownicze jezioro, mocno rozciągnięte z północnego zachodu na południowy wschód. Odpływa z niego strumyk do Jeziora Wulpińskiego. Obrzeże zbiornika jest urozmaicone na ogól wznosi sią ono łagodnie, miejscami jest zupełnie płaskie, odcinkami zaś wysokie i strome. Otoczenie stanowią głównie pola i łąki, tylko przy obu krańcach jeziora znajdują się niewielkie kompleksy leśne. Na wschodnim brzegu leży wieś Naterki. Przy zachodnim i południowym obrzeżu biegną ścieżki.
Jezioro Szeląg Mały
Typ jeziora : leszczowe
Powierzchnia : 84 ha
Głębokość : 18 m
Jest to malowniczy, śródleśny zbiornik, dość mocno wydłużony i przełamany na dłuższej osi. Początkowo rozciąga się on z północy na południe, następnie skręca z zachodu na wschód, zaś w części krańcowej - na południowy wschód. Północna część jeziora jest oddzielona od dalszej dużym zwężeniem, wytworzonym przez dwa półwyspy. Pozostała część linii brzegowej jest mało urozmaicona. Z północnego krańca wypływa strumyk, uchodzący po kilkuset metrach do jeziora Szeląga Wielkiego, przy przeciwległym krańcu dopływa strumyk, prowadzący wodę z jeziora Buniek Średnich. Porośnięte lasem obrzeże najczęściej jest wysokie, wiele jego odcinków charakteryzuje się dość stromo spadającymi stokami. Przy południowo--wschodnim brzegu leży wieś Staszkowo, tu również przebiega szosa na trasie Staszkowo - Mańki. Przy północnym krańcu ciągnie się szosa na trasie Ostróda - Gietrzwałd.
Jezioro Szeląg Wielki
Typ jeziora : sielawowe
Powierzchnia : 599 ha
Głębokość : 35 m
To wielce malownicze jezioro, charakteryzujące się bardzo dużym wydłużeniem oraz wąskim plosem, przy słabo urozmaiconej linii brzegowej. Rozciąga się ono z północnego zachodu na południowy wschód. W środkowej części wschodniego brzegu uchodzi potok Tabórz, płynący z jeziora o tej samej nazwie. Z zachodniego brzegu wypływa potok Szeląg, który po przebyciu około 500 m rozdwaja się i obydwoma nurtami wprowadza wodę do Jeziora Pauzeńskiego. Do południowego krańca zbiornika dopływa strumyk z jeziora Szeląga Małego. Jezioro leży wśród lasów, większe połacie pól uprawnych i łąk znajdują się jedynie na południowych obrzeżach oraz w środkowej części zachodniego brzegu. W tej okolicy brzegi są płaskie i odcinkami podmokłe, tu leży wieś Warlity Wielkie. Również środkowa część brzegu wschodniego, od ujścia potoku Taborza do leśniczówki Perkunichy jest zupełnie płaska i częściowo podmokła. Pozostałe obrzeża są wysokie, pagórkowate, o ostro nachylonych stokach. Przy południowo--wschodnim brzegu leży wieś Kątno, w pobliżu południowo-zachodniego - wieś Zwierzewo. Przy północnym krańcu jeziora przebiega szosa na trasie Ostróda - Łukta, przy przeciwległym zaś - szosa na trasie Ostróda - Gietrzwałd. W sąsiedztwie wydłużonych obrzeży ciągną się gruntowe drogi i ścieżki.
Jezioro Tejstyny
Typ jeziora : sielawowe
Powierzchnia : 199 ha
Głębokość : 33 m
Malownicze jezioro o urozmaiconej linii brzegowej, wydłużone z południowego zachodu na północny wschód. Brzeg północno-wschodni oraz odcinki zachodniego opadają dość stromo do lustra wody, południowy i południowo-wschodni kraniec jeziora ma brzegi płaskie lub pagórkowate. Z południowej części akwenu wypływa strumień Biesowa do jeziora Dadaj. Od północy zbiornik otoczony jest lasem, w pozostałych partiach znajdują się łąki i pola uprawne. W południowej części zachodniego brzegu leży wieś Biesówko, wieś Biesowo jest oddalona od brzegu około 400 m.
Jezioro Tonka
Typ jeziora : leszczowe
Powierzchnia : 162 ha
Głębokość : 12 m
Pow. wysp : 0,8 ha
Dość ładny, owalny akwen, nieco wydłużony z północnego wschodu na południowy zachód, połączony rowem z rzeką Pasłęka. W północno-zachodniej części zbiornika leży niewielka wyspa. Brzegi jeziora są wysokie i dość strome, tylko w części północno-zachodniej odcinkami płaskie. Rozciągają się wokół nich pola uprawne, łąki i pastwiska. Przy zachodnim brzegu znajduje się wieś Biała Wola.
Jezioro Ukiel
Typ jeziora : sielawowe
Powierzchnia : 412 ha
Głębokość : 43 m
Jezioro to składa się z czterech akwenów połączonych ze sobą przewężeniami. Wschodni, środkowy i zachodni ciągną się pasmem ze wschodu na zachód. Północny akwen jest zaokrąglony. Wschodni kraniec jeziora przytyka do peryferii Olsztyna, stąd też wypływa strumyk do Jeziora Kortowskiego. Linia brzegowa jest bardzo rozbudowana, tworzy liczne zatoki i półwyspy. Największy półwysep - Ostrów - oddziela środkowy basen od północnego. Brzegi są przeważnie wysokie i strome, tylko wokół wschodniego basenu często płaskie lub łagodnie wzniesione. Wokół brzegów biegną drogi i ścieżki. Nad północnym akwenem leżą wsie Likusy i Gutkowo, nad zachodnim Łupstych.
Jezioro Wadąg
Typ jeziora : sielawowe
Powierzchnia : 495 ha
Głębokość : 35 m
Pow. wysp : 4 ha
Jezioro to składa się z trzech akwenów połączonych otwartym plosem. W północnym brzegu wschodniego akwenu wpadają do jeziora rzeka Pisa i potok Orzechowo. We wschodnim brzegu południowego basenu znajduje się ujście potoku Kośnika, z krańca wypływa rzeka Wadąg. Na jeziorze leżą trzy wyspy: największa (pow. około 3 ha) u wejścia do basenu południowego, druga (około 0,5 ha) u wejścia do zachodniego; trzecia najmniejsza wysepka koło środkowej części północnego brzegu. Wysokie i przeważnie strome brzegi są otoczone polami, łąkami i lasem. Przy południowym krańcu jeziora leży wieś Myki, nad zachodnim akwenem wieś Słupy.
Jezioro Wulpińskie
Typ jeziora : sielawowe
Powierzchnia : 730 ha
Głębokość : 55 m
Pow. wysp : 23,6 ha
Jezioro to składa się z dwóch akwenów: wschodniego - zbliżonego kształtem do koła i zachodniego - wydłużonego ze wschodu na zachód. Łączą się one ze sobą przewężeniem. Na wschodniej części zbiornika znajduje się osiem wysp. Największa z nich - Herta - o powierzchni około 7 ha, leży w południowo-wschodniej części tego akwenu. Między wyspą Hertą a wschodnim brzegiem leży maleńka i płaska wysepka. Druga co do wielkości - wyspa Majdy, znajduje się blisko południowego brzegu, w jego zachodniej części, a około 50 m na wschód od niej czwarta, niewielka, płaska wyspa. Cztery wyspy leżą w północnej części akwenu. Największa z nich - wyspa Urbanka, jest bardzo wydłużona. Wszystkie te wyspy są płaskie i pozbawione zadrzewienia. Z północno-zachodniego krańca zachodniego akwenu jeziora wypływa, biorąc tu swój początek, rzeka Giłwa. Do jeziora dopływa strumyk z jeziora Świętajna Naterskiego. Uchodzi on przy brzegu północnym, w pobliżu przewężenia, łączącego oba akweny. Brzegi otaczające akwen wschodni są płaskie lub łagodnie wzniesione. Obrzeża części zachodniej są najczęściej wysokie i uformowane dość stromo. Otoczenie jeziora stanowią głównie pola uprawne i łąki, tylko odcinkami spotyka się kępy leśne. Przy brzegu południowo-wschodnim leży wieś Dorotowo, a przy północno-wschodnim Tomaszkowo. W pobliżu jeziora przebiegają szosy i drogi gruntowe.
©® GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
