 Region Warmia
Warmia to przepiękna kraina lasów i jezior, cieplejsza i mniej mroczna niż sąsiednie Mazury, przewyższająca je także pod względem liczby i wartości zachowanych zabytków. To także jedyny istniejący do dziś region wywodzący się od dzielnicy plemiennej dawnych Prus - ziemi plemienia Warmów. Jej ukształtowanie jako odrębnej krainy spowodowane było czynnikami politycznymi, do których po reformacji dołączyły względy religijne.
Po podboju tych ziem przez Krzyżaków utworzono w 1243r. diecezję, z której 2/3 przypadło zakonowi, a trzecią część nadano biskupom jako uposażenie wraz z prawem świeckiego zwierzchnictwa. Tym sposobem z owej trzeciej części powstało wydzielone terytorium - o charakterystycznym, geometrycznym "trójkątnym" kształcie, zarządzane przez biskupa i kapitułę, o dużym stopniu niezależności od zakonu.
Samodzielność Warmii potwierdził w 1357 r. cesarz Karol IV, nadając biskupowi Janowi de Steifrock i jego następcom tytuł księcia Rzeszy (jednakże sama Warmia nigdy nie miała statusu księstwa). Miało to doniosłe konsekwencje w czasach reformacji, gdy inaczej niż całe Prusy, Warmia pozostała przy katolicyzmie i stała się enklawą religijną na terytorium protestanckim. Wówczas była już jednak trwale oddzielona od ziem zakonnych, gdyż w 1466 r. weszła wraz z Prusami Królewskimi w skład Korony jako wyodrębniona część województwa malborskiego.
Centralną postacią dawnej Warmii był książę-biskup, sprawujący władzę duchowną i świecką. Po włączeniu tej części Prus do Polski biskup warmiński stanął na czele senatu Prus Królewskich, otrzymał także fotel w senacie Korony. Nie zależał przy tym w kwestiach administracji kościelnej od metropolii gnieźnieńskiej, tylko bezpośrednio od Stolicy Apostolskiej. Stało się tak dlatego, że istniejąca dotąd dość luźna zależność kościelna Warmii od metropolii w Rydze przestała istnieć po przyjęciu przez tę ostatnią reformacji. Wyboru biskupa dokonywała zgodnie najpierw sama kapituła warmińska, a od 1550 r. - także kapituła, ale spośród czterech kandydatów, zaproponowanych przez króla polskiego; każdy z kandydatów musiał należeć do rodowitej szlachty pruskiej lub być członkiem kapituły. Biskup przewodził zjazdom warmińskim w Lidzbarku, gdzie reprezentowane były tutejsze stany szlachta, mieszczanie, kapituła i kmiecie. Miał także uprawnienia sądownicze oraz mianował urzędników (nie było typowych dla Polski urzędów ziemskich). Warmia posiadała ten sam system prawny, co Prusy Królewskie, ale wprowadzano także własne ustawy.
Dziewiętnaste stulecie przyniosło regionowi rozwój i modernizację; rozpoczęto intensywną budowę dróg, kanałów, zalesianie piasków i osuszanie moczarów. Centralne położenie pozwoliło ulokować w Olsztynie wielki węzeł kolejowy, co spowodowało szybki awans tego mało znaczącego dotąd miasta W tym samym okresie Warmia stała się terenem rywalizacji narodowościowej: z jednej strony trwał niemiecki Kulturkampf, z drugiej narastał polski ruch narodowy, szczególnie aktywny po objawieniach w Gietrzwałdzie w 1877 r. (na Warmię zaczęły przybywać rzesze pątników z innych regionów Polski). Po I wojnie światowej doprowadziło to do plebiscytu, zakończonego porażką Polaków, a także do trwałego konfliktu, opisanego w słynnej książce Melchiora Wańkowicza Na tropach Smętka.
Po 1945 r. Warmia powróciła do Polski, ale tym razem odrębność jej mieszkańców, szczególnie ich związki z kulturą niemiecką wywoływały niezadowolenie władców PRL. Spowodowało to po 1956 r. falę wyjazdów autochtonów do Niemiec. Dziś stanowią ledwie 3% ludności. Miejsce wypędzonej i wymordowanej przez Armię Radziecką ludności niemieckiej (m.in. zbombardowano lody Zalewu Wiślanego, przez które uciekali uchodźcy) zajęli przesiedleńcy z Kresów oraz wywiezieni z Karpat Ukraińcy.
Dziś jest to popularny region turystyczny. Szczególnie często odwiedzanymi miejscami są: Olsztyn, Frombork, Orneta, Lidzbark Warmiński i należący historycznie raczej do tzw. Powiśla Elbląg. Żywe są centra katolicyzmu - Święta Lipka i Gietrzwałd. Bezcenny zabytek techniki stanowi Kanał Elbląsko-Ostródzki, będący główną częścią systemu dróg wodnych, zwanych ogólnie Kanałem Elbląskim. Piękno tutejszej przyrody podziwiać można niemal w każdym zakątku regionu, m.in. w przepięknym Parku Krajobrazowym Wzniesień Elbląskich oraz rezerwatach Źródła Lyny i Dolina Rzeki Wałszy.
©® GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
