Julian Fałat (ur. 30 lipca 1853 w Tuligłowach, zm. 9 lipca 1929 w Bystrej) – polski malarz, jeden z najwybitniejszych polskich akwarelistów, przedstawiciel realizmu i impresjonistycznego pejzażu; w latach 1895–1909 rektor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.
O własnych siłach, bez pomocy rodziny i stypendiów, zdobył artystyczne wykształcenie. Zapisany do szkół między innymi we Lwowie, kilkakrotnie z nich rezygnował. Gimnazjum ukończył w Przemyślu, a w 1869 r. zapisał się do Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie. Nie stać go było na farby olejne, więc zainteresował się malarstwem akwarelowym.
Po ukończeniu studiów wyjechał na rok na daleką Ukrainę, gdzie znalazł zatrudnienie jako rysownik przy wykopaliskach archeologicznych. Pracował później w pracowni architekta Feliksa Gąsiorowskiego w Odessie. Następnie wyjechał na dalsze studia do Zurychu i Monachium (w połowie października 1875 r. zgłosił się do Akademii Sztuk Pięknych – Antikenklasse)[1]. Studia przerwał, aby na nie zarobić, i rozpoczął pracę jako technik przy budowie kolei. Studiował do 1880 r. i w tym okresie malował głównie pejzaże, sceny rodzajowe i portrety.
Wyjechał na rok do Rzymu. Z tego okresu pochodzi obraz Modlący się starzec (1881). W latach 1882–1886 związany był ze środowiskiem artystów warszawskich. Aby móc się utrzymać, wykonywał sceny rodzajowe np. Obrazki z życia podwórzowego Warszawy, opublikowane w „Kłosach” w 1882 r. W 1884 r. wyjechał na rok do Hiszpanii, a potem w podróż dookoła świata. Podróż tę udokumentował, wykonując akwarele, z których do dziś przetrwało zaledwie kilka. Po powrocie do Polski w 1887 r. w malarstwie Fałata pojawiły się sceny myśliwskie. Do bardziej znanych należą Oszczepnicy z 1890 r. i Powrót z polowania na niedźwiedzia z 1892 r. Malował zwierzęta – jelenie, sarny, a od 1891 r. także łosie. Jest autorem zimowego pejzażu w panoramie Berezyna, który w 1907 r. Kossakowie pocięli na części.
W latach 1886–1895 pracował na dworze cesarza Wilhelma II w Berlinie. Zdobywał medale na wystawach w Berlinie, Monachium i w Wiedniu. W kwietniu 1895 został dyrektorem krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, w której przeprowadził reformę, wprowadzając nowych profesorów. Powołana została katedra pejzażu, którą objął Jan Stanisławski. Był jednym z założycieli Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”.
W 1900 r. Julian Fałat ożenił się z Włoszką Marią Luizą Comello Stuckenfeld, z którą doczekał się trojga dzieci: Heleny (późniejsza żona aktora Igo Syma), Kazimierza i Lucjana. W jego malarstwie pojawił się zimowy pejzaż, z których najwcześniejszy namalował artysta w 1902 r., najpóźniejszy nosi datę 1913 r. Fałat malował także motywy krakowskie – widoki na mury miejskie, malowane z okien pracowni w różnych porach dnia (np. „Autoportret na tle panoramy Krakowa z pracowni” z 1903 r.). Wyjeżdżał często do Zakopanego, a w jego twórczości pojawiały się pejzaże górskie (Dolina Kościeliska 1894 r., Pod Nosalem 1909 r.). W 1902 r. zbudował willę z pracownią w Bystrej, a w 1910 r., po rezygnacji ze stanowiska rektora ASP, zamieszkał tu na stałe (obecnie: Fałatówka). 27 stycznia 1919 r. w czasie agresji czechosłowackiej na Śląsk Cieszyński, na ochotnika zgłosił się do wojska polskiego. Służył jako pomocnik w sztabie dywizjonu 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich w Pierśćciu.
Po odzyskaniu niepodległości włączył się w odbudowę polskiego życia kulturalnego. W latach 1919–1922 mieszkał w Toruniu, gdzie kupił dom przy pl. Teatralnym 42, dzisiaj Fosa Staromiejska 28, który stał się ośrodkiem życia kulturalnego Torunia. Zbierali się tam artyści, dyplomaci i ludzie kultury z Torunia i z kraju. Po śmierci syna Lucjana, przekazał swój dom Pomorskiemu Towarzystwu Opieki nad Dziećmi. Został współzałożycielem i pierwszym majstrem (prezesem) Konfraterni Artystów. Podczas czwartkowych spotkań rodziły się kolejne ważne inicjatywy np. Pomorskie Towarzystwo Muzyczne i Konserwatorium Muzyczne, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych. Uczestniczył w posiedzeniach rady miejskiej, kiedy dyskutowano o sprawach kultury, zasiadał w komitetach honorowych, swym autorytetem wspierał różne akcje społeczne. Malował nadwiślańskie pejzaże i zakątki Torunia. Do końca życia pozostał majstrem Konfraterni i utrzymywał stały kontakt z Toruniem. Następnie był dyrektorem Departamentu Sztuki w gabinecie ministra Antoniego Ponikowskiego. Pod koniec życia organizował wystawy retrospektywne w Krakowie i Warszawie w 1925 r.
Został pochowany na cmentarzu w Bystrej[2].
Narzędzia pracy
Fałat miał w swojej pracy wykorzystywać fotorewolwer Brandla[3].
Ważniejsze dzieła
Popielec, 1881
Modlący się starzec, 1881
Naganka na polowaniu w Nieświeżu, 1891 (obraz skradziony podczas II wojny światowej z warszawskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, odnaleziony na aukcji w Nowym Jorku w 2006 r., rewindykowany do Polski w 2011)[4][5]
Chłopiec z brzoskwiniami, 1882
Świteź, 1888
Przejście Napoleona przez Berezynę (Odwrót spod Berezyny), 1890
Powrót z niedźwiedziem, 1892
Widok Krakowa, 1896, Muzeum Śląskie w Katowicach
Kraków rankiem, 1897
Przed polowaniem w Rytwianach, II poł. lat 90. XIX wieku (obraz skradziony podczas II wojny światowej z warszawskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, odnaleziony na aukcji w Nowym Jorku w 2006 r., rewindykowany do Polski w 2011)[5][6]
Berezyna, 1907
Śnieg, 1907