Jan van Eyck (ur. ok. 1390 w Maaseik, zm. 9 lipca 1441 w Brugii) – malarz niderlandzki, przedstawiciel piętnastowiecznego realizmu niderlandzkiego. Był bratem innego malarza niderlandzkiego Huberta van Eycka.
Urodził się w mieście Maaseik (w średniowieczu znane jako Nieuw-Eyck)[1]. Nie zachowała się dokładna data jego narodzin, przyszedł na świat w latach 1390-1395. Współpracował ze swym bratem Hubertem (zm. 1426). Uważany jest za jednego z twórców nowożytnego malarstwa, szczególnie malarstwa portretowego. Uchodzi również za prekursora wczesnego renesansu. Malarstwa uczył go prawdopodobnie brat, Hubert van Eyck. W latach 1422-1424 był na służbie księcia Holandii, Jana. W roku 1425 został nadwornym malarzem Filipa Dobrego, księcia Burgundii. Odbywał podróże w misjach dyplomatycznych do Hiszpanii (w roku 1426) i do Portugalii (w roku 1428), gdzie sportretował infantkę Izabelę. Zyskał wielką sławę za życia, a dzieła sygnował swoim nazwiskiem i dewizą: Als ick kann (Tak, jak potrafię). W roku 1432 zamieszkał w Brugii, gdzie kupił dom i ożenił się w roku 1434. Wiódł życie bogatego mieszczanina i humanisty o rozległym wykształceniu. Nieznana jest dokładna data śmierci artysty, pochowany został 9 lipca 1441 w Brugii. W 1444 jego szczątki zostały przeniesione do St. Donacjana w Brugii (świątynię tę zburzono w roku 1800). W trzeciej dekadzie XV wieku musiał już być cenionym artystą. Jednak nie wiadomo, do jakiego należał cechu i gdzie spędził lata czeladnictwa – we Flandrii czy we Francji. Tworzył liczne obrazy religijne, portrety, miniatury.
Technika malarska
Jako jeden z pierwszych malarzy europejskich XV wieku zaczął stosować w swoich obrazach technikę olejną – nie mieszając jednak farb na palecie, lecz nakładając laserunki. Biograf malarzy włoskich Giorgio Vasari przypisywał w połowie XVI stulecia wynalazek malarstwa olejnego braciom van Eyck. W istocie już w XII wieku mnich Teofil zalecał rozcieranie barwników w oleju orzechowym. Do oleju lnianego bracia van Eyck dodawali żywic, dzięki czemu farba wolniej schła. Ta technika malarska gwarantuje efekt świetlistości, ponieważ spoiwa olejne same przez się błyszczą intensywniej od używanej wcześniej matowej tempery. Do uzyskania takiego efektu przyczynia się także laserunek, który wzmagając soczystość barwy wywołuje też wrażenia czysto optyczne: padające na obraz światło przenika przez kolejne warstwy i odbija się od polerowanego, kredowego podłoża, rozświetlając barwniki od spodu. Dlatego van Eyck nie używał farb kryjących, a jego kolorystyka miała charakter barwnych filtrów. Dążył do wiernego przedstawienia rzeczywistości np. przez zastosowanie perspektywy powietrznej.
Jego sztuka była niezwykle ceniona w Italii. Włoski humanista, Bartolommeo Fazio, tak w połowie XV wieku pisał o niderlandzkim malarzu: Jan z Galii uważany jest za pierwszego malarza naszych czasów, wielce biegłego w naukach, a szczególnie w geometrii, i w tych rzemiosłach, które przydają ozdoby malarstwu. (...) Jego też dziełem jest wyobrażenie świata w okrągłym kształcie, które namalował dla księcia Belgów, Filipa; sądzi się, że w naszych czasach nie powstało dzieło od tego obrazu doskonalsze. Możesz tam nie tylko rozpoznać poszczególne miejscowości i położenie krain, ale nawet zmierzyć odległość pomiędzy miastami...[2]