El Greco, właściwie Domenikos Theotokopulos, gr. Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (ur. ok. 1541 w Fodele lub w Kandii na Krecie, zm. 7 kwietnia 1614 w Toledo) – hiszpański malarz, rzeźbiarz i architekt pochodzenia greckiego, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli manieryzmu. Jego twórczość ukształtowały idee kontrreformacji i wizje hiszpańskich mistyków. Obrazy El Greca są pełne ekstazy, mają żywą kolorystykę i wyróżniają się ekspresją form. Do jego najważniejszych dzieł zalicza się Męczeństwo świętego Maurycego (1577), Obnażenie z szat (1579), Pogrzeb hrabiego Orgaza (1588) i Widok Toledo (ok. 1610)[1].
Od śmierci El Greca, przez prawie trzysta lat, jego twórczość była praktycznie nieznana lub niedoceniana. Ekspresja jego dzieł czy charakterystyczne wydłużone postacie aż do XIX wieku nie znajdowały zrozumienia wśród krytyków. Wydłużenie postaci, będące wyrazem artystycznej transformacji, było interpretowane w XIX wieku jako konsekwencja wady wzroku, a nie jako świadomy zabieg artystyczny, indywidualizm i uduchowienie wizji malarskiej[2][3]. Jego prace odkryto na nowo dopiero pod koniec XIX wieku, kiedy doceniono jego silny indywidualizm i ekspresję. Ponowne odkrycie malarza wywarło szczególny wpływ na środowisko niemieckich ekspresjonistów, do czego istotnie przyczyniły się pisma krytyka sztuki Juliusa Meiera-Graefego (m.in. Spanische Reise z 1910)[4].
Również życie prywatne malarza długo pozostawało nieznane. Pierwsza biografia z 1625 podawała błędną datę urodzenia i śmierci; jeszcze w XIX wieku uznawano go w Hiszpanii za cudzoziemca należącego do szkoły weneckiej malarstwa włoskiego. Taki pogląd został sformułowany w pierwszym katalogu malarstwa wydanym przez Muzeum Prado w 1843 i utrzymywany był przez kilkanaście wznawianych edycji aż po tę z 1907[5]. Tymczasem w 1902 zorganizowano w Prado pierwszą wystawę indywidualną poświęconą El Grecowi. W 1908 została wydana pierwsza, obszerna monografia El Greca autorstwa Manuela Cossío. Dopiero w 1910 Prado zmieniło swoje stanowisko wobec malarza, pozostawiając jednak nadal w katalogu błędną datę jego urodzin i śmierci, pomimo że zarówno José Foradada y Castán w 1876, jak i Cossío udokumentowali w swoich pracach właściwą datę zgonu artysty[6]. Również sama postać malarza była na przestrzeni wieków odmiennie odbierana. W 1870 Benito Pérez Galdós opisał El Greca jako genialnego, ale obłąkanego malarza, o czym miały świadczyć postacie mizerne, okropne, bez krwi, chude i pożółkłe, z głowami zagrzebanymi w ogromnych kryzach z plisowanych koronek[7]. W 1903 niemiecki historyk Carl Justi uważał malarza z Toledo za przedstawiciela ducha chrześcijańskiego średniowiecza, impresjonistę i anarchistę[7]. Przeciwną opinię prezentował natomiast w 1900 Elías Tormo y Monzó, uznając El Greca za świadomego artystę, umiejącego łączyć doświadczenia zaczerpnięte z Krety i Włoch, ale zachowującego specyficzny „elgrekowski mistycyzm”[8]. Manuel Cossío w okresie powstawania monografii miał do dyspozycji trzydzieści siedem dokumentów dotyczących El Greca. Obecnie znanych jest ich ponad pięćset, a ponadto 18 tys. słów autorstwa samego Domenica „dotyczących jego malarstwa, architektury oraz artystów jego epoki”[9].