Hieronim Bosch, właśc. Jheronimus[a] Bosch [wym. ɦijeːˈɾoːnimʏs ˈbɔs wymowa i ] (ur. ok. 1450 w ’s-Hertogenbosch, poch. 9 sierpnia 1516 tamże) – niderlandzki malarz i rysownik przełomu późnego gotyku i wczesnego renesansu północnego, kontynuator stylu malarskiego ostatniej generacji prymitywistów flamandzkich[b].
Jego twórczość charakteryzuje złożona symbolika, dotycząca w wielu przypadkach grzeszności i niedoskonałości człowieka, poprzez swą zawiłość nie do końca jasna dla odbiorców. Mówi się, że malarstwo Boscha stanowiło inspirację dla XX-wiecznych surrealistów.
Prawdziwe nazwisko artysty to Hieronymus (Jeroen) Anthoniszoon van Aken – IPA jəˈrun ɑnˈtoːnɪsoːn vɑn ˈaːkə(n). Pochodził z rodziny malarzy van Aken, znanej już ze źródeł w XIII wieku, najprawdopodobniej z Akwizgranu; w języku niderlandzkim nazwa ta oznacza dawną stolicę cesarstwa Karola Wielkiego. Sygnował niektóre obrazy jako Bosch – skrót od miasta swego urodzenia – ’s-Hertogenbosch w którym spędził większą część życia. To miasto obecnie leżące w południowej Holandii, za życia artysty usytuowane było w północnej części historycznej Brabancji, wchodzącej w skład Księstwa Burgundii.
Niewiele wiadomo o jego życiu. Jako 13-latek był świadkiem wielkiego pożaru – temu traumatycznemu przeżyciu niektórzy przypisują dziwaczność jego dzieł. Około 1480 roku poślubił Aleyt Goyaerts van der Meervenne, córkę Postelliny i Goyarta wywodzących się z bogatego rodu. Aleyt wniosła Boschowi w posagu żyzne tereny wraz z miasteczkiem Oirschot, którymi artysta zarządzał, mimo konfliktów z rodzicami małżonki. Był zręcznym administratorem.
Od 1486, albo wcześniej artysta reprezentował Bractwo Najświętszej Marii Panny działające przy katedrze św. Jana w ’s-Hertogenbosch, zrzeszające ok. 40 wpływowych obywateli tegoż miasta. Do Bractwa należał między innymi Allert de Hamael, architekt, znany z prac nad rozbudową transeptu i nawy głównej katedry, którą Bosch uposażył w kilka dzieł: cykl malowideł, wizerunek Ukrzyżowanego i witraż.
Za życia zyskał sławę, o czym świadczą zapisy w rejestrach cechowych, zlecenie namalowania Sądu Ostatecznego dla księcia burgundzkiego Filipa Pięknego, czy obecność jego dzieł na dworach, m.in. Kuszenie św. Antoniego znajdowało się w zbiorach Małgorzaty Habsburskiej, namiestniczki Niderlandów. Ponadto wśród zleceniodawców Boscha pojawiają się nazwiska van Hoss i Bergh, dwóch znakomitych rodów ’s-Hertogenbosch. Malarz tworzył też w kilku okolicznych miejscowościach.
Za jego życia sława rozeszła się także poza granice lokalnej społeczności – prócz wspomnianych zleceń, jego dzieła pojawiały się już w miejscach bardzo odległych od jego rodzinnego miasta, co przeczy hipotezie, jakoby Bosch nigdy go nie opuszczał. Niektórzy badacze wskazują na możliwość odbycia przez niego podróży do Włoch w latach 1500–1504. Nie zachowały się żadne dokumenty dotyczące jego życia w rodzinnym mieście w tych latach, dodatkowo pewne cechy jego dzieł po tym okresie (np. wzrastająca rola pejzażu) wskazują na pokrewieństwo stylistyczne z ówczesnym malarstwem włoskim. Kilka malowideł artysty pojawiło się też w kolekcjach weneckich, co zdaje się potwierdzać hipotezę o podróży malarza.
Po śmierci artysta zyskał wielkie uznanie, a jego dziełami zainteresowali się najbogatsi kolekcjonerzy dzieł sztuki m.in. król hiszpański, Filip II, stąd największa ich kolekcja znajduje się obecnie w muzeum Prado w Madrycie. Ponadto dzieła były wielokrotnie kopiowane oraz wywarły silny wpływ na twórczość m.in. Lucasa van Leyden, Pietra Bruegla Starszego, a ponadto, Jana Wellensa de Cocka, Hieronymusa Cocka, Jana Mandyna, Herriego met de Bles, Pietera Huysa i innych.