 Wawel
Zamek Wawel był siedzibą książęcą i królewską oraz centrum politycznym państwa polskiego od XI do XVI wieku. Wzniesiony został na lewym brzegu Wisły na południe od lokowanego miasta. Wzgórze wawelskie położone wśród łąk zalewanych wodami Wisły i Rudawy znakomicie nadawało się na obronną siedzibę. Wschodnia część wzgórza nieco wyższa została zabudowana najwcześniej, ale drewniano-ziemne umocnieniami objęły całe wzgórze. Najstarszą budowlą jest tu rotunda NMP, na południowy-zachód od niej w 1968 roku odkryto relikty kościół mniej więcej z tego samego co rotunda okresu. Pierwsza wawelska katedra powstała w połowie XI wieku na północ od rotundy, nosiła wezwanie św. Gereona. Rotundę można oglądać na wystawie "Wawel zaginiony", mury znajdujące się w podziemiach obecnych budynków sprawiają niesamowite wrażenie.
W tym okresie znajdował się też na wzgórzu kwadratowy budynek, obecnie miejsce to znajduje się w północno-zachodnim rogu wewnętrznego dziedzińca.
W 1087 roku rozpoczęto w północnej części wzgórza wznosić drugą katedrę zwaną Hermanowską. Prawdopodobnie w tym okresie wzniesiono też salę o 24 słupach. We wschodnim skraju wzgórza znalazł się podobno również murowany gródek z wieżą. Na pozostałej części wzgórza znajdowały się luźne drewniane zabudowania osadnicze. Istniał tam również drewniany gródek zniszczony przez Tatarów w 1241 roku. Usytuowany był w okolicy dzisiejszej wieży Złodziejskiej. Po najeździe Tatarów Konrad Mazowiecki wzniósł umocnienia łączące katedrę z rotundą wydzielając z otwartego dotychczas obszernego dziedzińca wschodnią część. Na miejscu tych umocnień w końcu XIII wieku wzniesiono istniejący we fragmentach do dziś mur obronny.
W latach 1250-1258 rozbudowę umocnień rozpoczętą przez Konrada kontynuował Bolesław Wstydliwy. Wzniósł murowane umocnienia w północno-wschodniej części wzgórza.
W 1306 roku pożar strawił część zabudowań, podczas odbudowy wzniesiono przy południowym murze kurtynowym jednotraktowy budynek, który stał się nową siedzibą władcy. Przy dotychczasowej wieży obronnej w północno-wschodnim obszarze wzgórza stanęła wieża mieszkalna zwana Łokietkową. W 1320 roku na murach romańskiej katedry Władysław Łokietek wzniósł nową gotycką. Zachodnia część wzgórza ugruntowała się jako siedziba duchownych po wzniesieniu tu za Kazimierza Wielkiego dwóch nowych kościołów - Św. Jerzego w 1346 roku i Św. Michała w roku 1355 - oraz budynków mieszkalnych duchowieństwa.
Dostęp atakujących do murów był znacznie utrudniony przez strome zbocza, bowiem tak długi obwód wałów został wzmocniony zaledwie trzema wieżami. Od strony Wisły - Złodziejska, na wschodzie - Duńska, a od północy stanęła wieża zwana potem Zygmuntowską. Po przekazaniu kapitule została włączona do budynków katedry i przystosowana do pełnienia roli dzwonnicy.
W 1394 roku Władysław Jagiełło podwyższył mury obwodowe. Jego również inicjatywą jest wzniesienie Kurzej Nogi. Pierwotnie ganek ciągnął się dalej aż do wieży o funkcji prawdopodobnie latrynowej. Sama Kurza Noga pełniła funkcje mieszkalne. W tym okresie umocniono wjazd od zamku wznosząc wieże i przedbramie.
Dwie najwyższe wieże Wawelu wzniósł Kazimierz Jagiellończyk. Wieża Sandomierska stanęła w 1462 roku w narożniku południowo-zachodnim wzgórza, a wieża Senatorska na północny wschód od Sandomierskiej - we wschodniej części południowego muru obronnego. Obie mają podobny kształt. Wzniesione na kwadratowej podstawie wyżej mają zaokrąglone rogi. Ponieważ nie były zbyt dobrze zaprojektowane pod względem obronnym na ówczesne czasy mur południowy wzmocniono dodatkowo baszta Szlachecką oraz w XVI wieku dobudowano dwie kolejne baszty - Panieńska oraz Tęczyńską. Z baszt tych pozostały jedynie relikty fundamentów więc nie można wnioskować z tego ich wyglądu.
Od 1502 roku za panowania Zygmunta Starego średniowieczną rezydencję poczęto przebudowywać na nową renesansową. Z tego czasu pochodzi obecny wygląd zamku. Trzy skrzydła mieszkalne otoczyły wewnętrzny dziedziniec ozdobiony trzykondygnacjowymi krużgankami. Prowadzono również prace nad umocnieniem fortyfikacji. Znacznych zmian w fortyfikacjach zamek doczekał się jednak dopiero za Władysława IV w 1644-1646 roku. Umocnienia ziemne powstały od strony południowej, a przy bramie wjazdowej zbudowana została wieloboczna basteja. Zamek w tym stanie zastały wojska szwedzkie podczas oblężenia Krakowa.
W latach 1790-1794 wprowadzono duże zmiany w systemie fortyfikacji wznosząc od strony Wisły murowane bastiony z nasypami ziemnymi poniżej średniowiecznych murów zamkowych. Po utracie niepodległości Kraków znalazł się w granicach austriackich. Rozbudowa umocnień przez zaborcę niestety wiązała się z wyburzeniem wielu dotychczasowych murów. Zmiana zamku na koszary prowadziła do dalszej dewastacji. Zniszczono wówczas wiele wnętrz zamkowych.
Odbudowa została przeprowadzona w latach 1906-1939 pod kierownictwem Andrzeja Szyszko-Bohusza, podczas niej zdołano znacznie pogłębić wiedzę o dawnych dziejach wzgórza i zabudowań podczas badań archeologicznych. W czasie drugiej wojny światowej zamek znów poważnie ucierpiał. Do roku 1964 udało się go jednak odrestaurować. W zamku umieszczono muzeum oraz siedzibę Państwowych Zbiorów Sztuki, opiekujących się również kilkoma innymi zabytkami i zamkami.
Zbiory i kolekcje
Wybór najważniejszych zespołów należących do kolekcji Zamku Królewskiego na Wawelu.
Muzeum gromadzi dzieła sztuki historycznie lub artystycznie związane z Wawelem, z władcami polskimi, i wielkimi magnackimi kolekcjami. Jednym z celów tej działalności stało się jednoczenie rozproszonych zasobów, co także służy wzbogaceniu zbiorów, które znalazły się tu jako historycznie ważne fundacje i dary.
Kolekcja arrasów króla Zygmunta II Augusta
Zamówiona przez króla Zygmunta Augusta kolekcja arrasów powstała w latach 1550–1560 w Brukseli, wiodącym ośrodku produkcji tego typu tkanin w Europie. Była ona największym zamówieniem zespołu tapiserii i pozostaje nadal jedną z najważniejszych zachowanych kolekcji tego typu na świecie. Zbiór pierwotnie zawierał ok. 170 arrasów, z czego 138 (136 w zbiorach wawelskich) przetrwało do naszych czasów. Kolekcja składa się z serii monumentalnych arrasów biblijnych tkanych złotą nicią, werdiur przedstawiających zwierzęta w pejzażu, grotesek z monogramem królewskim, i arrasów z herbami Polski i Litwy.
Król Zygmunt August przekazał arrasy Rzeczypospolitej w swoim testamencie i od w. XVI należały do Skarbca Koronnego, choć przez wieki były przedmiotem sporów. Zrabowane i wywiezione do Rosji w 1795, arrasy zostały rewindykowane na podstawie Traktatu Ryskiego w latach 1922-1928.
Podczas drugiej wojny światowej ewakuowano je i przewieziono przez Rumunię, Francję i Anglię do Kanady, skąd wróciły na Wawel w r. 1961.
Włoskie obrazy renesansowe z kolekcji Lanckorońskich
W skład kolekcji Lanckorońskiej wchodzi 87 włoskich obrazów, powstałych między XIV a XVI stuleciem, które niegdyś stanowiły część wspaniałych zbiorów hr. Karola Lanckorońskiego w jego pałacu w Wiedniu. Znajdują się w niej prace tak znakomitych twórców, jak między innymi Simone Martini, Dosso Dossi, Segna di Bonaventura, Bernado Daddi.
Kolekcja ta, uznawana przez wielu historyków sztuki za zaginioną została uratowana z wojennej zawieruchy lat 1939-1945. Po upadku komunizmu w Polsce, córka i ostatnia żyjąca spadkobierczyni hrabiego, Prof. Karolina Lanckorońska przekazała kolekcję zamkom królewskim: w Krakowie i Warszawie. Dzięki jej darowi Zamek Królewski na Wawelu stał się właścicielem największych zbiorów renesansowego malarstwa włoskiego w Polsce.
Namioty tureckie
W zbiorach wawelskich przechowywany jest jeden z największych zbiorów namiotów tureckich na świecie. Te wspaniałe „ruchome pałace” są stworzone z lnu, bawełny i jedwabiu. Niezdobione zewnętrzne okrycie z wodoodpornego, grubego lnu okrywa wspaniałe wnętrze namiotu ozdobione kolorowymi aplikacjami z jedwabiu i złoconej skóry. Większość namiotów to trofea zdobyte podczas odsieczy wiedeńskiej (r. 1683) przez króla Jana Sobieskiego. August II Mocny przewiózł namioty do Drezna, gdzie pozostały do lat 30. XX w.
W r. 1933 polski antykwariusz Szymon Szwarc odkupił trzon kolekcji i podarował do nowoutworzonego muzeum na Wawelu. Ostatni należący to kolekcji namiot pochodzący z początku XVIII w. jest darem Prof. Karoliny Lanckorońskiej. Ze względów konserwatorskich namioty są wystawiane tylko okazjonalnie.
Kolekcja złotnictwa w Zamku Królewskim na Wawelu, obejmująca zarówno naczynia wykonane ze szlachetnych kruszców jak i klejnoty, obecnie jest jednym z najcenniejszych w Polsce zasobów kosztowności. Jej zaczątkiem były precjoza rewindykowane z ZSRR po r. 1924 na mocy traktatu w Rydze, w tym dzieła ze skarbca Radziwiłłów w Nieświeżu. Systematycznie wzbogacany zbiór, przede wszystkim dzięki zakupom na polskim i światowym rynku antykwarskim, obejmuje reprezentatywny przegląd kosztowności – od pojedynczych okazów późnoantycznych, poprzez cenne dzieła średniowiecznych złotników, jubilerów i rzeźbiarzy w kości słoniowej, aż do bardzo wielu zróżnicowanych przedmiotów renesansowych, manierystycznych i barokowych.
Wiele z tych dzieł należało pierwotnie do polskich monarchów (od Kazimierza Wielkiego do Stanisława Augusta Poniatowskiego), przedstawicieli najważniejszych rodów dawnej Rzeczypospolitej (Radziwiłłów, Potockich, Szydłowieckich, Sapiehów, Lanckorońskich), albo pochodzi z Wawelu, gdzie odnaleziono je podczas prac archeologicznych.
W Skarbcu Koronnym na Wawelu można podziwiać najważniejszy zespół staropolskich sreber, przede wszystkim unikatowe naczynia o świeckim przeznaczeniu, a także najcenniejszą w Polsce kolekcję norymberskiego i augsburskiego złotnictwa.
Porcelana miśnieńska
Zgromadzona na Wawelu kolekcja porcelany z Królewskiej Manufaktury w Miśni jest obecnie najważniejszym zbiorem wczesnej porcelany europejskiej w Polsce. W ciągu pięćdziesięciu lat udało się podwoić ilość obiektów, wśród których znajdują się m.in. elementy najsłynniejszych zastaw osiemnastowiecznych – serwisów wykonanych dla Pierwszych Ministrów króla Augusta III: Aleksandra Józefa Sułkowskiego oraz, drugi, zwany łabędzim zamówiony przez Henryka Brühla. Wspaniałym nabytkiem z ostatnich lat są części serwisu królowej Francji Marii Leszczyńskiej, ozdobione herbami Rzeczpospolitej i Burbonów.
Najbardziej spektakularnym zabytkiem jest niewątpliwie wielka grupa rzeźbiarska przedstawiająca Ukrzyżowanie, jedna z dwóch takich realizacji zachowanych świecie.
©® GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
