 Stanisław Moniuszko
Stanisław Moniuszko (1819-1872)
Polski kompozytor, czołowy przedstawiciel polskiej opery narodowej.
Urodził się w 1819 roku w Ubielu na terenie dzisiejszej Białorusi. Edukację muzyczną rozpoczął w dzieciństwie pod okiem matki, a kontynuował po przeniesieniu się rodziny do Mińska u Dominika Dziewanowskiego, a potem — w Warszawie — u Augusta Freyera. Tuż przed wybuchem powstania listopadowego rodzina wróciła do Ubiela, skąd w 1836 roku Moniuszko pojechał do Berlina, by tam kształcić się u Carla Rungenhagena przy prowadzonej przez niego Singakademie.
Po ukończeniu studiów w 1840 roku wrócił do kraju. Ożenił się z poznaną kilka lat wcześniej Aleksandrą Müllerówną, z którą zamieszkał w Wilnie, gdzie zarabiał na życie, pracując jako organista w kościele św. Jana. Jednocześnie podejmował się działań artystycznych mających na celu animację życia muzycznego Wilna. Organizował m.in. w prywatnych salonach wykonania swoich oper i operetek. W 1847 roku pod wpływem znajomości z Włodzimierzem Wolskim, przedstawicielem warszawskiego środowiska literackiego, napisał dwuaktową operę Halka. Podobnie jak wcześniejsze dzieła, zaprezentował Halkę w wersji koncertowej w Wilnie. Rozgłos zyskała jednak tylko lokalny. Nawiązane wcześniej kontakty z przedstawicielami warszawskiego mieszczaństwa i arystokracji, m.in. z Józefem Sikorskim, redaktorem naczelnym pisma „Ruch Muzyczny”, jak i dyrektorem teatrów rządowych, gen. Ignacym Abramowiczem, przyniosły niebawem istotną zmianę w jego życiu i karierze.
Przełom nastąpił w 1858 roku, kiedy to odbyła się premiera nowej, czteroaktowej wersji Halki, po której Moniuszko otrzymał nominację od dyrektora teatrów rządowych na stanowisko dyrygenta oper polskich w warszawskim Teatrze Wielkim. Od tej pory co roku dawał Moniuszko nowe premiery swoich dzieł. Na koniec 1858 roku przygotował Flisa, w 1860 dał Hrabinę, w 1861 — Verbum nobile. Coraz bardziej gęstniejąca atmosfera przed wybuchem powstania styczniowego w Warszawie opóźniła premierę kolejnej opery. Pierwszy raz wystawiono ją dopiero w 1865 roku. Był to Straszny dwór, uznawany obok Halki za najwybitniejsze dzieło Moniuszki. Do końca życia ukończył jeszcze Moniuszko Parię i Beatę, kilka projektów scenicznych pozostało niedoprowadzonych do końca.
Po przeniesieniu się na stałe do Warszawy Moniuszko rozpoczął również pracę w nowo założonym wówczas Instytucie Muzycznym, gdzie wykładał harmonię i kontrapunkt. Wraz z liczną rodziną (doczekał się dziesięciorga dzieci) mieszkał w okolicach Teatru Wielkiego — dziś przy ul. Mazowieckiej i na Starym Mieście widnieją tablice poświęcone jego pamięci.
Do historii Stanisław Moniuszko przeszedł jako „ojciec polskiej opery narodowej”, a także czołowy przedstawiciel gatunku pieśni w muzyce polskiej. Śpiewniki domowe jego autorstwa obejmują ponad dwieście pieśni (wśród nich najpopularniejsza jest Prząśniczka), stanowiąc wartościowy kontrapunkt do romantycznej twórczości pieśniowej Franciszka Schuberta i Roberta Schumanna. Stanisław Moniuszko zmarł na atak serca 4 czerwca 1872 roku w Warszawie, pochowany jest na Cmentarzu Powązkowskim. W Ubielu w latach 80. XX wieku powstało muzeum jego imienia, a spuścizna w większości zgromadzona została w Archiwum Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, którego był współzałożycielem.
Moniuszko pozostaje jednak prawie nieznany jako twórca muzyki kameralnej, baletowej, utworów fortepianowych i organowych.
Kalendarium
1819
5 maja w Ubielu koło Mińska przychodzi na świat Stanisław Moniuszko, jedyne dziecko Czesława i Elżbiety z Madżarskich, wnuk Ewy i Stanisława Moniuszków.
1824
Pierwszym nauczycielem muzyki 5-letniego chłopca jest matka, a pierwszą książką Śpiewy historyczne Juliana Ursyna Niemcewicza, wierszowany podręcznik historii ojczystej.
1825
Początkowe nauki pobiera w majątku wuja Korsaka, gdzie guwernerem jego i dwojga kuzynów – Albiny i Edmunda, jest Jakub Jagiełło, kolega Adama Mickiewicza z okresu studiów wileńskich.
1827
Czesław Moniuszko przenosi się w raz z rodziną do Warszawy, by zapewnić synowi i młodym Korsakom możliwość dalszego kształcenia. Zamieszkali na Żoliborzu.
1828
Przeprowadzka na Krakowskie Przedmieście do Pałacu Staszica. Pod kierunkiem prywatnych nauczycieli Stanisław przygotowuje się do czwartej klasy szkoły Szkoły Pijarów. Jednocześnie uczy się muzyki u młodego organisty Augusta Freyera. Pobyt w Warszawie okaże się niezwykle ważny dla rozwoju muzycznego i kształtowania się zainteresowań chłopca. Styka się wtedy po raz pierwszy z polską muzyką ludową, która w latach późniejszych tak silnie zabrzmi w jego utworach.
1830
Pogorszenie się sytuacji finansowej Czesława Moniuszki powoduje przeniesienie się rodziny z Warszawy do Mińska
1831
Stanisław rozpoczyna naukę w polskim gimnazjum w Mińsku, które opuszcza trzy lata później po ukończeniu klasy szóstej. Oficjalnym powodem są względy zdrowotne, istotniejszą jednak przyczyną jest zapewne fakt przekształcenia gimnazjum na rosyjskie. Kształci się odtąd w domu, najpierw pod kierunkiem stryja Kazimierza, a po jego śmierci samodzielnie.
1836
Razem ze stryjem Aleksandrem wyjeżdża na kilka miesięcy do Wilna, gdzie każdą wolną chwilę spędza w operze, słuchając dzieł Belliniego, Mozarta, Rossiniego i Webera. Poznaje młodszą o rok Aleksandrę Müllerównę, z którą wkrótce się zaręcza.
1837
Wyjeżdża do Berlina na trzyletnie studia muzyczne. Uczy się pod kierunkiem Karola Fryderyka Rungenhagena, ówczesnego dyrektora berlińskiej Singakademie.
1838
Ukazują się drukiem Trzy śpiewy do słów Adama Mickiewicza (Sen, Niepewność, Moja pieszczotka) wydane przez berlińską firmę Bote und Bock. Są to pierwsze drukowane utwory młodego kompozytora. W okresie studiów berlińskich powstają: Kwartet smyczkowy d-moll dedykowany później Józefowi Elsnerowi i Kwartet smyczkowy F-dur oraz operetki: Nocleg w Apeninach i Nowy Don Kichot czyli Sto szaleństw, obie do słów Aleksandra Fredry.
1840
Po powrocie do Wilna żeni się z Aleksandrą Müllerówną. Młodzi zamieszkuję w domu Müllerów przy ul. Niemieckiej 3. Moniuszko obejmuje posadę organisty w kościele św. Jana, posiadającym najpiękniejsze na Litwie organy. Wkrótce występuje tu z koncertami. Powstają dwuaktowe operetki do słów Oskara Milewskiego: Ideał i Karmaniol czyli Francuzi lubią żartować.
1842
Wyjeżdża po raz pierwszy do Petersburga, gdzie spodziewa się otrzymać stanowisko odpowiadające jego aspiracjom artystycznym. Starania te kończą się jednak fiaskiem. Wraca do Wilna i kontynuuje prace organisty oraz udziela prywatnych lekcji muzyki. Zaprzyjaźnia się z Władysławem Syrokomlą, Aleksandrem Walickim, Edwardem Ilcewiczem i Alfredem Römerem. Powstaje opera Sielanka do libretta Wincentego Marcinkiewicza oraz „fraszka” sceniczna w jednym akcie Loteria do słów Milewskiego.
1844
Ukazuje się pierwszy Śpiewnik domowy, w którym znalazły się m.in. takie pieśni, jak: Świtezianka Mickiewicza, Panicz i dziewczyna Odyńca, Dziad i baba Kraszewskiego. Moniuszko skomponował około 278 pieśni, przy czym 268 zawarł w dwunastu Śpiewnikach domowych, z których sześć wydano za życia kompozytora, a sześć po jego śmierci.
1846
Przybywa do Warszawy, aby z dyrekcją opery omówić wystawienie Loterii. Wykonane jeszcze w tym samym roku dzieło zyskuje przychylną opinię krytyków warszawskich. Podczas tego pobytu w Warszawie poznaje Włodzimierza Wolskiego, od którego otrzymuje libretto Halki.
1847
W Wilnie powstaje pierwsza, dwuaktowa wersji Halki.
1848
Pierwsze estradowe wykonanie Halki ma miejsce w sali Müllerów w Wilnie. Powstają dwie kantaty: Milda i Nijoła, obie na głosy solowe i chór mieszany z towarzyszeniem orkiestry do słów z Witoloraudy Józefa Ignacego Kraszewskiego, oraz uwertura fantastyczna Bajka (Conte d’hiver).
1849
Druga podróż do Petersburga, tym razem owocna w sukcesy artystyczne i towarzyskie. Koncerty kompozytorskie spotykają się z niezwykle przychylną opinią i powodzeniem. Szczególne uznanie zdobywają Milda i Bajka. Moniuszko poznaje m.in. Glinkę, Bałakiriewa, Musorgskiego. Dedykuje swoją Bajkę Dargomyżskiemu, z którym połączy go szczera przyjaźń.
1850
Powstaje dwuaktowa sielanka Cyganie do słów Franciszka Dionizego Kniaźnina, nazwana później od imienia głównej bohaterki Jawnutą.
1852
Na koncercie w Wilnie zostaje wykonana Jawnuta i skomponowana właśnie opera komiczna Bettly do libretta Feliksa Schobera.
1854
Premiera teatralna dwuaktowej Halki z zawodowymi śpiewakami spotyka się z niechęcią publiczności i krytyki.
1856
Kolejna, trzecia już podróż Moniuszki do Petersburga. Podczas koncertu powtórzono Bajkę i fragmenty z Mildy oraz wykonano wyjątki z kantaty Nijoła.
1857
Dyrekcja opery warszawskiej decyduje się na wystawienie Halki w Teatrze Wielkim. Wolski robi poprawki i pisze nowe teksty, do których Moniuszko tworzy muzykę – powstaje czteroaktowa Halka. Kompozytor przyjeżdża do Warszawy, aby osobiście zająć się przygotowaniem do premiery.
1858
Entuzjastyczne przyjęcie warszawskiej premiery Halki. Powodzenie opery umacnia pozycję Moniuszki w polskim świecie muzycznym, czego wyrazem jest ofiarowanie mu stanowiska dyrygenta opery warszawskiej. Dochód z koncertu zorganizowanego przez Marię Kalergis umożliwia kompozytorowi wyjazd na zachód. Trasa wiedzie przez Kraków, Berlin, Pragę, Drezno, Lipsk, Weimar, Frankfurt, Moguncję i Kolonię do Paryża. W Weimarze odwiedza dwa razy Liszta, który gra utwory Moniuszki.
Po powrocie przenosi się na stałe do Warszawy, gdzie otrzymuje stanowisko dyrektora Teatrów Warszawskich. Zamieszkuje na Krakowskim Przedmieściu 81.
Premiera rozpoczętej w Paryżu opery Flis do libretta Stanisława Bogusławskiego.
1860
Skomponowana rok wcześniej trzyaktowa opera Hrabina do słów Wolskiego zostaje wystawiona w Warszawie. Utwór będący satyrą na sfrancuziałą, zblazowaną arystokrację, a zarazem pochwałą polskości i patriotyzmu, zostaje przyjęty entuzjastycznie przez publiczność. Moniuszko otrzymuje propozycję objęcia stanowiska profesora kompozycji w nowo otwartym Instytucie Muzycznym w Warszawie. Odmawia z powodu „niemożności pogodzenia dwojga obowiązków”. Powstaje jednoaktowa opera Verbum nobile do libretta Jana Chęcińskiego.
1861
Premiera Verbum nobile w Teatrze Wielkim. Zaostrza się sytuacja polityczna, na ulicach Warszawy padają pierwsze ofiary. Moniuszko jako dyrygent chóru uczestniczy w uroczystych nabożeństwach. Pod koniec orku wyjeżdża po raz drugi do Paryża, spotyka się z Rossinimi i Auberem, rozmawia z dyrektorami tamtejszych teatrów. Po powrocie do Warszawy dostaje od Chęcińskiego libretto Strasznego dworu.
1865
W drugą rocznicę wybuchu powstania styczniowego odbywa się w Warszawie pierwsze wykonanie kantaty Widma, opartej na fragmentach Dziadów Adama Mickiewicza. Moniuszko zostaje członkiem honorowym Towarzystwa Muzycznego we Lwowie. Dyplom postanowiono wręczyć mu uroczyście, organizując jednocześnie koncert kompozytorski. Do wykonania wybiera Widma, które podobnie jak w Warszawie, cieszą się wielkim zainteresowaniem publiczności.
Jesienią w warszawskim Teatrze Wielkim ma miejsce premiera Strasznego dworu pod dyrekcją kompozytora. Opera zachwyca publiczność, entuzjazm przeradza się w manifestację uczuć patriotycznych, co bardzo niepokoi władze i w efekcie doprowadza do zawieszenia przedstawienia.
1866
Moniuszko zostaje profesorem harmonii i kontrapunktu w Instytucie Muzycznym. Wykłada również kompozycję i instrumentację. Uzupełnia obszernymi fragmentami muzycznymi balet Alexandre’a Georgesa Monte Christo według powieści Aleksandra Dumasa Hrabia Monte Christo (premiera w Teatrze Wielkim w choreografii Romana Turczynowicza).
1867
Komponuje kantatę Sonety krymskie na głosy solowe, chór i orkiestrę do tekstów Mickiewicza.
1868
Teatr w Pradze wystawia Halkę pod dyrekcją Bedřicha Smetany. Sława Moniuszki jako kompozytora operowego rozszerza się na kraje słowiańskie. Powstaje jednoaktowy balet Na kwaterunku (premiera w Teatrze Wielkim w choreografii Henryka Meuniera).
1869
W Warszawie odbywa się premiera jego opery Paria z librettem Chęcińskiego według tragedii Casimira Delavigne’a. Bez wiedzy i pod nieobecność kompozytora Halka zostaje wystawiona w Moskwie.
1870
Moniuszko wyjeżdża po raz czwarty do Petersburga, gdzie tamtejsza premiera Halki odnosi ogromny sukces. Wieść o powodzeniu kompozytora dociera nawet do dworu, książę Konstanty zaprasza go do pałacu na uroczysty koncert.
Powstaje balet Figle szatana z muzyką Moniuszki i Adama Münchcheimera (premiera w Teatrze Wielkim w choreografii Virgiliusa Caloriego).
1871
Kompozytor pisze Pamiętnik do nauki harmonii.
1872
Teatr Wielki wystawia jednoaktową operetkę Beata z librettem Chęcińskiego, ostatnie ukończone dzieło sceniczne Moniuszki. 4 czerwca kompozytor umiera. Uroczystości pogrzebowe przeradzają się w jedną z największych manifestacji ludności Warszawy. Stanisław Moniuszko pochowany zostaje na warszawskich Powązkach.
©® GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
