Trzecia część działu Europy obejmuje tereny i kraje leżące wokół Morza Adriatyckiego i Jońskiego z Kretą i Sardynią oraz od północy z przyległymi Alpami na terenie Austrii. To najwspanialsza na świecie kraina głębokich jaskiń historycznie związana z powstaniem nauki o krasie i jaskiniach. Teren ten jest bardzo zróżnicowany w formach, występują tu zarówno formy krasu wysokogórskiego, śródziemnomorskiego oraz klasycznego wyżynnego.

Na tym stosunkowo niedużym terenie zostało poznano 25 jaskiń często znacznie przekraczających 1000 m. głębokości, kolejnych drugie tyle zbliża się do tej magicznej głębokości. Osiem jaskiń tej części Europy posiada długość powyżej 40 km. Dwie najdłuższe jaskinie znajdują się w Austrii: Schoenbergsystem 135 km. oraz HirlatzHoehle 98 km. Ewenementem na skalę światową jest mały rejon krasowy Alp Apuańskich (łącznea pow. ok. 22.000 km. kwadratowych), gdzie na obszarze kilkunastu kilometrów kwadratowych istnieje 10 jaskiń przekraczających 1000 m. Głębokości z najgłębszą Abisso Paolo Roversi 1350 m.

Najdłuższe jaskinie Austrii

nr	nazwa jaskini	dług/km	deniw/m	położenie jask.
1	Schoenbergsystem	135,2	1060	Totes Gebrige
2	HirlatzHoehle	97,6	1070	Dachstein
3	Schwarzmooskogelhoehlensystem-Kaninchen	66,6	1030	Dachstein
4	Dachstein-MammutHoehle	66,5	1207	Dachstein
5	Kolkbluser-Monster-Hoehlensystem	44,5	723	Steinernes Meer
6	Eisriesenwelt	42	407	Tennengebirge
7	Lamprechtsofen Vogelschacht Weg Schacht	38	1632	Loferer Steinberge
8	TantalHoehle	34,7	435	Hagengebirge
9	Gamslocher-Kolowratsystem	33,5	1119	Untersberg
10	Cosanostraloch-Berger-Platteneck System	30,4	1291	Tennengebirge
11	Jagerbrunntro-Hoehlensystem	28	1078	Hagengebirge
12	Steinbruckenhohle	28	653	Totes Gebirge
13	Otscher-Hoehlensystem	27	662	Otscher
14	Klarahohle	26,2	302	Sengsengebirge
15	Frauenmauer-Langstein-Hoehlensystem	23,8	595	Hochsehwab,
16	Dof-Sonnenleiter-Hoehlensystem	23,2	1092	Totes Gebirge
17	Burgunderschacht	22,6	848	Totes Gebirge
18	Altherrenlabyrinth	15	400	Tennengebirge

Najgłębsze jaskinie Austrii

nr	nazwa jaskini	deniw/m	dług/km	połozenie jask.
1	Lamprechtsofen-Vogelschacht Weg. Schacht	1632	38	Loferer Steinberge
2	Hochscharten-Hohlensystem	1318	14,1	Hoher Goll
3	Cosanostraloch-Berger-Platteneck H.system	1291	30,4	Tennengebirge
4	Schwer-Hoehlensystem (Batmanhole)	1219	6,3	Tennengebirge
5	Dachstein-MammutHoehle	1207	66,5	Dachstein
6	Jubilaumsschacht	1173	2,4	Hoher Goll
7	Feichtner-schachtHoehle	1145	6	Hohe Tauern
8	Gamslocher-Kolowratsystem	1119	33,5	Untersberg
9	Schneeloch	1101	8,6	Tennengebirge
10	Dof-Sonnenleiter-Hoehlensystem	1092	23,2	Totes Gebirge
11	Jagerbrunntro-Hoehlensystem	1078	28	Hagengebirge
12	HirlatzHoehle deniw 1070	1070	97,6	Dachstein
13	Schoenbergsystem (Raucherkar-Feuertal)	1060	135,2	Totes Gebrige
14	Schwarzmooskogelhoehlensystem-Kaninchen	1030	66,6	Dachstein
15	HerbstHoehle-Grieshessel (MaanderHoehle)	1029	1,6	Tennengebirge
16	Hedwig Hoehle (BleikogelHoehle (P351)	1023	1,1	Tennengebirge
17	Schartenschacht	972	2,5	Hoher Goll
18	Schnee-Maria Hoehle	932	3	Tennengebirge
19	Hochlecken-GrossHoehle (GroBHoehle)	907	5,6	Hollengebirge

Najdłuższe jaskinie Włoch

nr	nazwa jaskini	dług/km	deniw/m	położenie jask.
1	Fornitori-Stoppani-Tocchi	58	444	Lombardia
2	Complesso del Monte Corchia	53	1187	Alpy Apuańskie
3	Complesso di Piaggia Bella	35,5	961	Piemonte
4	Sistema Carsico Della Cod.	34,1	331	Sardinia
5	Grotta di Monte Cucco	31,3	921	Umbria
6	Buso de la Rana	25	225	Veneto
7	Complesso Fiume-Vento	23	245	Marche
8	Grotta della Bigonda	22,6	450	Trentino
9	Complesso del Foran del Muss	20	1140	Alpy Julijskie
10	Omber en Banda al Bus del Ze	19,5	900	Lombardia

Najgłębsze jaskinie Włoch

nr	nazwa jaskini	deniw/m	dług/km	położenie jask.
1	Abisso Paolo Roversi	1350	4	Alpy Apuańskie
2	Abisso Ulivifer (Olivifer)	1215	10	Alpy Apuańskie
3	Complesso dell’Alto Releccio	1196	17,3	Lombardia
4	Complesso del Monte Corchia	1187	53	Alpy Apuańskie
5	Abisso Perestroika	1160	2	Alpy Apuańskie
6	Complesso del Foran del Muss	1140	20	Alpy Julijskie
7	Abisso Saragato	1125	6	Alpy Apuańskie
8	Abisso Mani Pulite	1060	4,5	Alpy Apuańskie
9	Pozzo della Neve	1050	7	Molise
10	Abisso Satanachia	1040	2	Alpy Apuańskie
11	Abisso Led Zeppelin	1030	2,8	Alpy Julijskie
12	Abisso Chimera	1028	3,5	Alpy Apuańskie
13	Buca Go Fredo	1015	1	Alpy Apuańskie
14	Abisso di Malga Fossetta	1011	4,2	Veneto
15	Complesso del Monte Tambura	1005	7	Alpy Apuańskie
16	Complesso dei Piani Eterni	971	12	Veneto
17	Complesso del Col Delle Erbe	935	13	Alpy Julijskie
18	Grotta di Monte Cucco	929	31,3	Umbria
19	Abisso dello Gnomo	925	5,3	Alpy Apuańskie
20	Abisso Cul di Bove	906	5	Molise

Najgłębsze jaskinie Słowenii

nr	nazwa jaskini	deniw/m	dług/km	położenie jask.
1	Cehi 2	1502	5,3	Alpy Julijskie
2	Mala Boka – Poljska Jama (BC4)	1319	8,2	Alpy Julijskie
3	Renejevo brezno	1242	3,5	Alpy Julijskie
4	Crnelsko brezno	1241	11,5	Alpy Julijskie
5	Vandima	1182	2,5	Alpy Julijskie
6	Prvi Sistem Molicka Planine	1140	3,8	Dleskovska planota
7	Migovec System	975	24,9	Alpy Julijskie
8	Skalarjevo Brezno	911	4,8	Alpy Julijskie
9	Brezno pod velbom-Ceska Jama	910	1,6	Alpy Julijskie
10	Vrtnarija	888	11	Alpy Julijskie

Najdłuższe jaskinie Słowenii

nr	nazwa jaskini	dług/km	deniw/m	położenie jask,
1	Postojna Jama	27		Postojna
2	Migovec System	24,9	975	Alpy Julijskie
3	Mesaini Tiei	20,6	115	Vichodni Trtry

Najgłębsze jaskinie Chorwacji

nr	nazwa jaskini	deniw/m	dług/km	położenie jask.
1	Sustav Lukina jama – Trojama	1421	1,1	Velebit
2	Slovacka Jama	27	2,5	Velebit
3	Jamski sustav Velebita	1026	614	Velebit
4	Amfora	788	?	Dalmacja

Najdłuższe jaskinie Chorwacji

nr	nazwa jaskini	dług/km	deniw/m	położenie jask.
1	Jamski sustav Kita Gacesina	22,7	530	Juzni Velebit
2	Sustav Dulin ponor – Medvedica	16,4	0	Hrvatska

Największe jaskinie Grecji

nr	nazwa jaskini	deniw/m	dług/km	położenie jask.
1	Gorgothakas	1208	1	Kreta
2	Grouffre du Lion	1100	?	Kreta
3	Tafkoura	860	4,5	Psiloritis
4	Diros Cave	?	15,4	Peloponnese

Największa jaskinia Czarnej Góry

nr	nazwa jaskini	deniw/m	dług/km	położenie jask.
1	Jama na Vjetrenom Brdima Montenegro	897	?	Durmitor

Druga część obejmuje środkową Europę z Polską, którą omówiono oddzielnie. W tej części brak jaskiń 1000 m. choć warunki do powstania takiej istnieją. Na tym terenie zjawiska krasowe rozwinęły się zupełnie inaczej a kras wysokogórski z dobrze rozwiniętymi podziemnymi formami występuje praktyczne tylko w znacznej części Tatrach Zachodnich i w małej części słowackich Tatr Wysokich. Typową dla tych terenów jest forma krasu kopulastego występującego na niezbyt dużych powierzchniach ale dobrze rozwiniętego. Najlepiej zjawiska te rozwinęły się na terenie Góy Bichor i Transylwanii oraz Morawskiego Krasui Słowackiego Krasu.

Na tych terenach występują też licznie jaskinie psełdokrasowe typu fliszowego oraz jaskinie gipsowe z największą na świecie na Podolu.

Najdłuższe jaskinie Ukrainy

nr	nazwa jaskini	dług/km	deniw/m	położenie jask.
1	Optymistychna (Gipsowa)	236	15	Ternopil
2	Ozerna (Gipsowa)	127,8	35	Ternopil
3	Zolushka (Gipsowa)	91	30	Briceni/Cernivci
4	Mlynky (Ml’inki ) (Gipsowa) Ukraine – Moldova	41	20	Ternopil
5	Kryshtaleva (Kristal’naja) (Gipsowa)	22,6	20	Ternopil
6	Krasnaya (Kyzyl-Toba)	17,3	200	Crimea

Najdłuższe jaskinie Rumunii

nr	nazwa jaskini	dług/km	deniw/m	położenie jask.
1	Pestera Vantului	26,2	170	Bihor
2	Sistemul Humpleu-Poienita	36,3	314	Cluj
3	Pestera din Piriul Hodobanei  (P. Ratei)	22,1	181	Alba
4	Pestera Topolnita	20,5	127	Mahedinti
5	Sistemul Ciur – Ponor	20,2	228	Bihor
6	V5 Sistemul Varasoaia (V5-V24)	19,2	653	Bihor
7	Pestera de la Izvorul	18,1	461	Bistrita-Nasaud
8	Pestera din Valea Rea	16,4	372	Bihor

Najdłuższe jaskinie Słowacji

nr	nazwa jaskini	dług/km	deniw/m	położenie jask.
1	Demanovsky jaskynny system	35,4	174	Niżne Tatry
2	Księżycowy Cień	26,5	451	Tatry Wysokie
3	Baradla barlang-Domica Jaskyna	25,1	116	Roznava
4	Stratenska jaskynoa – Psie diery	22	184	Słowacki Raj
5	Jaskyna Mitvych netopierov	20,2	324	Niżne Tatry

Najgłębsze jaskinie Słowacji

nr	nazwa jaskini	deniw/m	dług/km	położenie jask.
1	Jaskinie Hipmanowe	495		Niżne Tatry
2	Księżycowy Cień	451	26,5	Tatry Wysokie
3	Jaworzynka	447	10,5	Tatry Wysokie
4	Skalisty potok deniw	336	7,2	Słowacki Kras
5	Jaskyna Mitvych netopierov	324	20,2	Niżne Tatry

Najdłuższe jaskinie Węgier

nr	nazwa jaskini	dług/km	deniw/m	położenie jask.
1	Szepvolgyi System	28,6	123	Budapeszt
2	Baradla barlang-Domica Jaskyna	25,1	116	Josvafo

Pozostałe największe jaskinie Europy Wschodniej

kraj	nazwa jaskini	dług/km	deniw/m	położenie jask.
Czechy	System Amaterskej a Punkevni Jesky	39,1	497	Morawy
Bułgaria	Duhlata (D(a)(ou)hklata)	17,6	70	Witosza
Rosja	Sistema Kulogorskaya-Troya (Gipsowa)	16,2	0	Arkhangelsk
Mołdawia	Zolushka (Gipsowa) Ukraine – Moldova	91	30	Briceni/Cernivci
Norwegia	Tjoarvekrajgge	23,9	497	Nordland

Na terenie Europy znajduje się około połowy wszystkich znanych na ziemi jaskiń i są one głównie pochodzenia krasowego. Największe obszary krasowe Europy zajmują młode alpejskie łańcuchy górskie a obecność lodowców miała tu zdecydowany wpływ na powstanie głębokich i często rozległych jaskiń. Otwory najgłębszych jaskiń Europy położone na wysokości ok. 2000 m. gdzie kras podziemny rozwinął się przy sprzyjających warunkach geologicznych. Masywy górskie mają tu znaczną miąższość, są mocno sfałdowane i pozbawione roślinności, co sprzyjało szybkiej erozji i wnikaniu wody w głąb bardzo grubych warstw węglanowych.

Ze względu na mnogość jaskiń materiał opracowania został sztuczne podzielony na 3 części.
Pierwsza obejmuje zachodnią część Europy, w której znaleziono i zbadano pierwsze systemy jaskiniowe przekraczające 1000 m.  W tej części Europy największe skupiska dużych jaskiń znajdują się w Kordylierach Kantabryjskich, Pirenejach, Górach Betyckich, Masywie Vercors i Alpach Sabaudzkich.

Najdłuższe jaskinie Hiszpanii

nr	nazwa jaskini	dług/km	deniw/m	położenie jask
1	Sistema del Mortillano	115	950	Kantabria
2	Systeme de Ojo Guarena	110	193	Burgos
3	Sistema del Gandara	107,7	814	Kantabria
4	Sistema del Alto Tejuelo	106,1	605	Kantabria
5	Cova des Pas de Vallgornera	67,9	21	Balears
6	Cueva del Valle (Red Del Silencio)	60,2	477	Kantabria
7	Sistema de los Cuatro	55,8	100	Kantabria
8	Sima del Hayal de Ponata	49	415	Alava/Vizcaya
9	Sistema Aranonera	44,7	1349	Huesca
10	Sistema de Atxuriaga	36,3	527	Bizkaia,

Najgłębsze jaskinie Hiszpanii 17 przekracza 1000 m głębokości

nr	nazwa jaskini	deniw/m	dług/km	położenie jask.
1	Torca del Cerro del Cuevon	1589	7	Asturias
2	Sima de la Cornisa – Torca Magali	1507	6,4	Leon
3	Sistema del Trave	1441	9,2	Asturias
4	Sima de las Puertas de Illaminako A. L.	1408	15,5	Navarra
5	Sistema Aranonera	1349	44,7	Huesca
6	Sistema del Xitu – Cueva de Culiembro	1264	8	Asturias
7	Torca dos los Rebecos	1255	2,2	Asturias
8	Pozo del Madejuno	1252	2,9	Leon
9	Torca Piedras Verdes	1187	3,2	Asturias
10	Sima 56 de Andara	1169	5,7	Kantabria
11	Torca Idoubeda Spain Asturias	1167	2,8	Picos de Europa
12	Sistema de las Fuentes de Escuain	1151	25,2	Escuain
13	Sima G.E.S.M.de los Hoyos del Pilar	1112	12,7	Picos de Europa
14	Sistema Joulagua – la Texa	1102	6,9	Picos de Europa
15	Torca Castil (PC.15) – Carbonal PC.15	1028	6	Picos de Europa
16	Torca Urriellu	1022	4,1	Picos de Europa
17	Sistema Lecherines	1009	15,6	Macizo de Aspe
18	Torca del Valle del Agua	974	5,3	Picos de Europa
19	Pozo de Cuetalbo (M2)	972	3,2	Picos de Europa
20	Torca Tortorios (Pena Carbonal, CT.1)	956	4	Picos de Europa

Najdłuższe jaskinie Francji

nr	nazwa jaskini	dług/km	deniw/m	położenie jask.
1	Reseau Felix Trombe	105,8	975	Haute-Garonne
2	Gouffre de la Pierre Saint Martin – G. des Partages	80,2	1408	Pireneje
3	Reseau de l’Alpe	67,3	665	Isere
4	Arresteliako Ziloa (Souffleur de Larrandaburu)	60,9	835	Pireneje
5	Systeme du Granier	55,3	564	Isere
6	Grotte de Saint-Marcel	51,2	233	Ardeche
7	Reseau de la Dent de Crolles	50,1	673	Isere
8	Grotte de la Diau Savoie	45	700	Haute
9	Trou qui souffle	42,9	670	Isere
10	Gouffre de Padirac	41	260	Lot

Najgłębsze jaskinie Francji

nr	nazwa jaskini	deniw/m	dług/km	połojenie jask.
1	Gouffre Mirolda	1626	13	Haute
2	Reseau Jean Bernard	1602	20,5	Haute
3	Gouffre de la Pierre Saint Martin – G. des Partages	1408	80,2	Pireneje
4	Gouffre Berger – Gouffre, de la Fromagere	1323	31,8	Isere
5	Gouffre du Bracas de Thurugne	1170	10,3	Atlantiques
6	Tanne des Pra d’Zeures	1148	3,9	Haute Savoie
7	Scialet de les Nuits Blanches	1066	40	Isere
8	Reseau Felix Trombe	975	105,8	Haute-Garonne
9	Gouffre du Cambou de Liard 2	926	2,5	Pireneje
10	Gouffre Touya de Liet	894	5	Pireneje

Najdłuższe jaskinie Szwajcarii

nr	nazwa jaskini	dług/km	deniw/m	położenie jask.
1	Hoelloch	198	939	Schwyz
2	Siebenhengste-hohgant Hoehlensystem	157	1340	Bern
3	Barenschacht	70,4	979	Bern
4	Silberensystem	38,4	884	Schwyz
5	Bettenhohle	24,6	730	Obwalden
6	SchrattenHoehle	19,6	573	Obwalden
7	Reseau des Grottes aux Fees	15,8	227	Vallorbe

Najgłębsze jaskinie Szwajcarii

nr	nazwa jaskini	deniw/m	dług/km	położenie jask.
1	Siebenhengste-hohgant Hoehlensystem	1340	157	Bern
2	Muttseehoehle	1070	7,9	Glarus
3	Barenschacht	979	70,4	Bern
4	Hoelloch	939	198	Schwyz
5	Silberensystem	884	38,4	Schwyz

Najdłuższe jaskinie Wielkiej Brytanii

nr	nazwa jaskinini	dług/km	deniw/m	położenie jask.
1	Three Counties System	102	211	Yorkshire Dales
2	Ogof Draenen, Gwent	70	151	South Wales
3	Ogof Ffynnon Ddu	50	308	South Wales
4	Ogof Agen Allwedd	32,5	160	South Wales
5	Ogof Daren Cilau System	28	232	South Wales
6	Kingsdale Cave System	27	165	Yorkshire
7	Clearwell Caves (Part Mine)	24	107	Forest of Dean
8	Peak/Speedwell System (part mine),	17,6	248	Derbyshire
9	Gaping Gill System	16,9	198	Yorkshire Dales
10	Dan yr Ogof	16	150	South Wales
11	Poulnagllum – Poulelva	16	140	Co.Clare

Pozostałe duże jaskinie Europy zach.

kraj	nazwa jaskini	deniw/m	dług/km	położenie jask.
Niemcy	Riesending-Schachthohle	1058	16,2	Bavaria
Irlandia	Poulnagollum – Poulelva	140	15	Co.Clare

Największy kubaturowo system jaskiniowy na świecie.

Kompleks jaskiniowy Mulu znajduje się na północy Borneo (Malezja). Ze względu na niedostępność terenu w rejon jaskiń najlepiej dotrzeć samolotem, możliwe też jest dotarcie rzeką ale jest to bardzo uciążliwe i trwa dość długo (120 km). Cały kompleks rozwinął się w jednym masywie, który poprzez erozję powierzchniową został podzielony na trzy dzieląc w ten sposób cały kompleks na kilka systemów jaskiniowych. Jaskinię zaczęto badać w 1978 roku.

Kolejne ekspedycje brytyjsko-malezyjskie doprowadziły do połączenia wielu jaskiń i w ten sposób powstało kilka systemów jaskiniowych. W skład kompleksu wchodzą:

The Clearwater Cave System 189 km

The Benarat Caverns System 50,7 km

The Terikan Caves System 32,5 km

The Cobra Caves System 15,5 km

Clearwater Cave System jest obecnie jednym z dziesięciu najdłuższych na świecie, choć z pewnością jest on największym kubaturowo. Jego objętość oceniono na 37 milonów m sześciennych, co przy długości 189 km  daje przeciętną  średnicę korytarza 16 metrów.

W tym kompleksie jaskiniowym znajduje się jaskinia Deer Cave z ogromną salą o wymiarach 700 x 400 x 70 m (dł/szer/wys). Ocenia się, że kompleks jaskiniowy zamieszkuje 3,5 miliona nietoperzy.

Największa na świecie sala jaskiniowa

Jaskinia Hang Son Doong znajduje się na terenie Wietnamu przy granicy z Laosem. Otwór jaskini został znaleziony przez miejscowego rolnika 20 lat temu, jednak prawdziwa historia odkrywania tej jaskini rozpoczęła się dopiero w 2009 r.

Jaskinią zainteresowali się brytyjscy naukowcy i ich kolejne ekspedycje przynoszą coraz ciekawsze odkrycia. Jaskinia składa się z kilku ogromnych sal jaskiniowych z czego największa ma niesamowite wymiary bo ponad 5 km długości oraz przekrój o szerokości 150 m i wysokości 200 m. Część stropu w dalszej części jaskini zapadła się co wytworzyło olbrzymich rozmiarów studnię jaskiniową z dnem porośniętym dżunglą. Przez jaskinię płynie rzeka powodująca niesamowity hałas, zwielokrotniony odbijającym się echem, dlatego też miejscowi mieszkańcy bali się tam wchodzić.

Jaskinia będzie badana nadal i nie wiadomo jakie jeszcze ciekawostki przyniesie. Ostatnio badacze stanęli przed kolejną pionową przeszkodą i będą musieli znaleźć rozwiązanie aby ją pokonać.

Największa lodowa jaskinia świata

Jaskinia Eisriesenwelt jest położona nad korytem rzeki Salzach w Alpach Salzburskich w masywie Tennengebirge w okolicach miejscowości Werfen w Austrii. Jaskinia została odkryta w 1879 r. ale jej dokładniejsze badanie rozpoczęło się dopiero w roku 1912, kiedy odkryto dalsze partie.

Jaskinia przede wszystkim słynie z występujących w jej wnętrzu bardzo dużych pokładów lodu. Jaskinia posiada dość obszerne i wysokie korytarze, w wielu miejscach utworzyły się wspaniałe w formie nacieki lodowe i draperie. Wiele lat temu jaskinia posiadała znacznie grubszą pokrywę lodową jednak obecnie z roku na rok masy lodowej ubywa, można nawet zaobserwować dość obfite strumyczki płynące po powierzchni lodu.

Jaskinia Eisriesenwelt ma długość 42 km i znaczą deniwelację 407 m. Tylko mała część jaskini jest udostępniona do zwiedzania a większość wyżej położonych korytarzy jest pozbawiona lodu.

Otwór jaskini jest położony ok. 300 m nad dnem doliny. Najpierw jedzie się samochodem, później kolejką górską a ostatni etap trzeba pokonać pieszo.

W dziale tym zgromadzono podstawowe dane i informacje dotyczące różnych typów jaskiń przede wszystkim ze względu na ich budowę morfologiczną przy uwzględnieniu geologii podłoża skalnego w których powstały. W tej grupie ujęto jaskinie lawowe i gipsowe zarówno największe na świecie jak i przegląd pozostałych dużych w innych krajach. Również ujęto tu jaskinie o szczególnym charakterze wyróżniającym je się spośród wielu innych z powodu ciekawej budowy, nieprzeciętnych gabarytów. Ta grupa obejmuje jaskinie o avenowym (studniowym) przebiegu oraz największe sale, zarówno samodzielnie występujące jak i stanowiące pewną część systemu jaskiniowego. Ostatnia część obiektów to te związane ze środowiskiem wodnym czyli jaskinie nadmorskie, nieraz całkowicie wypełnione wodą morską oraz jaskinie wodne całkowicie lub w znacznej części zalane wodą.

Łatwo zauważyć, że na terenie Polski nie ma tak dużych obiektów jaskiniowych aby je zmieścić w tych kategoriach. Niemniej warto ich istnienie zaznaczyć.

Najgłębsza studnia wewnątrz jaskiniowa znajduję się w jaskini Śnieżna Studnia w Tatrach Zachodnich to Studnia Wazeliniarzy o głębokości 250 m.

Największa sala to Sala Fakro w jaskini Mała w Mułowej w Tatrach Zachodnich o wymiarach w metrach: dług. 85 szer. 20 -30 wys. 90, kubatura ok. 150000 metry sześcienne. Ostatnio odkryta Sala Mastodonta w Jaskini Niedźwiedziej w Sudetach posiada wymiary w metrach: dług. 140 szer. 20 wys. do 30, kubatura ok. 80000 metry sześcienne.

Najdłuższym syfonem jest Syfon Warszawiaków, który znajduje się w jaskini Kasprowej Niżnej w Tatrach Zachodnich, jego długość to 333 m. Syfon ten znajduje się w tz. „partiach mokrych” z wieloma syfonami o łącznej długości 657 m.

Najgłębszy syfon znajduje się w jaskini Miętusiej na dnie Ciasnych Kominów w Tatrach Zachodnich, jego głębokość to 70 m. Syfon ten łączy się z syfonem w równoległych Wielkich Kominach, całkowita zmierzona długość tego ciągu wodnego to 265 m.

Najdłuższe jaskinie gipsowe

nr	nazwa jaskini	dług/km	deniw/m	położenie jask.
1	Optymistyczna	232	15	Ukraina, Ternopil
2	Ozerna	127,8	35	Ukraina, Ternopil
3	Zolushka                      /Briceni/Cernivci	91	30	Ukraina/Mołdawia
4	Mlynky (Ml’inki )	41	20	Ukraina, Ternopil
5	Kryshtaleva (Kristal’naja)	22,6	20	Ukraina, Ternopil
6	Sistema Kulogorskaya-Troya	16,2	18	Rosja, Archangielsk
7	Spipola-Aquafredda	10,4	0	Włochy
8	D.C. Jester Cave System	10	10	USA, Oklahoma
9	Sistema Olimpiyskaya-Lomonosovskaya	9,1	32	Rosja, Archangielsk
10	Slavka  Ukraine	9,1	0	Ukraina, Ternopil
11	Verteba	8,5	0	Ukraina, Ternopil
12	Cueva del Agua	8,3	0	Hiszpania, Andaluzja
13	Cater Magara	7,3	50	Syria, Raqqah
14	Sistema Kumichevka-Vizborovskaya	7,3	24	Rosja, Archangielsk
15	Parks’ Ranch Cave	6,6	30	USA, Nowy Meksyk
16	Konstitutionaya	6,1	32	Rosja, Archangielsk
17	Kungur Ice Cave	5,7	32	Rosja, Archangielsk
18	Bukovinka	5,5	0	Ukraina, Chernivci
19	Selman Cave System	4,8	0	USA, Oklahoma
20	Severniy Siphon	4,6	25	Rosja, Archangielsk

Największe jaskinie lawowe

nr	nazwa jaskini	dług/km	deniw/m	położenie jask.
1	Kazumura Cave	65,5	1102	U.S.A. Hawaje
2	Kipuka Kanohina (Kula Kai Caverns)	46,2	232	U.S.A. Hawaje
3	Hualalai Ranch Cave	27,8	442	U.S.A. Hawaje
4	Emesine Cave (1881 System)	20,7	437	U.S.A. Hawaje
5	Cueva del Viento-cueva del Sobrado	17	560	Hiszpania Teneryfa

Duże jaskinie lawowe, inne kraje

nr	nazwa jaskini	dług/km	deniw/m	położenie jaskini
1	Cueva del Viento-cueva del Sobrado	17	560	Hiszpania, Teneryfa
2	Bilemot Gul	11,7	0	Korea, Isla Cheju
3	Leviathan	9,2	408	Kenya, Chyulu Hills
4	Manjang Gul	8,9	0	Korea, Isla Cheju
5	Roiho Cave System	6,5	0	Chile, Easter Island
6	Cueva de Don Justo	6,3	143	Hiszpania, El Hierro Island
7	Ferrocarril-Mina Inferior	6,2	72	Meksyk, Morelos
8	Cueva de los Verdes	6,1	0	Hiszpania, Lanzarote
9	Gruta das Torres Pico	5,4	0	Portugalia, Azory
10	Xiao Zhai Tiankeng Dong	5,2	111	Chiny, Chongqing
11	Laufbalavatn	5	0	Islandia
12	Surtshellir-Stepanshellir, Hulduhellir	5	0	Islandia
13	Ubuvumo Bibihonga	4,5	0	Rwanda, Rubavu
14	Ana Pe’ape’a at Salamumu	3,5	74	Samoa, Upolu Island
15	Cueva del Cascajo	3	0	Ekwador, Galapagos
16	Pango ya Moshi (Cloud Cave)	3	0	Kenia, Chyulu
17	Mitsuike-Ana	2,2	0	Japonia, Shizuoka

Największe jaskinie nadmorskie

nr	nazwa jaskini	dług/m	połozenie jask.
1	Sea Lion Cave	401	USA, Oregon
2	Painted Cave	374	USA, California
3	Waiahuakua Cave	352	USA, Hawaje
4	Cueva Tres Pisos	316	Meksyk,California
5	Holl o Boadie	300	UK, Islands Szkocja
6	Waiwaipuhi Cave	290	USA, Hawaje
7	Puffgin Grotto	287	USA, Alaska
8	Sunbeam Cave	270	Meksyk, Baja
9	Catacombs Cave	246	USA, California
10	Cathedral Cave	241	USA, California

Największe jaskinie podwodne

nr	nazwa jaskini	dług/km	głeb/m	położenie jask.
1	Sistema Ox Bel Ha	233	35	Meksyk, Quintana Roo
2	Sistema Sac Actun	215,4	101	Meksyk, Quintana Roo
3	Sistema Dos Ojos	81,9	119	Meksyk, Quintana Roo
4	Sistema K’oox Baal – Sistema	56,5	26	Meksyk, Quintana Roo
5	Wakulla-Leon Sinks System	51,5	106	USA, Florida Leon
6	Cenote Xunaan Ha	51,4	27	Meksyk, Quintana Roo
7	Sistema Toh Ha	30,3	12	Meksyk, Quintana Roo
8	Sistema Caracol	27	?	Meksyk, Quintana Roo
9	Sistema Naranjal	24,4	35	Meksyk, Quintana Roo
10	Beacon Woods – Waynes World System	18,3	49	USA, Florida

Duże jaskinie podwodne, inne kraje

nr	nazwa jaskini	dług/km	głęb/m	położenie jask.
1	Cova de sa Gleda – Camp des Pou	13,5	25	Hiszpania
2	Lucayan Caverns	9,1	?	Bahamy
3	Tank Cave	8	?	Australia
4	Grotta della Utopia	6,6	?	Włochy
5	Three Island Cave	6,5	11	Kanada
6	Bananeira Cave	6,4	?	Brazylia
7	Doux de Coly	6	?	Francja
8	Moinar Janos Cave	4	72	Węgry
9	Ordinskaya Cave (Gipsowa)	3,2	50	Rosja
10	Giant Cave	3,1	?	Belize
11	King Pot – Keld Head	3	?	Wielka Brytania
12	Mirial	2,1	?	Libja

Najgłębsze studnie jaskiniowe

nr	nazwa	głęb/m	położenie
1	Vrtoglavica	603	Słowenia
2	Patkov gust	553	Chorwacja
3	Da Keng	519	Chiny
4	Lukina jama	516	Chorwacja
5	Velebita	513	Chorwacja
6	Brezno pod velbom	501	słowenia
7	Abisso Firn	495	Włochy
8	Miao Keng	491	Chiny
9	Melkboden-Eishohle	451	Austria
10	Hollenhohle Hades	425	Austria
11	Baiyu Dong	424	Chiny
12	Meduza (Bojim-bojim shaft)	420	Chorwacja
13	Abisso di Monte Novegno	418	Włochy
14	Miny	417	Papua Nowa Gwinea
15	El Sotano (de El Barro)	410	Meksyk
16	Abatz	410	Gruzja

Największe sale jaskiniowe

nr	nazwa	pow/m. kw.	rozm. dług/szer/wys	położenie
1	Hang Son Doong	700 000	5200 x 150 x 200	Wietnam
2	Deer Cave	162 700	700 x 400 x 70	Malezja
3	Miaos Room – Gebihe system	150 500	700 x 210 x 80	Chiny
4	Tlamanictli (TZ1)	125 000	250 x 500	Meksyk
5	Xiniu (Rhino)	80 000	400 x 200	Chiny
6	Torca del Carlista – La Grand Sala GEV	76 620	520 x 240	Hiszpania
7	One big room	70 000	?	Laos
8	Sistema TZ2-TZ7	60,000	200 x 300	Meksyk
9	Sala Gigantilo	59 600	530 x 110 x 35	Rumunia
10	Majlis al Jinn – Majlis al Jinn	58 000	?	Oman
11	Whiterock Cave	58 000	300 x 200 x 100	Malezja
12	Pierre Saint Martin – Salle de la Verna	51 000	255 x 245 x 180	Francja
13	Belize Chamber – Actun Tun Kul	50 050	?	Belize
14	Salle de l’Eclipse – Gouffe des Partages	48 300	330 x 140 x 40	Francja
15	Salle Tuke – Reseau Minye – Tevi Oro	48 000	240x200x130	N.Gwinea

Jaskinie występują bez wyjątku na wszystkich kontynentach nawet za kołem podbiegunowym. Mogą się tworzyć we wszystkich rodzajach podłoży skalnych, mineralnych a nawet w lodzie. Tak więc do określenia czy dana forma próżni skalnej jest jaskinią ważna jest zgodność z definicją, mniej istotny jest rodzaj skały. Jaskinia to naturalna próżnia skalna dostępna dla człowieka. Czy zatem można uznać za jaskinię próżnię czy szczelinę w pokrywie lodowcowej? Przyjęto ze względu na podobieństwa mechanizmów tworzących, uznać takie obiekty za jaskinie.

Z oczywistych względów najczęściej występowanie jaskiń kojarzy się z występowaniem skał węglanowych i zjawiskami krasowymi zachodzącymi na tych terenach. Tych jaskiń jest zdecydowanie najwięcej i wszystkich jeszcze nie odkryto, a nawet nie są rozpoznane wszystkie tereny krasowe. Różne źródła podają (również z uwzględnieniem definicji co jest skałą węglanową), że skorupę lądów tworzy od 7 do 20 procent skał krasowiejących. Skałą węglanową są osady, które zawierają wagowo ponad 50 procent minerałów węglanowych. Najczęstszymi składnikami skał węglanowych są : wapień, dolomit, margle i opoki, które zaliczane się do skał osadowych.

Jaskinie również powstają w innych skałach osadowych jak piaskowce i gipsy. Znane są też jaskinie w osadach lessowych. Obecnie dość dużą grupę znanych jaskiń stanowią jaskinie lawowe. Znane są też jaskinie występujące w skałach metamorficznych magmowych z dużą zawartością składników węglanowych oraz w kwarcytach.

Generalnie, rozmieszczenie jaskiń pokrywa się z rozmieszczeniem obszarów występowania określonych skał np. krasowiejących jednak stopień poznania może być bardzo różny i zależny od wielu czynników np. klimatycznych, politycznych, czy logistycznych. Są tereny krasowe, można by powiedzieć w środku Europy (najlepiej przebadanej speleologicznie), na terenie Albanii gdzie odkrywanie i poznawanie jaskiń niedawno się rozpoczęło. Na terenie Chin znajdują się największe krasowe rejony świata, jednak ich stopień poznania jest bardzo nikły. Ta sama sytuacja dotyczy wielu regionów świata, szczególnie tych gdzie cywilizacja jeszcze nie dotarła bo przeszkadza w tym przyroda.

Głównymi rejonami występowania zjawisk krasowych i tym samym jaskiń na świecie są: Kaukaz Zachodni, Krym, Bliski Wschód, Półwysep Indochiński, południowe Chiny, środkowa część USA, Meksyk, Gujana, południowa Australia, Borneo, Nowa Zelandia. W Europie: Góry Kantabryjskie, Góry Betyckie, Pireneje, Masyw Centralny, Jura we Francji, Półwysep Dynarski oraz Wyżyna Kras, Alpy Salzburskie, Alpy Julijskie, Alpy Apuańskie. Również na terenach Węgier, Słowacji oraz Polski występują duże rejony występowania jaskiń. Największe jaskinie lawowe znajdują na wyspach wulkanicznych w szczególności na Hawajach, Azorach, w stanie Waszyngton USA oraz na Islandii i Teneryfie.