Jaskinie w Polsce występują głównie na obszarach gór i wyżyn południowej części. Nieliczne jaskinie istnieją też na Niżu Polskim, od wybrzeży Bałtyku po przedpola wyżyn na południu Polski.

Największa ilość jaskiń z wszystkich poznanych to jaskinie krasowe, co jest związane z geologią terenów występowania jaskiń. Liczba jaskiń z roku na rok jest coraz większa co jest wynikiem intensywnych poszukiwań, prowadzonych przez liczne kluby jaskiniowe z całej Polski.

Największe rejony występowania ze względu na ilość obiektów jaskiniowych to:

Jura Krakowsko-Wieluńska – ok. 1500 jaskiń krasowych
Tatry – ok. 800 jaskiń krasowych
Karpaty fliszowe – ok. 500 jaskiń pseudokrasowych
Rejon Świętokrzyski – ok. 130 jaskiń głównie krasowych
Sudety – ok. 110 jaskiń głównie krasowych
Niecka Niedziańska – ok. 100 jaskiń kras gipsowy
Pieniny – ok. 50 jaskiń krasowych

Teren Niecki Nidziańskiej rozciągający się ponad ujściem Nidy do Wisły po wschodniej i zachodniej stronie jest obszarem występowania znacznych pokładów kredowych, w tym i gipsów, w których to wytworzyły się jaskinie. W odróżnieniu od wapieni gipsy są rozpuszczane w wodzie bez udziału dwutlenku węgla co znacznie przyśpiesza procesy krasowienia. Ponadto gipsy są materiałem dość miękkim i mocno hydrofobowym, samoistnie chłonącym wilgoć, to powoduje zwiększenie jego objętości (pęcznienie). Skutkiem czego powstają znaczne naprężenia powodujące fałdowanie i pękanie pokładów gipsu wzdłuż warstw gdzie dostaje się woda krążąca.

Te wszystkie czynniki mają olbrzymie znaczenie na nietrwałość form krasu gipsowego tym samym na ich wiek. Dochodzi dość często do dużych obrywów w korytarzach tych jaskiń i zapadania się terenu nad nimi, wtedy powstają powierzchniowe formy krasu takie jak leje krasowe czy ślepe dolinki. Dlatego też jaskinie gipsowe z reguły są bardzo młode. Te same czynniki, które powodują ich powstanie po niedługim czasie doprowadzają do ich samozniszczenia. Najlepszym przykładem tych mechanizmów jest największa jaskinia polskiego krasu gipsowego, Jaskinia Skorocicka.

Największe skupiska jaskiń gipsowych to: Dolina Skorocicka, Dolina Aleksandrowska, okolice Siesławic i Skotnik Górnych oraz Gacki. Łącznie poznano i zinwentaryzowano ponad 100 obiektów jaskiniowych. W większości są to jaskinie bardzo małe, niektóre obecnie niedostępne z powodu zawalenia.

nr	nazwa jaskini	dług/m	deniw/m
1	Skorocicka – Skorocice	352	5
2	W Marzęcinie	250	1
3	Sawickiego, koło Buska Zdroju	173	3
4	W Aleksandrowie	163	4
5	W Skorocicach u Ujścia Doliny – Skorocice	122	4,5
6	W Gackach – Gacki	115	2
7	Pod Świecami – Podmaleniec	106	7
8	Dzwonów – Skorocice	91	5
9	Stara – Skorocice	86	3
10	Ucho Olki – Skorocice	79	9
11	Lisia – Skotniki	75	2
12	Na Kontakcie, J. Pod Wygódką – Aleksandrów	75	1,5
13	Flisa – Aleksandrów	71	5
14	Chotelecka – Chotelek Zielony	69	8
15	Górna – Skorocice	61	4

Jaskinie krasowe regonu kieleckiego utworzyły się głównie w skałach węglanowych, wapieniach dewońskich i jurajskich. Dwa główne rejony występowania jaskiń to okolice Kielc i same Kielce oraz okolice Chęcin. Większość znanych jaskiń została odkryta podczas eksploracji wapieni, otwory są sztuczne i znajdują się w nieczynnych już kamieniołomach.

Największym skupiskiem obiektów jaskiniowych choć nie największych jest kamieniołom na Kadzielni w Kielcach – jest tam 26 jaskiń i schronisk podskalnych. Następne skupisko znajduje się w kamieniołomach w Jaworzni koło Kielc, gdzie istnieje 10 jaskiń. Ważnym rejonem występowania jaskiń jest również Góra Miedzianka -9 jaskiń. Występują też jaskinie w okolicy Góry Milechowskiej koło Małogoszcza oraz w Podgrodziu koło Ćmielowa. Jaskinie krasowe tego regionu stanowią ok. 70 procent wszystkich, a łączna ilość obiektów jaskiniowych to 132. Pozostałe obiekty to jaskinie niekrasowe o niewielkiej długości. Jaskinie pseudokrasowe powstały w wyniku innych procesów niż krasowe. Najdłuższa to Jaskinia Ponurego na Kamieniu Michniowskim o długości 25 m.

Jaskinie niekrasowe utworzyły się głównie w piaskowcach północnej części Gór Świętokrzyskich w okolicach Niekłania oraz Skarżyska-Kamiennej i Starachowic.

nr	nazwa jaskini	dług/m	deniw/m
1	Cheliosiowa Jama, Jaworznicka – Góra Kopaczowa	3670	61
2	Pajęcza – Góra Kopaczowa, Jaworznia	1183	25,5
3	W Sztolni Zofia – Miedzianka	279	23
4	W Sztolni Teresa – Miedzianka	270	16
5	Raj – Wzgórze Malik, Dobrzączka	240	9,5
6	Szczelina na Kadzielni, Kielce	200	21
7	Zbójecka w Łagowie	160	22
8	Prochownia, Odkrywców – Kadzielnia, Kielce	111	15
9	Gwarecka	84	21

Pieniny wchodzą w skład pienińskiego pasa skałkowego ciągnącego się łukiem o długości ok. 600 km z okolic Wiednia po Ruś Zakarpacką. Cechą charakterystyczną tej formacji geologicznej jest bardzo mała szerokość nie przekraczająca kilku kilka kilometrów i budowa bryłowo-łuskowa. Łuk pasa skałkowego wydaje się nie mieć ciągłości i na powierzchni uwydatnia się w formie poprzerywanych gniazd skalnych.

Polska część tego pasa zbudowana jest ze skał węglanowych okresu jurajskiego i kredy głównie są to wapienie i margle. Na skutek bardzo skomplikowanych i wielokrotnych ruchów tektonicznych budowa geologiczna tej formacji jest bardzo złożona i stanowi jedną z większych zagadek budowy ziemi. Polskie Pieniny ze względu na znaczną wyniosłość turni skalnych są bardzo ciekawe krajobrazowo. Największe skupisko jaskiń pienińskich to część południowo-wschodnia Pienin Właściwych, pomiędzy Sokolicą a Trzema Koronami wraz z przyległymi wzniesieniami i zboczami. W okresie od 1993 roku zinwentaryzowano tu 24 jaskinie. Pienińskie jaskinie nie są zbyt duże ale stanowią dużą ciekawostkę, pomimo to nie jest możliwe ich zwiedzanie. Otwór jaskini Walusiowej Jamy jest jednym z największych w Polsce, ma rozmiary: szerokość 10 m, wysokość 8 m.

Pieniński Pas Skałkowy

W całych Pieninach wraz ze słowacką częścią znanych jest niespełna 50 jaskiń, największą jest Aksamitka o długości 335 m. Na wzmiankę zasługuje też Jaskinia Obłazowa w Przełomie Białki (część pienińskiego pasa skałkowego), w której podjęte na nowo wykopaliska archeologiczne doprowadziły do sensacyjnych odkryć dotyczących zamieszkującego tu człowieka pierwotnego.

nr	nazwa jaskini	dług/m	deniw/m
1	W Ociemnem	206	48
2	Pienińska	101	18
3	Nad Polaną Sosnówką	94	16
4	W Dziurawej Skale	70	17
5	W Szaflarach	43	6
6	Walusiowa Jama	32	8

Dwa największe sudeckie skupiska jaskiń to Sudety Kłodzkie i Góry Kaczawskie. W Sudetach większość jaskiń to jednak jaskinie krasowe choć góry te generalnie nie budują skały węglanowe. Jaskinie krasowe Sudetów są ściśle związane ze zjawiskami krasowienia wapieni i dolomitów oraz ich zmetamorfizowanych form - marmurów. Formy te występują w Sudetach w postaci soczew i bloków zanurzonych w olbrzymich masach skał krystalicznych niekrasowiejących.

Większość jaskiń krasowych Sudetów to obiekty dość małe i niezbyt głębokie, tylko kilka jaskiń osiąga długość przekraczającą 200 m i zbliża się do głębokości 100 m. Jest to właśnie ściśle związane z opisaną budową geologiczną i małą miąższością skał węglanowych. Najbardziej sprzyjające warunki do powstania dużej jaskini zaistniały na zboczach Śnieżnika gdzie znajduje się największa sudecka jaskinia Niedźwiedzia.

W Sudetach są też jaskinie niekrasowe występują one głównie w piaskowcach kwarcytowych Gór Stołowych i na Pogórzu Kaczawskim. Istnieją tez niewielkie jaskinie na terenie Karkonoszy w pokładach skał granitowych.

Jaskinie okolic Szczelińca i Szczytnika są związane z ruchami osuwiskowymi dużych pakietów skalnych o znacznej miąższości zalegających na nierozpuszczalnych marglach co sprzyja powstawaniu próżni skalnych. Dodatkowo na procesy tworzenia się jaskiń i rozległych szczelinowych korytarzy oraz kanałów wpływa sytuacja hydrogeologiczna podłoża i denudacja chemiczna ciężkich pakietów skalnych.

Krasowe jaskinie sudeckie a w szczególności okolic Śnieżnika Kłodzkiego były przedmiotem zainteresowania od czasów średniowiecznych od kiedy eksploatowano tu występujące złoża żelaza, srebra i miedzi. Złoża te zalegały w miejscach kontaktu z marmurami, gdzie natrafiano na jaskinie wypełnione pokładami nacieków kalcytowych często okruszcowanych związkami metalicznymi.

nr	nazwa jaskini	dług/m	deniw/m
1	Niedźwiedzia w Kletnie – Sudety Kłodzkie	2230	69
2	Z Filarami-Prosta – Góry Kamienne (Kochanów)	568
3	Jaskinia Gwiaździsta – Góry Kaczawskie	562	65
4	Radochowska – Sudety Kłodzkie	502
5	Szczelina Wojcieszowska – Góry Kaczawskie	440	113
6	Na Ścianie – Sudety Kłodzkie	250	21
7	Jaskinia Nowa – Góry Kaczawskie	232	49
8	Imieninowa – Góry Kaczawskie	170	58
9	Złota Sztolnia – Góry Bystrzyckie, Zieleniec	170	20
10	Błotna – Góry Kaczawskie	155	40
11	Jasna – Góry Kaczawskie	146	95
12	Kryształowa – Góry Kaczawskie	130	30
13	Z Rondami – Góry Kamienne (Kochanów)	124	5

Beskidy i Pogórze wchodzące w skład Karpat Zewnętrznych posiadają budowę płaszczowinową i są zbudowane ze skał osadowych takich jak piaskowce, łupki, zlepieńce oraz margle, generalnie zwanymi fliszem. Stąd spotykane nazwy: Karpaty fliszowe i jaskinie fliszowe. Ze względu na geologię i tektonikę tego terenu wyróżnia się jednostki: skolska, podśląska, śląska oraz dukielska zwana też magurską.

We wszystkich wymienionych jednostkach odnotowano niespełna 500 jaskiń i schronisk skalnych, z czego ponad połowa znajduje się w obrębie płaszczowiny magurskiej czyli we wschodniej części. Geneza powstawania jaskiń fliszowych jest zupełnie inna niż w przypadku jaskiń krasowych i wynika z odmiennych procesów doprowadzających do ich powstania, zwanych zjawiskami pseudokrasowymi.Tworzenie się i rozwój jaskiń fliszowych jest przede wszystkim związane z ruchami masowymi skał i powstawaniem osuwisk.

Okolice otworu Mrocznej

Pozostałymi czynnikami współdziałającymi równolegle są procesy wietrzenia fizycznego i chemicznego, erozja wodna polegająca na wypłukiwaniu ziaren minerałów tworzących skały (sufozji).

Jaskinie fliszowe ze względu na genezę można podzielić na grawitacyjne, są to jaskinie osuwiskowe, odprężeniowe i obrywowe, druga grupa to jaskinie erozyjno-wietrzeniowe. Najbardziej typową i najczęściej występującą formą jaskiń są jaskinie szczelinowe, rumowiskowe, rozpadlinowe. Oprócz tego spotykamy też schroniska jaskiniowe podskalne oraz jaskinie warstwowe (powstałe pomiędzy warstwami skał).

Rozmieszczenie jaskiń z podziałem na części Beskidów i pogórzy:

- Beskid Śląski ok. 135
- Beskid Niski ok. 120
- Beskid Sądecki ok. 65
- Beskid Mały i Makowski ok. 25
- Beskid Żywiecki i Kotlina Żywiecka ok. 10
- Beskid Wyspowy ok. 17
- Gorce ok. 5
- Bieszczady 4
- pogórza i Góry Sanocko-Turczańskie ok. 80

nr	Nazwa jaskini	dług/m	deniw/m
1	Wiślańska – Beskid Śląski	2275	41
2	Mecharska – Beskid Śląski	1830	55,3
3	W Trzech Kopcach – Beskid Śląski	1254	32,6
4	Słowiańska-Drwali Beskid Niski	601	23,8
5	Dująca – Beskid Śląski	582	18
6	Głęboka w Stołowie – Beskid Śląski	554	25
7	Oblica – Beskid Żywiecki	436	21,1
8	Zbójecka w Łopieniu – Beskid Wyspowy	433	19
9	Diabla Dziura w Bukowcu – Pogórze Rożnowskie	365	42,5
10	Niedźwiedzia – Beskid Sądecki	340	28
11	Ali Baby w Klimczoku – Beskid Śląski	328	25
12	Malinowska Studnia – Beskid Śląski	324	18,1
13	Mysiorowa Jama w Zagórzu – Beskid Makowski	282,5	11,8
14	Malinowska – Beskid Śląski	247	23,2
15	Ostra – Beskid Śląski	200	35,22
16	Mroczna – Beskid Niski	198	15,5
17	Gangusiowa Jama – Beskid Niski	190	11
18	Lodowa Szczelina – Beskid Niski	166	11,5
19	Dziurawa – Beskid Mały	160	8,5
20	Złotniańska – Beskid Sądecki	155	12
21	Latających Kamieni – Beskid Wyspowy	150	15

Wyżyna Krakowsko-Wieluńska to malownicza kraina występowania licznych ostańców skalnych i jaskiń. Ciągnie się pasem do 20 km szerokości na odcinku 160 km w kierunku północno-zachodnim, z okolic Krakowa po Wieluń. Teren ten jest częścią większej jednostki geograficznej – Wyżyny Śląsko-Krakowskiej. Kraina ta potocznie nazywana jest Jurą.

	Wyżyna Krakowsko-Wieluńska w przeważającej części zbudowana jest z nachylonej ku północy płyty głównie wapieni górnojurajskich o miąższości ok. 400 m. zapadającej się pod pokrywą młodszych osadów kredowych. Maksymalna wysokość wzniesień osiąga tu niewiele ponad 500 m. npm.
Wierzchowska Górna

Zdecydowaną rolę w kształtowaniu rzeźby tego regionu odegrały procesy krasowe. Na terenie Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej jest znanych obecnie ok. 1500 jaskiń i schronisk. Większość jaskiń to obiekty o niewielkiej długości do kilku metrów. Liczba jaskiń systematycznie rośnie a w ostatnich latach odkryto wiele nowych, w tym największą Wierną. Odkryto też nowe partie w wielu znanych wcześniej jaskiniach.

nr	nazwa Jaskini	dług/m	deniw/m
1	Wierna	1027	30
2	Wierzchowska Górna	975	25
3	Szachownica I	690	14
4	Brzozowa	645	18
5	Twardowskiego	500	17
6	Pod Skiprzepą	450	9
7	Piętrowa Szczelina	428	45
8	Józefa	402	41,7
9	Koralowa	375	35.5
10	Pod Bukami I II	344	25
11	Studnisko	337	77,5
12	Nietoperzowa	326	23
13	Łokietka	320	7
14	Szachownica II	297
15	Smocza Jama	276	15
16	Szeroki Aven	270	59
17	Kryspinowska	255	5
18	Olsztyńska i Wszystkich Świętych	240	24
19	Wiercica	220	31
20	Szeptunów Szmaragdowa	218	23
21	Ciemna	209
22	Kryształowa	200	14
23	Mąciwody	195	23
24	Zbójecka	189	15
25	Towarna i Dzwonnica	183
26	Januszkowa Szczelina	180	56
27	Głęboka	175	16
28	Racławicka	168	26
29	Jama Ani	158	30
30	Zegar	155
31	Ciasny Aven	150	37
32	W Straszykowej Górze	150	21
33	W Zielonej Górze	150	9

Polskie Tatry Zachodnie są rejonem występowania największych krasowych jaskiń Polski, które utworzyły się w skałach węglanowych, głównie w wapieniach i dolomitach. Skały węglanowe tworzą północną otoczkę trzonu krystalicznego Tatr Wysokich i wchodzą w skład dwóch płaszczowin, wierchowej i reglowej.

Największe skupiska jaskiń tatrzańskich to: Czerwone Wierchy, Kominiarski Wierch, Dolina Kościeliska z Wąwozem Kraków, Dolina Małej Łąki, Dolina Chochołowska oraz Dolina Bystra. Na terenie Polskich Tatr Wysokich jest też kilka małych jaskiń szczelinowych. W ostatnich latach wyeksplorowano kilka znaczących jaskiń w słowackiej części Tatr Wysokich w Szerokiej Jaworzyńskiej, gdzie również występują skały węglanowe. Obecnie najdłuższą jaskinią całych Tatr jest jaskinia Księżycowy Cień leżąca po stronie słowackiej.

Największe jaskinie Tatr Słowackich

1. Księżycowy Cień o długości ok. 29, 5 km i głębokości 451 m,
2. Jaworzynka o długości ok. 10, 5 km i głębokości 477m,
3. Czarnogórska Jaskinia o długości ok. 2,3 km i głębokości 232m.

Obecnie w Tatrach Polskich znanych jest ponad 800 jaskiń, łączna ich długość to niespełna 130 km. Poniżej aktualne zestawienie jaskiń od 200 m długości.

nr	nazwa jaskini	dług/m	deniw/m
1	Wielka Śnieżna	23723	824
2	Śnieżna Studnia	12350	763
3	Wysoka – Za Siedmiu Progami	11660	435
4	Miętusia	10780	305
5	Bańdzioch Kominiarski	9550	562
6	Czarna	6538	303,5
7	Ptasia Studnia	6283	352
8	Zimna	5335	176
9	Mała w Mułowej	3863	555
10	Kozia	3470	389
11	Kasprowa Niżna	3020	47
12	Szczelina Chochołowska	2320	60
13	Mylna	1630	46
14	Bystrej	1480	53
15	Naciekowa	1210	97
16	Magurska	1285	59
17	Studnia w Kazalnicy	1000	244
18	Siwy Kocioł	1000	295
19	Psia	917	62
20	Miętusia Wyżnia	776	145
21	Zośka – Zagonna Studnia	700	163
22	Marmurowa	681	150,5
23	Goryczkowa	605	31
24	Mroźna	560	44,5
25	Pod Wantą (Litworowy Dzwon)	520	172
26	Wodna pod Pisaną	450	5
27	Przeziorowa	420	17,5
28	Kalacka	405	19
29	Lodowa Mułowa	400	69
30	Lodowa w Ciemniaku	390	42
31	Kamienne Mleko	390	32,5
32	Lodowa Małołącka	360	53
33	Poszukiwaczy Skarbów	350	30
34	Małołącka	258	166
35	Śpiących Rycerzy	270	46
36	Nad Zagonem	240	19
37	Rybia	358	6
38	Przy Przechodzie	220	28
39	Jędrusiowa Dziura	200	46

GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA