Sojusz Północnoatlantycki

NATO (Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego, z ang. North Atlantic Treaty Organisation) - sojusz wojskowy powołany 4 kwietnia 1949 roku, kiedy ministrowie spraw zagranicznych 12 państw (Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, USA, Wielka Brytania, Włochy) podpisali w Waszyngtonie Traktat Północnoatlantycki. W 1952 roku do NATO wstąpiły Grecja i Turcja, w 1955 roku - RFN, w 1982 roku - Hiszpania, w 1999 roku - Polska, Czechy i Węgry, a w 2004 roku, w największej rundzie rozszerzenia w historii sojuszu, Litwa, Łotwa, Estonia, Słowacja, Słowenia, Bułgaria i Rumunia. 9 lipca 2008 roku Albania i Chorwacja podpisały w Brukseli protokoły o akcesji do sojuszu, co formalnie powinno nastąpić w kwietniu 2009 roku.

Zgodnie z zapisami Traktatu Północnoatlantyckiego członkowie NATO dążą do "ochrony wolności, wspólnego dziedzictwa i cywilizacji ich narodów, opartej na zasadach demokracji, wolności indywidualnej i rządów prawa" i "łączą swe wysiłki na rzecz zbiorowej obrony i utrzymania pokoju i bezpieczeństwa." Najważniejszy artykuł 5 mówi, że atak zbrojny przeciw jednemu z członków będzie uważany za atak na wszystkich członków i w takim przypadku każde z państw podejmie indywidualnie lub wspólnie z innymi stronami Traktatu "działania uznane przez nie za niezbędne, w tym użycie sił zbrojnych, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa na obszarze północnoatlantyckim." Artykuł ten po raz pierwszy w historii sojuszu przywołano w dzień po zamachach terrorystycznych na Nowy Jork i Waszyngton 11 września 2001 roku.

W okresie Zimnej Wojny NATO całkowicie koncentrowało się na zagrożeniu dla bezpieczeństwa Zachodu ze strony bloku wschodniego i jego Układu Warszawskiego. Zakończenie konfrontacji zimnowojennej po 1989 roku stworzyło konieczność adaptacji sojuszu do nowej sytuacji międzynarodowej i nowych wyzwań. W deklaracji londyńskiej o przekształconym sojuszu z 6 lipca 1990 roku NATO zaproponowało postkomunistycznym państwom Europy Środkowo-Wschodniej szeroką współpracę. Na szczycie w Rzymie 7-8 listopada 1991 roku przyjęto nową Koncepcję Strategiczną oraz deklarację o pokoju i współpracy. 20 grudnia 1991 roku rozpoczęła działalność Północnoatlantycka Rada Współpracy (North Atlantic Cooperation Council - NACC), stanowiąca forum konsultacji państw NATO z państwami Europy Środkowo-Wschodniej należącymi wcześniej do Układu Warszawskiego. 10 stycznia 1994 roku w Brukseli zatwierdzono amerykańską propozycję Partnerstwa dla Pokoju (Partnership for Peace), formę współpracy adresowaną do państw postkomunistycznych w Europie Środkowo-Wschodniej, które już wówczas zaczęły wyrażać wolę przystąpienia do NATO. 30 maja 1997 roku w Sintrze zainaugurowano Euroatlantycką Radę Partnerstwa (Euro-Atlantic Partnership Council - EAPC), będącą sukcesorem NACC.

Kryzys jugosłowiański sprawił, że NATO po raz pierwszy zaangażowało się w operacje poza swoim zasięgiem terytorialnym: 12 kwietnia 1993 roku lotnictwo NATO rozpoczęło patrolowanie strefy zakazu lotów nad Bośnią zgodnie z rezolucją RB ONZ nr 816 z 31 marca tego roku, a 28 lutego 1994 roku doszło do pierwszego użycia siły w historii sojuszu, gdy 4 serbskie samoloty bojowe zostały zestrzelone przez myśliwce NATO w strefie zakazu lotów nad Bośnią. 10 i 11 kwietnia koło Gorażde miały miejsce pierwsze bombardowania sił lądowych nieprzyjaciela, w tym przypadku wojsk Serbów Bośniackich, przez lotnictwo NATO. Kończący wojnę w Bośni i Hercegowinie układ z Dayton, podpisany 14 grudnia 1995 roku w Paryżu, przewidywał utworzenie sił implementacyjnych IFOR pod kierownictwem NATO. Rok później, w grudniu 1996 roku operację utrzymywania pokoju w Bośni i Hercegowinie przejęły siły stabilizacyjne SFOR, również tworzone przez NATO. 24 marca 1999 lotnictwo NATO rozpoczęło bombardowanie celów w Jugosławii w związku z odmową przez rząd tego kraju pokojowego uregulowania problemu Kosowa i był to pierwszy atak na inne państwo w historii NATO.

NATO nawiązało szczególnie bliskie stosunki z najważniejszymi partnerami ze wschodu - z Rosją i Ukrainą. 27 maja 1997 roku w Paryżu podpisano akt stanowiący o podstawach stosunków wzajemnych, współpracy i bezpieczeństwie między NATO i Rosją, przewidujący utworzenie Stałej Wspólnej Rady NATO-Rosja. 28 maja 2002 roku na szczycie przywódców NATO i Rosji w Rzymie podpisano deklarację pt. "Stosunki NATO-Rosja: nowa jakość", ustanawiająca Radę NATO-Rosja działającą na zasadzie równego partnerstwa. 9 lipca 1997 roku w Madrycie podpisana została Karta o Szczególnym Partnerstwie między NATO a Ukrainą, na mocy której powstała Komisja NATO-Ukraina.

Kwatera główna NATO mieści się w Brukseli. Głownym organem decyzyjnym NATO jest Rada Północnoatlantycka (North Atlantic Council - NAC), która obraduje na szczeblu szefów państw i rządów (szczyty te odbywają się raz w roku), ministrów spraw zagranicznych, ministrów obrony lub stałych przedstawicieli państw członkowskich - w tej ostatnie formule co najmniej raz w tygodniu. Decyzje w NAC są podejmowane na zasadzie jednomyślności i wspólnej zgody; decyzje mają taką samą moc wiążącą niezależnie od szczebla, na którym odbywa się posiedzenie NAC. Innymi ważnymi organami politycznymi są Komitet Planowania Obrony (Defence Planning Committee - DPC), zazwyczaj złożony ze stałych przedstawicieli, ale dwa razy rocznie zbierający się na szczeblu ministrów obrony; oraz Grupa Planowania Nuklearnego (Nuclear Planning Group - NPG), zbierająca się na szczeblu ministrów obrony, przeważnie dwa razy rocznie. Przewodniczącym 3 powyższych organów (a także współprzewodniczącym Stałej Wspólnej Rady NATO-Rosja i Komisji NATO-Ukraina) oraz najwyższym przedstawicielem i rzecznikiem NATO jest Sekretarz Generalny, który kieruje Sekretariatem Międzynarodowym.

Przedstawiciele wojskowi państw członkowskich (ale cywilny przedstawiciel Islandii, nie posiadającej sił zbrojnych) tworzą Komitet Wojskowy; kilkakrotnie w roku spotyka się on na szczeblu szefów sztabów państw członkowskich. Jego zadaniem jest doradzanie NAC, DPG i NPG w sprawach militarnych. Wsparcie prac Komitetu Wojskowego zapewnia Międzynarodowy Sztab Wojskowy. Siły kazdego z państw członkowskich tworzą Zintegrowaną Strukturę Wojskową NATO, która stanowi ramy organizacyjne dla obrony terytorium państw członkowskich zgodnie z artykułem 5. Centralne dowództwo wojsk NATO (Supreme Headquarters Allied Powers Europe - SHAPE) mieści się koło Mons w Belgii; najwyższym dowódcą sił sojuszniczych (Supreme Allied Commander Europe - SACEUR) zgodnie z niepisaną zasadą jest zawsze amerykański generał, który pełni równolegle funkcję szefa Dowództwa Europejskiego sił zbrojnych USA.

Strona internetowa: http://www.nato.int/