 Ochrona
Zgodnie z zapisami art. 14 ustawy o ochronie przyrody, jednym z głównych celów statutowych Parku jest poznanie i zachowanie całości ekosystemów przyrodniczych, a także odtwarzanie zniekształconych i zanikłych elementów rodzimej przyrody. Działania, o których mowa w ustawie, dotyczą terenu całego Parku. Niemniej, w obszarach podlegających ochronie ścisłej i częściowej ich zakres jest odpowiednio zróżnicowany.
W strefie ochrony ścisłej (w Parku zajmuje 3611,07 ha) zaniechano wszelkich działań związanych z gospodarka leśną. Prowadzi się jedynie prace monitoringowe oraz badania naukowe, mające charakter dokumentacyjny i poznawczy.
W obszarze ochrony częściowej, także dąży się do zachowania w całości ekosystemów przyrodniczych. W szczególności ma to miejsce w tych fragmentach ekosystemów leśnych, które zakwalifikowano do podkategorii - ochrona częściowa - zachowawcza (zajmuje 944,21 ha). W pozostałych drzewostanach, objętych ochroną częściową, istnieje możliwość odtwarzania zniekształconych fragmentów ekosystemów. Działania te są realizowane w podkategorii - ochrona częściowa renaturalizacyjna (595,70 ha). Wyróżniono też podkategorię - ochrona częściowa stabilizująca (1342,60 ha), w której działania ochronne zmierzają do utrzymania i stabilizacji cennych zbiorowisk leśnych. Polany reglowe w Parku, stanowiące głównie własność prywatną, objęte są ochroną krajobrazową.
Gorczański PN należy do grupy parków typowo leśnych (95% powierzchni to lasy). Ze względu na jego charakter, główną uwagę skupia się na ochronie ekosystemów leśnych. Naturalne drzewostany bukowe, bukowo - jodłowe oraz bukowo - jodłowo - świerkowe, znajdujące się w niższych położeniach górskich (reglu dolnym) są stabilne i nie wymagają specjalnych zabiegów ochronnych. W tym przypadku, działania ograniczają się jedynie do ochrony młodego pokolenia lasu przed jeleniowatymi. Zabiegi ochronne koncentrują się głównie w drzewostanach zniekształconych w wyniku gospodarki człowieka. W przeważającej części dotyczą sztucznych świerczyn na niewłaściwym siedlisku. Drzewostany takie znajdują się pod silną presją grzybów patogenicznych i owadów. Spośród owadów, największe znaczenie dla procesów przyrodniczych w borach świerkowych ma grupa korników, odżywiająca się żywą tkanką drzewną, a wśród nich kornik drukarz, drukarczyk i kornik zrosłozębny. Przy licznym występowaniu, owady te zasiedlają również zdrowe drzewa, doprowadzając do ich obumierania. Proces ten nazywamy wydzielaniem się posuszu kornikowego. Ma on charakter naturalny i jeżeli obejmuje pojedyncze sztuki w drzewostanie podlega jedynie obserwacji. W innych przypadkach, gdy wydzielanie przybiera duże rozmiary, zostają podjete działania ochronne ze strony Służb Parku. Ich celem jest ograniczanie populacji korników i obumierania drzew, a także opóźnianie rozpadu świerkowych drzewostanów. Bezpośrednie zabiegi ochronne polegają na terminowym usuwaniu drzew opanowanych przez korniki, wraz z niszczeniem tych fragmentów (kory, gałęzi), w których następuje rozwój owadów.
Równolegle, na całym obszarze Parku, monitorowane są zmiany liczebności kornika drukarza i intensywność odbywających się rójek. Do tego celu służą pułapki naturalne (najczęściej świerki, powalone lub złamane przez wiatry) oraz feromonowe (spotykane przy szlakach turystycznych - długie, czarne rury z butelkami, mocowane do palików), w których wykorzystuje się syntetyczne związki - feromony, wydzielane w naturze przez owady. W przypadku kornika drukarza stosowane są feromony agregacyjne, informujące o zasobach żerowych. Odłowy powodują dodatkowo rozrzedzenie jego populacji.
Istotny wpływ na stan sanitarny lasów mają również grzyby patogeniczne, głównie huba korzeniowa i opieńka. Najczęściej są one bezpośrednią przyczyną osłabienia drzewostanów, sprzyjającą pojawieniu się korników. Ograniczanie ich oddziaływania jest jednak znacznie trudniejsze. Poza kornikiem i grzybami, na lasy Parku, a w szczególności na młode pokolenie (podrost), silną presję wywierają duże ssaki roślinożerne - sarna i jeleń. W dwu ostatnich dziesięcioleciach liczebność tych zwierząt zwiększyła się. Stąd potrzeba bezpośredniej ochrony naturalnych odnowień jodłowych. W tym przypadku stosowane są zabezpieczenia mechaniczne oraz chemiczne środki odstraszające (repelenty). Wyjątkowo, prowadzi się również odstrzały redukcyjne.
Opisane działania ochronne wspierane są przez kompleks zabiegów hodowlanych, mających na celu przebudowę drzewostanów, a w konsekwencji przywrócenie naturalnych relacji w ekosystemie. Należy do nich m.in. popieranie właściwych gatunków drzew, dostosowanych do danego siedliska oraz ich pielęgnacja przez pewien, określony czas.
W prowadzonych działaniach ochronnych istotnym jest również stwarzanie dogodnych warunków bytowania drobnej faunie. Stąd dla ptaków wywieszane są skrzynki lęgowe a zimą podawana karma. Dla nietoperzy są zakładane schrony, zaś z myślą o płazach buduje się lub odtwarza miejsca rozrodu , mające postać niewielkich zbiorników wodnych.
Na terenie Parku ochronie podlega ponad 100 polan reglowych, które zajmują ok. 6% powierzchni. Większość z nich ma wyjątkową wartość przyrodniczą, lecz zaprzestanie wypasu owiec prowadzi do ciągłego ich ubożenia. Z tego względu 67 polan objęto zabiegami ochrony czynnej, takimi jak: koszenie (reczne lub mechaniczne) i odkrzewianie. Planowane jest również przywrócenie w kilku miejscach wypasu kulturowego. Systematycznie stosowane koszenia, jako najbardziej skuteczna metoda utrzymania ekosystemów łąkowych, wyraźnie kształtują skład gatunkowy roślin i eliminują pojawiające się samoistnie naloty drzew i krzewów. W zależności od rodzaju zbiorowiska koszenia są stosowane corocznie (np. łąki mieczykowo - mietlicowe) lub raz na 2-4 lata (np. młaki kozłkowo - turzycowe). Dla zapewnienia długiego okresu kwitnienia roślin i zachowania bogatych populacji bezkręgowców (głównie owadów) stosuje się późne koszenia, pod sam koniec lata. Zazwyczaj pozostawiana jest część nieskoszonej powierzchni, w postaci tzw. "pasów ekologicznych", mających duże znaczenie w ochronie fauny i różnorodności zbiorowisk.
W ostatnim dziesięcioleciu, na niektórych polanach nastąpił nadmierny rozwój drzew i krzewów, głównie iwy i świerka. Ze względu na walory krajobrazowe polan, udział powierzchni zadrzewionej nie powinien jednak przekraczać 10% na każdej z nich, zdecydowano się, więc na eliminację nadmiernej ilości roślin drzewiastych, poprzez zabieg odkrzaczania. Mimo to pozostawia się tzw. biogrupy lub pojedyncze okazy drzew i krzewów, aby wzbogacić różnorodność biologiczną i krajobrazową polan.
Od kilku lat zaniechano wypasu owiec w wyższych położeniach górskich. Obecnie, gdy Park nabył Polanę Wzorową, zamierza się przywrócić wypas na niej i na polanach przyległych. Powoli wracają też stada owiec do podnóży Gorców, zarówno w Koninie, Porębie Wielkiej, jak i w okolicach Nowego Tagu czy Waksmundu.
Na gorczańskich polanach chronione są również zabytkowe szałasy. Niektóre z nich, z pomocą właścicieli, udało się odremontować. W tym względzie jest jednak jeszcze wiele do zrobienia. Oprócz szałasów chronione są kapliczki, z których najbardziej znana - "Bulandowa kapliczka" na Jaworzynie Kamienickej, została odremontowana kilka lat temu, przy wspólnym udziale Parku, właściciela i Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
Przedstawione prace z zakresu ochrony czynnej nie byłyby możliwe do zrealizowania bez wydatnej pomocy finansowej Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, a także bez środków, które Park otrzymuje w formie dotacji oraz wypracowuje ze sprzedaży drewna.
Poza wymienionymi działaniami, Służby Parku prowadzą na bieżąco obserwacje zagrożonych, rzadkich i chronionych gatunków flory i fauny, odnotowując również ciekawsze zjawiska przyrodnicze. Wszelkie istotne informacje, umieszczane są w specjalnie w tym celu utworzonej bazie danych.
®© GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
