Woda w postaci stałej występuje na Ziemi głównie w lodowcach i lądolodach - obecnie objętość lodu wynosi około 23 mln km3 - czyli około 2% objętości całej hydrosfery. Poza lodowcami woda w postaci stałej obejmuje także tzw. zlodowacenie podziemne czyli wieczną marzłoć. Warto pamiętać także o tym, że większość (ponad 2/3 objętości) wody słodkiej na Ziemi znajduje się właśnie w postaci lodu. Ilość wody zatrzymanej w postaci stałej zmienia się w czasie - zależy głównie od zmian klimatu  Ziemi - w czasie zlodowaceń lodu było oczywiście zdecydowanie więcej, a aktualnie "globalne ocieplenie" powoduje zmniejszanie objętości wody uwięzionej w lodowcach.

Warunki powstawania lodowców.

Aby powstawała trwała pokrywa lodowa musi być spełnione kilka warunków dotyczących cech środowiska przyrodniczego:

• opady śniegu muszą być wyższe niż jego ubytek - wysokość w m n.p.m. ponad którą ten warunek jest spełniony nazywamy granicą wieloletniego (wiecznego) śniegu
• średnia roczna temperatura powietrza musi być ujemna
• teren musi być w miarę płaski - tak, aby śnieg mógł się gromadzić i powoli przekształcać w lód.

Wysokość występowania granicy wieloletniego śniegu na różnych szerokościach geograficznych.

Wysokość występowania granicy wieloletniego śniegu rośnie w kierunku równika.

Granica ta przebiega najwyżej nad zwrotnikami ( o ponad 1000 metrów wyżej niż w strefie równikowej). Wynika to z dwóch przyczyn:
1. w strefie zwrotnikowej występują najwyższe średnie roczne temperatury powietrza (wyższe niż w strefie równikowej)
2. W strefie zwrotnikowej opady są z reguły dużo niższe niż w strefie równikowej)

Etapy przekształcania śniegu w lód.

Zamiana śniegu w lód jest zjawiskiem powolnym, polegającym na zmniejszaniu ilości powietrza w śniegu (lodzie) oraz zwiększaniu gęstości śniegu (lodu). Procesy prowadzące do przekształcania śniegu w lód to  nadtapianie i ponowne zamarzanie śniegu oraz ściskanie i rekrystalizacja pod wpływem ciężaru nadległych warstw lodu i śniegu. (patrz rysunek obok).
Kolejno wyróżniamy:

• śnieg
• firn - Gęstość wynosi około 0,4-0,8 g/cm3. Powstaje w wyniku przeobrażenia luźnych kryształów śniegu w ziarna lodu o średnicy dochodzącej do kilku milimetrów, głównie pod wpływem wielokrotnego nadtapiania i zamarzania kryształków śniegu
• lód firnowy (mlecznoszary) - stadium pośrednie między firnem i lodem lodowcowym, odznaczający się gęstością 0,8-0,9 g/cm3. Składa się z kryształów lodu spojonych drobnokrystaliczną masą lodową, która powstała wskutek topnienia śniegu powierzchniowego.
• lód lodowcowy (niebieskawy) - zbudowany z dużych (kilkucentymetrowych) ziaren lodowych o gęstości 0,9-0,92 g/cm3

Budowa lodowca górskiego.

Lodowiec górski zbudowany jest z dwóch podstawowych części. Najważniejszym elementem jest  pole firnowe, które jest położone powyżej granicy wieloletniego śniegu. Jest to miejsce, w którym gromadzi się śnieg i zamienia w lód. Pola firnowe tworzą się zazwyczaj w górnych częściach dolin górskich w miejscach stosunkowo płaskich, tak aby gromadzący się tam śnieg nie zsuwał się niżej lawinami. Takimi miejscami są często nisze źródliskowe rzek, które płynęły przed ochłodzeniem klimatu. Czasami pola firmowe tworzą się na płaskowyżach np.: fieldach w G. Skandynawskich.

Budowa lodowca górskiego

Drugim ważny element lodowca górskiego tworzy się, gdy w polu firnowym nagromadzi się tak dużo śniegu i lodu, że zaczyna się on pod własnym ciężarem ześlizgiwać w dół. Powstaje wówczas jęzor lodowcowy. Gdy jęzor lodowcowy przemieści się poniżej granicy wieloletniego śniegu rozpoczyna się proces topnienia lodowca (ablacji). Najdłuższe jęzory lodowcowe mają długość ponad 100 km. W miejscach, gdzie przesuwający się lód pokonuje bardziej strome odcinki (przemieszcza się nad progami skalnymi) ulega on silnemu popękaniu - powstają głębokie szczeliny oraz odizolowane bloki lodu zwane serakami - strefy te nazywamy lodospadami (icefall). Lodospady najczęściej istnieją w miejscu wypływu jęzora z pola firnowego. Ze względu na niestabilność bloków lodowych i liczne szczeliny lodospady są bardzo niebezpieczne dla przechodzących przez nie ludzi.

Lodospad

Innym charakterystycznym elementem lodowca jest szczelina brzeżna, która powstaje w miejscu styku pola firnowego ze ścianami skalnymi otaczającymi to pole.

Rodzaje lodowców górskich.

Ze względu na budowę wyróżniamy klika typów lodowców górskich, Najważniejsze z nich to:

• lodowiec alpejski (dolinny prosty) - ma najczęściej rozłożyste, wklęsłe pole firnowe i wypływający z niego długi jęzor.
• lodowiec himalajski (dendryczny, dolinny złożony) - składa się z wielu pól firnowych. Wypływające z nich jęzory łączą się ze sobą w dolinie głównej tworzą jeden wspólny jęzor lodowy.

Lodowiec typu himalajskiego

Poszczególne mniejsze jęzory lodowcowe rozdzielone są ciemniejszymi smugami moren środkowych (powstających z połączenia dwóch moren bocznych).Jęzory te mogą przemieszczać się w różnym tempie (zależnym od intensywności ich zasilania w polach firnowych)

• lodowiec norweski (fieldowy, skandynawski) - pola firnowe powstają na płaskowyżach szczytowych (mają postać czapy lodowej). może z niego wypływać kilka krótkich jęzorów lodowcowych.
• lodowiec podgórski (piedmontowy) - powstaje na obszarach, gdzie granica wieloletniego śniegu jest położona stosunkowo nisko. Jęzory lodowcowe wypływające z kilku pół firnowych są na tyle długie, że "wypływają" na równiny przedgórskie i łączą się tam tworzą rozległe pola lodowe. (współcześnie występują na Alasce i w Patagonii.

Różne rodzaje lodowców górskich

• lodowiec pirenejski (cyrkowy, karowy) - składa się tylko z pola firnowego - brak jęzora wynika z równowagi między tempem zasilania pola firnowego w śnieg i tempem ablacji w obrębie samego pola firnowego.
• lodowiec turkiestański -  zasilanie oparte jest głównie na lawinach schodzących z rozległych ścian skalnych otaczających jęzor lodowcowy. Nie posiadają one  normalnego pola firnowego.

Rozmieszczenie lodowców na świecie.

Lodowce występują na wszystkich kontynentach. Współczesna pokrywa lodowa zajmuje obszar prawie 15,5 mln km2. Największą powierzchnię (oczywiście poza Antarktydą, która prawie w całości - w 95,5% - pokryta jest lądolodem) zajmują lodowce w Ameryce Północnej (około 9% powierzchni kontynentu) - poza obszarem Grenlandii zlodzone są wyspy Archipelagu Arktycznego oraz Kordyliery (zwłaszcza w północnej części). W Górach Św. Eliasza na Alasce znajduje się największy lodowiec górski tego kontynentu - Malaspina (lodowiec piedmontowy, który powstał z połączenia szeregu lodowców dolinnych i tworzy czaszę o powierzchni ok. 300 km2. Jego całkowita powierzchnia dochodzi do 3900 km2, a grubość lodu sięga do 300 m).

Mapa występowania lodowców na świecie.

W Azji lodowce zajmują powierzchnię około 114 tys. km2. Współczesne zlodowacenie Azji zajmuje największe przestrzenie na wyspach arktycznych, w daleko na północ wysuniętych górach Syberii: Byrranga (Tajmyr), Czerskiego, Wierchojańskich (Jakucja), Koriackich (Kamczatka) oraz w wysoko wzniesionych pasmach Azji Centralnej (Karakorum, Himalaje, Hindukusz, Pamir, Tien-szan, Kunlun, Ałtaj) i Azji Zachodniej (Kaukaz). Największe lodowce znajdują się w: Karakorum (Sjaczen - 1189 km2, Baltoro - 755 km2, Hispar - 622 km2), Pamirze (Fedczenki - 992 km2) i Tien-szanie (Inylczek Południowy - 500 km2).

W Ameryce Południowej lodowce występują w Andach i na Wyż. Patagońskiej. W Andach Patagońskich lodowce górskie schodzą prawie do poziomu morza, występuje tu największa czapa lodowa świata, położona w strefie umiarkowanej - tzw. Lądolód Patagoński o powierzchni ok. 20 tys. km2. Łączna powierzchnia lodowców na tym kontynencie wynosi około 25000 km2.

W Australii i Oceanii lodowce zajmują tylko 1 tys. km2. W samej Australii, ze względu na stosunkowo niskie wysokości bezwzględne lodowce nie występują. Natomiast lodowce górskie znajdują się na niektórych wyspach Oceanii: w Górach Śnieżnych na Nowej Gwinei oraz na Wyspie Południowej Nowej Zelandii.

Najmniejszą powierzchnię zajmują lodowce w Afryce. Występują one tylko w partach szczytowych najwyższych wzniesień Afryki: Kilimandżaro, Kenii i Ruwenzori. Ich łączna powierzchnia wynosi około 240 km2 i ze względu na globalne ocieplenie szybko się kurczy.

GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA