|
Trzęsienia Ziemi
Trzęsienia ziemi to drgania skorupy ziemskiej wywołane rozchodzeniem się w niej fal sprężystych (sejsmicznych).
Przyczyny trzęsień ziemi:
- trzęsienia ziemi pochodzenia tektonicznego - stanowią około 90% wszystkich trzęsień zachodzących w obrębie kuli ziemskiej. Ich przyczyną jest gwałtowne przemieszczanie się mas skalnych w skorupie i płaszczu ziemskim.
- trzęsienia ziemi pochodzenia wulkanicznego - powstające na skutek erupcji wulkanicznych lub przemieszczania się magmy w skorupie ziemskiej
- trzęsienia ziemi pochodzenia zapadowego - związane z zapadaniem się stropów jaskiń, ewentualnie z powstawaniem obrywów skalnych na stromych zboczach gór. Mają one najmniejszy zasięg i są najsłabiej odczuwalne.
- trzęsienia ziemi pochodzenia kosmicznego - powstają w wyniku uderzenia w powierzchnię ziemi meteorytów
- trzęsienia ziemi pochodzenia antropogenicznego - zaliczamy do nich tąpnięcia wywołane działalnością górniczą, wstrząsy spowodowane wybuchami (zwłaszcza bomb atomowych), a także trzęsienia związane z powstawaniem dużych sztucznych zbiorników wodnych (dochodzi wówczas do zaburzenia równowagi mas skalnych)
_clip_image001.gif)
Miejsce pod powierzchnią ziemi, z którego rozchodzą się fale sejsmiczne nazywamy hipocentrum (ogniskiem trzęsienia). Hipocentrum może znajdować się w skorupie ziemskiej lub w płaszczu górnym ( do głębokości około 700 km). Miejsce na powierzchni ziemi położone bezpośrednio nad hipocentrum nazywamy epicentrum. Do epicentrum fale sejsmiczne docierają najszybciej, a wstrząsy są najsilniejsze.
Rodzaje fal sejsmicznych:
- podłużne - ich ruch polega na zmianie objętości (na przemian zagęszczanie i rozrzedzanie cząstek)- rozchodzą się w ciałach o różnym stanie skupienia. Osiągają największą prędkość i najszybciej docierają do epicentrum
- poprzeczne -są wynikiem przenoszenia się zmian kształtu cząsteczek ośrodka, a ich ruch odbywa się w kierunku prostopadłym do kierunku rozchodzenia się drgań. Fale te rozchodzą się wyłącznie w ciałach stałych.
- powierzchniowe - rozchodzą się na granicy dwóch ośrodków, a szczególnie na powierzchni ziemi i są odpowiedzialne za większość zniszczeń
_clip_image003.jpg)
Rozmieszczenie trzęsień ziemi:
Większość trzęsień ziemi powstaje na obszarach granicznych wielkich płyt tektonicznych i jest wywołana rozładowywaniem naprężeń związanych z przemieszczaniem się tych płyt. W strefie grzbietów oceanicznych (strefa ryftowa) hipocentra leżą najczęściej stosunkowo płytko i w związku z tym wstrząsy mogą być potężne. W strefie subdukcji ogniska trzęsień mogą występować na różnej głębokości od kilku do nawet 700 km pod powierzchnią ziemi. Hipocentra układają się wzdłuż powierzchni skorupy oceanicznej wciąganej w głąb płaszcza ziemskiego - obszar ten nazywamy strefą Benioffa. Trzęsienia występują także wzdłuż uskoków przesuwczych (np. w Kalifornii wzdłuż uskoku San Andreas) oraz wzdłuż uskoków transformujących (rozdzielających fragmenty płyt poruszające się z różnymi prędkościami). Kolejnymi obszarami aktywnymi sejsmicznie są młode góry fałdowe (np. Himalaje). Zdarzają się też trzęsienia związane z ruchami izostatycznymi (np.: w Skandynawii)
Najrzadziej trzęsienia ziemi występują na obszarach starych (prekambryjskich)platform kontynentalnych oraz na rozległych obszarach równin abisalnych na dnie oceanu.
Skale trzęsień ziemi:
Skala Mercallego-Cancaniego-Sieberga (zwana popularnie skalą Mercallego) - Jest to 12-stopniowa skala oparta na ocenie szkód wyrządzonych przez trzęsienie ziemi.
Skala Richtera - otwarta skala (nie ma górnej granicy wielkości trzęsienia) oparta na analizie odchylenia wskazówek sejsmografu. Stopień wyższy w tej skali oznacza trzęsienie o energii 60 razy większej od energii trzęsienia o stopień niższego.
Skutki trzęsień ziemi:
- ofiary w ludziach
- straty materialne
- zmiany rzeźby terenu
- zmiany linii brzegowej
- fale tsunami
- powstawanie osuwisk i innych typów grawitacyjnych ruchów masowych
- zmany poziomu wód gruntowych
Możliwości przewidywania trzęsień ziemi:
Jak na razie nie znamy żadnego w miarę pewnego sposobu przewidywania trzęsień ziemi. Zauważono jednak pewne charakterystyczne cechy poprzedzające. Zaliczamy do nich zmiany poziomu wód podziemnych oraz zmiany ich przewodnictwa elektrycznego, zmiany w skałach wywołane rosnącym ciśnieniem (stosując tą metodę udało się przewidzieć w 2008 roku niewielkie trzęsienie w Kalifornii na dwie godziny przed jego wystąpieniem).
Trzęsienia ziemi w Polsce:
Polskę zaliczamy do obszarów asejsmicznych, ale to nie znaczy, że trzęsienia ziemi u nas nie występują. Najczęściej słabe wstrząsy obserwujemy w Karpatach i na Dolnym Śląsku oraz w strefie TT oddzielającej obszar platformy wschodnioeuropejskiej od obszaru fałdowań paleozoicznych (strefa ta biegnie mniej więcej od Koszalina przez Bydgoszcz, Warszawę i Lublin do wschodniej granicy Polski). Przykłady trzęsień ziemi w Polsce:
Data |
Region |
Mra |
Opis |
31 I 1259 |
na pd. od Krakowa |
(5–6) |
trzęsienie ziemi odczute w całej Europie Środkowej |
5 VI 1443 |
Śląsk (Wzgórza Strzelińskie) |
5,8 |
odczuwalne w całej środkowej Europie; duże uszkodzenia zabudowy Wrocławia, zapadnięcie się sklepienia w kościele farnym w Brzegu i kościele Św. Katarzyny w Krakowie |
1680 |
Mazowsze |
(5) |
zniszczone i uszkodzone niektóre domy w Warszawie i jej okolicach |
27 II 1786 |
Beskid Śląski |
5,2 |
odczuwalne na dużym obszarze: na Śląsku, w Sandomierzu i aż po Wiedeń |
3 XII 1786 |
tereny na południe od Krakowa (Beskid Średni) |
5,7 |
pęknięte kamienice i uszkodzony kościół Św. Katarzyny w Krakowie, wstrząsy odczuwalne po Lwów, Wrocław, Głogów, Kalisz oraz na Słowacji |
15 I 1858 |
południowe obszary Polski |
5,0 |
epicentrum na Słowacji, wstrząsy odczuwalne m.in. we Wrocławiu, Jeleniej Górze, Krakowie |
11 VI 1895 |
Dolny Śląsk |
4,8 |
w budynkach powstały centymetrowe rysy, zawaliły się kominy; odczuwane na obszarze 25 tys. km2 |
21 X 1901 |
rejon Pienin |
4,7 |
odczute na Spiszu, w Sromowcach, Krościenku i Szczawnicy |
11 II 1909 |
Pomorze Zachodnie |
4,0 |
niewielkie wstrząsy odczuwalne w Kołobrzegu, Koszalinie i Białogardzie, powierzchniowe pęknięcia gruntu do 200 m długości |
20 II–1 III 1932 |
4 rejony koncentracji: płocki, podlaski, lubelski i świętokrzyski |
(4) |
lokalne wstrząsy sejsmiczne o niewielkiej sile, powierzchniowe pęknięcia gruntu, intensywne efekty akustyczne (podziemne łoskoty) |
20 VI 1962 |
GOP — Dąbrowa Górnicza |
3,8 |
tąpnięcia w kopalni Wujek i Kleofas; wstrząsy odczuwalne w Katowicach |
17 III 1966 |
okolice Zakopanego |
3,0 |
odczuwane w Kuźnicach, Witowie i Jaszczurówce; kilka wstrząsów poprzedzających i następczych |
28 XI 1966 |
GOP |
3,2 |
tąpnięcie w kopalni Szombierki; wstrząsy odczuwalne w Bytomiu oraz w innych kopalniach (Radzionków, Rozbark, Orzeł Biały, Miechowice) |
4 III 1977 |
trzęsienie ziemi w Rumunii |
... |
odczuwalne m.in. w Krakowie, Warszawie, Wrocławiu, „chodzące” meble w mieszkaniach, gł. w wieżowcach (w Rumunii wstrząs o sile 7,2 stopnia) |
29 XI 1980 |
rejon Bełchatowa |
4,6 |
związane z kopalnią węgla brunatnego, odczuwane po Sieradz, Pabianice i Radomsko |
1 III 1993 |
Beskid Niski |
4,7 |
odczuwane w Polsce (Krynica) i na Słowacji |
21 IX 2004 |
Mazury, Suwalszczyzna, Trójmiasto |
5,3 |
pęknięcia ścian w wielu budynkach, m.in. w suwalskim szpitalu i w bloku przy ul. Reja 66 |
30 XI 2004 |
Podhale, Beskidy Zachodnie |
4,7 |
odczuwane między innymi w Cieszynie, Bielsku-Białej i na Podhalu |
Trzęsienia ziemi w Polsce związane są z niezrównoważonymi tektonicznie uskokami Przedgórza Sudeckiego, młodymi geologicznie i/lub ciągle wypiętrzającymi się górami (Pieniny) lub aktywnością uskoków tektonicznych (Góry Stołowe). Na północy kraju wstrząsy wynikają z niezbyt intensywnych ruchów w obrębie tarczy bałtyckiej i wschodnioeuropejskiej płyty tektonicznej. Wstrząsy na Górnym Śląsku i rejonach wydobycia surowców (kopalnie siarki, rejon Bełchatowa) związane są z ubytkami mas skalnych pod powierzchnią ziemi i przejawiają się tąpnięciami o różnej sile.
a Magnituda w skali Richtera (dawne wstrząsy — ocena na podstawie skutków
|
Najtragiczniejsze trzęsienia ziemi na świecie w ostatnich latach:
- 12 maja 2008 r. w trzęsieniu ziemi o sile 8 w skali Richtera w Syczuanie (Chiny) zginęło 69 tys. ludzi, a 18 tys. uznano za zaginione. 373 tys. osób odniosło obrażenia.
- 27 maja 2007 W wyniku trzęsienia ziemi na Jawie (Indonezja) o sile 7,7 w skali Richtera zginęło 5,7 tys. ludzi. Rannych zostało 36,3 tys. ludzi. 340 tys. musiało opuścić domy.
- 8 października 2005 r. Trzęsienie ziemi o sile 7,6 bądź 7,7 w skali Richtera pozbawiło życia 73,5 tys. ludzi w kontrolowanej przez Pakistan części Kaszmiru, ponadto w indyjskim stanie Dżammu i Kaszmir zginęło 1400 osób.
- 26 grudnia 2004 r Co najmniej 300 tys. ludzi zginęło w następstwie trzęsienia ziemi o sile 8,9 w skali Richtera i wywołanej nim fali tsunami w Azji, głównie w Indonezji.
- 26 grudnia 2003 r W południowym Iranie w mieście Bam zginęło 26 tysięcy ludzi. Siła wstrząsu 6,6 w skali Richtera.
- 26 stycznia 2001 r. Trzęsienie o sile 7,7 w skali Richtera w indyjskim stanie Gudżarat - zginęło do 20 tys. ludzi.
- 17 sierpnia 1999 r Północno-zachodnia Turcja - trzęsienie ziemi o sile 7.4 w skali Richtera. 15 613 zabitych i blisko 25 tys. rannych.
- 21 czerwca 1990 r. Na północy Iranu, w prowincji Gilan, trzęsienie o sile 7,7 w skali Richtera zabiło 40 tysięcy ludzi.
- 7 grudnia 1988 r. Rejon miasta Spitak w Armenii: wstrząs o sile 6,8 w skali Richtera uśmiercił 25 tys. ludzi.
- 16 września 1978 r. Tabas, Iran: ponad 15 tys. zabitych wskutek trzęsienia ziemi o sile 7,7 w skali Richtera.
- 28 lipca 1976 r. Rejon miasta Tangshan w chińskiej prowincji Hebei. 240 tys. zabitych według oficjalnych chińskich danych, 700 tys. zabitych według zagranicznych ekspertów. Było to trzęsienie o sile 8,2 w skali Richtera - pod względem liczby ofiar jedna z najtragiczniejszych katastrof sejsmicznych w dziejach.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
