Skorupa ziemska to najbardziej zewnętrzna część kuli ziemskiej. Jej grubość jest zróżnicowana: Pod dnem oceanu wynosi zaledwie 7-10 km (jest to tzw. skorupa oceaniczna), a na obszarach kontynentalnych sięga 30-80 km (jest to tzw. skorupa kontynentalna). Skorupę ziemską od płaszcza oddziela powierzchnia nieciągłości Moho.
Skorupa ziemska zbudowana z ciał stałych: minerałów, których skupiska tworzą skały. Tylko w niektórych miejscach występują ogniska magmowe, czyli lokalne nagromadzenie płynnej masy skalnej. W skorupie ziemskiej występują wszystkie znane naturalne pierwiastki, ale jej charakterystyczną cechą jest znaczny udział 8 pierwiastków. Tlen, krzem, glin, żelazo, sód, potas, wapń i magnez stanowią łącznie około 98% jej masy.
Rys.1 Uproszczony schemat budowy skorupy ziemskiej
Skorupa oceaniczna powstaje w wyniku wylewania i zastygania lawy na dnie dolin ryftowych. Zbudowana jest w dużej mierze ze skał magmowych wylewnych (np.: bazaltu) i jest z reguły młodsza od skał budujących skorupę kontynentalną (najstarsze skały na dnie oceanu liczą sobie około 200 mln lat). "Młodość" skorupy oceanicznej tłumaczy się tym, że ulega ona ciągłej wymianie: nowa skorupa oceaniczna powstaje w wyniku wylewania i zastygania lawy w dolinach ryftowych, a jednocześnie w rowach oceanicznych (strefach subdukcji) następuje jej wciąganie w głąb płaszcza ziemi, gdzie ulega przetopieniu. Średnia gęstość materii budującej skorupę oceaniczną wynosi 2,7-2,8 g/cm3.
Skorupa kontynentalna powstaje głównie w wyniku kolejnych ruchów górotwórczych. W jej budowie uczestniczą zarówno skały magmowe wylewne i głębinowe, jak i metamorficzne, pochodzące z różnych er i okresów geologicznych. Charakterystycznymi elementami skorupy kontynentalnej są platformy i tarcze prekambryjskie, a także paleozoiczne (czyli kratony) oraz obszary wypiętrzone w wyniku kolejnych orogenez. Średnia gęstość materii budującej skorupę kontynentalną wynosi 3-3,3 g/cm3
Pomiędzy skorupą oceaniczną a kontynentalną występuje skorupa przejściowa (suboceaniczna lub subkontynentalna)
Na powierzchni skorupy oceanicznej i kontynentalnej występują skały osadowe. Pokrywa ta ma charakter nieciągły.
Cechą charakterystyczną skorupy ziemskiej jest wzrost temperatury wraz z głębokością. Tempo wzrostu temperatury określamy stopniem geotermicznym , czyli stosunkiem przyrostu głębokości do wzrostu temperatury. Średnia wartość stopnia geotermicznego wynosi 33m, ale wykazuje on duże zróżnicowanie. Najmniejszą wartość przyjmuje on na obszarach wulkanicznych lub młodych geologicznie (kilka-kilkanaście metrów), a największą na terenie starych struktur prekambryjskich (nawet do ponad 150m). Wartość stopnia geotermicznego ma duże znaczenie przy budowie głębokich kopalń oraz pozyskiwaniu ciepła z wnętrza ziemi.
Wartość stopnia geotermicznego w pewnych miejscach na Ziemi |
Miejsce pomiaru |
Stopień geotermiczny |
Lardello koło Florencji |
1,5 |
Santoryn (Grecja) |
7,0 |
Budapeszt |
15,0 |
Wschowa (Polska - woj. lubuskie) |
32,8 |
Bristol (Wlk. Brytania) |
37,9 |
Zakopane (Polska - woj. małopolskie) |
47,1 |
Olsztyn (Polska - woj. warmińsko-mazurskie) |
57,9 |
Minas Gerais (Brazylia) |
64,5 |
Pisz (Polska - woj. warmińsko-mazurskie) |
96,0 |
Krzywy Róg (Ukraina) |
112,5 |
Witwatersrand (RPA) |
117,0 |
Wyspy Bahama |
180,2 |
|