 Dziki Zachód - wstęp
Sławni wodzowie indiańscy
A
Amerykański Koń (Żelazna Tarcza)
Amerykański Koń (Wasechun-Tashunka)
Wasechun-Tashunka, Amerykański Koń (ok. 1840-1908), wódz Indian Siuksów Oglala (nie mylić z Amerykańskim Koniem o innym przezwisku Żelazna Tarcza). Syn Siedzącego Niedźwiedzia, również przez jakiś czas nazywanego Amerykańskim Koniem. Uczestniczył w pierwszej wojnie Czerwonej Chmury, później nie walczył. Wybitny mówca i dyplomata. Towarzyszył wyprawom Czerwonej Chmury do Waszyngtonu; wziął udział w rewii Buffalo Billa. W 1889 roku niechlubnie wsławił się wspieraniem rządu amerykańskiego w przeprowadzeniu transakcji, w wyniku której Siuksowie stracili ponad połowę swoich ziem.
Nie uczestniczył w Tańcu Ducha, dzięki czemu uniknął losu Indian, którzy zginęli nad Wounded Knee Creek. Zmarł w rezerwacie Pine Ridge.
B
Biały Koń
Boją Się Nawet Jego Koni
C
Cochise
Cochise - wódz Apachów Chiricahua. Zmarł 8 czerwca 1874 roku w rezerwacie na terytorium Arizony.
W obliczu nasilającej się ekspansji białych, pokierował zbrojnym oporem Indian. Data urodzin i młodość pozostają tajemnicą. Był przyjaźnie nastawiony do białych do 1861, kiedy to niektórzy jego krewni zostali powieszeni przez żołnierzy za przestępstwo, którego nie popełnili. Od tego czasu prześladował białych bez wytchnienia. Zaprzyjaźnił się z Thomasem Jeffordsem i ta przyjaźń skłoniła go do zaprzestania walki. Cochise zgodził się zamieszkać ze swymi ludźmi, ale tylko w rezerwacie na swym ojczystym terytorium. Po śmierci Cochisa jego ludzie zostali wysiedleni do innego rezerwatu.
Czerwona Chmura
Czerwona Chmura (właśc. Makhpiya-luta, ang. Red Cloud), (ur. 1822 - zm. 10 grudnia 1909) - wódz Indian plemienia Oglala grupy Teton Dakotów.
W oczach białych uchodził za męża stanu Dakotów, cieszącego się szacunkiem współplemieńców. W oczach Indian był kontrowersyjnym przywódcą. Przeprowadził zwycięską wojnę z siłami rządowymi USA w latach 1866-1868 o kraj rzeki Powder (tzw. wojna Czerwonej Chmury), lecz później zgodnie ze zobowiązaniem z podpisanego w 1868 traktatu pokojowego, pozostał bierny podczas kolejnych walk Dakotów. Jego przeciwnikami politycznymi byli tacy sławni przywódcy jak Wasechun-Tashunka (Amerykański Koń) czy Tashunka-kokikapi. Został (nominalnie) katolikiem i został pochowany według tego obrządku.
Czarny Jastrząb (Ma-ka-tai-me-she-kia-kiak)
- 1838)
Czarny Jastrząb (właśc. Ma-ka-tai-me-she-kia-kiak, 1767 - 3 października 1838) - wódz wojenny Sauków i Lisów.
Urodził się w Saukenak, w dzisiejszym Rock Island w Illinois. W wieku 15 lat został "dzielnym". Tytuł ten przysługiwał wojownikowi, który zabił lub ranił wroga. Wykazał się w walkach przeciwko plemieniu Osagów, dzięki czemu został wodzem wojennym.
Czarny Jastrząb był wierny tradycjom swoich przodków. Nie przyjął chrześcijaństwa, zabraniał picia alkoholu. Jednak w przeciwieństwie do innych znaczących wojowników, nie wziął sobie kilku żon. Całe życie spędził z jedną kobietą - Śpiewającym Ptakiem.
W 1804 Amerykanie zaprosili Sauków na rozmowy pokojowe. Niektórzy wodzowie udali się do St. Louis gdzie zostali poczęstowani alkoholem i zaproponowano im podpisanie traktatu, który oddawał Stanom Zjednoczonym 6 milionów hektarów terenów plemiennych w zamian za nieco ponad 2 tysiące dolarów. Czarny Jastrząb nie uznał traktatu argumentując, że został on podpisany bez wiedzy plemienia, a wodzowie nie mieli upoważnienia do jego zatwierdzenia. Amerykanie nie uznali argumentacji wodza.
Do poważnych napięć doszło, gdy Amerykanie rozpoczęli w 1808 budowę fortu na nabytych terenach. Czarny Jastrząb ruszył by go zniszczyć, lecz wycofał się wobec przeważających sił wroga.
Gdy w 1812 wybuchła wojna amerykańsko-brytyjska, Czarny Jastrząb wspierał w niej Brytyjczyków. Tymczasem główny wódz obu plemion, Keokuk, był stronnikiem Amerykanów. Rozdźwięki w plemionach pogłębiły się, gdy Keokuk oddał Stanom Zjednoczonym wszystkie tereny plemienne, położone na wschód od Missisipi.
Czarny Jastrząb wraz z 400 indiańskimi rodzinami przekroczył rzekę, by osiedlić się na oddanym przez Keokuka terenie. Wywołało to panikę wśród białych osadników, którzy poprosili rząd o pomoc. Gubernator powołał milicję, do której zgłosiło się 1600 ochotników (wśród nich był Abraham Lincoln).
Gdy Czarny Jastrząb dowiedział się o powołaniu milicji, postanowił wycofać się. Wysłał emisariuszy, którzy mieli powiadomić milicję o zamiarach Indian. Biali zabili posłów. Oddział milicji zaatakował wojowników. Potyczka kosztowała życie 11 ochotników i 3 Indian. Rozpoczęła się tzw. Wojna Czarnego Jastrzębia.
Do Sauków i Lisów przyłączyli się wojownicy z plemion Winnebago i Potawatomi. Indianie rozpoczęli rajdy na wsie i farmy. Wśród osadników wybuchła panika, tysiące z nich uciekały.
Siły Czarnego Jastrzębia były zbyt małe, by stawić czoła ścigającym ich żołnirzom. Wódz postanowił schronić się za Mississippi. 2 sierpnia 1832 przeprawiający się przez rzekę Indianie zostali zaatakowani przez okręt wojenny. Ci, którym udało się przedostać na drugi brzeg padli ofiarą Siuksów, którzy wspomagali Amerykanów. Z 500 ludzi Czarnego Jastrzębia przeżyło około 150. Wojna, która kosztowała życie 72 białych i 450 - 500 Indian, dobiegła końca.
Czarny Jastrząb poddał się Amerykanom. Został uwięziony i przez kilka miesięcy obwożony w klatce po miastach, gdzie wystawiano go na widok publiczny. Po uwolnieniu wrócił do Iowa. Przez kilka ostatnich miesięcy życia był obiektem podziwu wśród białych. Często zapraszano go na obrady lokalnych władz.
Czarny Jastrząb zmarł w swoim domu 3 października 1838. Podczas swojego ostatniego publicznego wystąpienia, 4 lipca 1838, powiedział: Przed kilku laty walczyłem przeciwko wam. Robiłem źle... Być może... Lecz to już przeszłość. Jest pogrzebana. Zapomijmy o tym. Rock River to był piękny kraj. Kochałem swoje wsie, pola i domy moich ludzi. Teraz on jest wasz. Dbajcie o niego tak, jak my.
W 1891 w Rock Island, w miejscu gdzie niegdyś istniało Saukenak, stanął granitowy pomnik Czarnego Jastrzębia.
D
Deszcz w twarzy
G
Geronimo
Geronimo właściwie Goyathlay (Ten, który ziewa) (16 czerwca 1829 - 17 lutego 1909), jeden najbardziej znanych wodzów Indian Chiricahua - plemienia należącego do grupy Apaczów Mescalero.
Urodził się około 1823 w obozowisku nad rzeką Gila w Meksyku. Imię Geronimo nadali mu Meksykanie. Na wojenną ścieżkę wkroczył w 1850 roku, po tragicznej śmierci matki, żony i trojga swoich dzieci z rąk meksykańskich żołnierzy. W wyniku napadu zginęło około 25 dzieci i kobiet, a ponad 50 zostało uprowadzonych. Był bezlitosny wobec ścigających go żołnierzy. W 1886 roku dowodzeni przez niego wojownicy byli obwiniani o zabicie około 600 Meksykanów tylko na terenie prowincji Sonora. W 1872 roku w Arizonie utworzono rezerwat dla Chiricahua, a w 1876 postanowiono go przenieść.
Geronimo zbiegł wraz z 700 członkami plemienia. W 1877 roku agent rządu do spraw Indian zaprosił Geronimo oraz jego ludzi na rokowania, a następnie ich uwięził. Chciano go nawet powiesić. Był przetrzymywany przez dwa lata w więzieniu. Geronimo przebywał przez cztery kolejne lata w rezerwacie, jednak na początku lat osiemdziesiątych postanowił ponownie chwycić za broń. Wraz ze swymi ludźmi wyruszył w góry Sierra Madre. W maju 1883 roku w pościg za nim wyruszył oddział amerykańskiej kawalerii dowodzony przez generała Georga Crooka (przez Indian zwanego Siwym Wilkiem). Crook skłonił Indian oraz Geronimo do powrotu do rezerwatu. W 1885 używając podstępu - rozpuścił plotkę o rzekomej śmierci oficera kawalerii i grożących w związku z tym aresztowaniach wśród Indian - wyprowadził ponownie swoich współplemieńców z rezerwatu. Przez kilka miesięcy wojownicy zabijali każdego napotkanego białego i kradli konie. Cześć Apaczów miała jednak dość uciekania i dobrowolnie powrócili do rezerwatu. W maju 1886 roku doszło do spotkania Geronimo z generałem Crookiem, po którym zgodził się na powrót do rezerwatu. Pewien handlarz wódką sprzedał Indianom alkohol i wmówił, że wojsko zamierza powiesić Geronimo. Jednocześnie władze federalne zażądały od Crooka przerwania negocjacji i bezwarunkowej kapitulacji Indian. 4 września 1886 roku Geronimo poddał się generałowi Newtonowi Milesowi. Kara jaka spotkała Apaczów była straszna. Wszyscy, nawet kobiety i dzieci byli trzymani w charakterze jeńców wojennych przez 30 lat na Florydzie, potem w Alabamie, a końcu w Fort Sill w Oklahomie.
Geronimo zmarł 17 lutego 1909 roku w Fort Sill w wieku 80 lat. Dla Amerykanów oraz Meksykanów był ze względu na swoje okrucieństwo najgorszym z wrogów. Dla Apaczów był najdzielniejszym.
J
Józef
K
Keokuk
Kopiący Ptak
M
Mały Kruk
Mały Żółw
Mały, którego Koni się Boją
Mały Wilk
Mały Wilk (1820 - 1904) wielki wódz Czejenów. Był indiańskim przywódcą, który nie godził się na osadnictwo białych na Zachodzie. Wielokrotnie ocierał się śmierć, wojna wypełniła większą część jego długiego życia (żył 84 lata). W 1830 roku prowadził zwycięską bitwę w Pawnee.
O
Osceola
P
Pontiac
Powhatan
Pocahontas
Q
Quanah Parker
R
Rzymski Nos
S
Samotny Wilk
Sekwoja
Siedzący Byk (Tatanka Yotanka)
Siedzący Byk, właściwie Tatanka Yotanka (ang. Sitting Bull, ok. 1831 - 15 grudnia 1890), wódz i szaman Indian plemienia Hunkpapa grupy Teton Dakotów (Siuksów). Jeden z autorów spektakularnego zwycięstwa połączonych sił Dakotów i Czejenów w bitwie nad Little Big Horn. Od 1863 roku w silnej opozycji do białych. Poprowadził swych ludzi do Kanady, potem jednak wrócił do Stanów Zjednoczonych i przez jakiś czas występował w "Wild West Show" Buffalo Billa. W 1890 roku, po osiedleniu się w rezerwacie, został zastrzelony przez policjanta, który przyszedł, aby go aresztować za udział w zakazanym Tańcu Ducha.
Stojący Niedźwiedź
Szalony Koń
Szalony Koń, właściwie Tasunka Witko lub Tashunka uitko (ang. Crazy Horse, 4 grudnia 1849 - 5 września 1877), wódz Indian plemienia Oglalów należących do konfederacji Teton Dakotów (Siuksów).
Urodził się w obecnej Dakocie Południowej, niedaleko Rapid City. Data urodzenia nie jest pewna - podaje się także ok. 1842 rok. W 1865 roku sprzeciwił się zbrojnie planom wybudowania drogi do złotonośnych pól w Montanie. W 1874 roku odmówił opuszczenia terenów przyznanych Siuksom, a które stały się obiektem zainteresowania poszukiwaczy złota. Doprowadziło to do zwycięskiej dla Indian bitwy nad Powder Creek (17 czerwca 1876). W walce tej brali też udział Czejenowie.
Później Szalony Koń ruszył na północ, by tam nad rzeką Little Big Horn połączyć się z głównymi siłami Siuksów. Był jednym z głównych wodzów Indian i autorów zwycięstwa w bitwie nad Little Big Horn, zakończonej kompletnym zniszczeniem pułku kawalerii Custera. Powrócił następnie wraz z resztą plemienia w rodzinne strony. Ścigany przez generała Crooka, poddał się mu w Nebrasce. Internowano go w Forcie Robinson w Nebrasce, gdzie został zabity bagnetem przez wartownika podczas próby ucieczki.
Ogromny pomnik Szalonego Konia wykuty w skale, autorstwa polskiego rzeźbiarza Korczaka Ziółkowskiego, można obejrzeć niedaleko Custer (Dakota Południowa).
Crazy Horse de Paris to także nazwa popularnego kabaretu Paryskiego, założonego w 1951 r. oferującego program rozrywkowy, którego głównym elementem jest taniec erotyczny.
T
Tecumseh
W
Waneta
Waneta (właściwie: Wahnaataa, Wanotan, Wawnahton, ang. The Charger, ok. 1795 - 1848) - wódz Indian Yanktonai Dakotów, grupy Pabaksa, syn Czerwonego Grzmotu (Red Thunder).
Urodził się nad rzeką Elm w obecnej Południowej Dakocie. Walczył wraz z ojcem w wojnie amerykańsko-brytyjskiej 1812 po stronie Brytyjczyków, odznaczając się i będąc raniony w bitwie pod Sandusky. Za zasługi otrzymał stopień kapitana armii brytyjskiej i został zabrany na wizytę do Anglii. Potem sympatyzował z Anglikami, aż do 1820, kiedy usiłował zniszczyć podstępnie amerykański Fort Snelling. Po tym zdarzeniu, nawiązał przyjazne stosunki z rządem USA. 5 lipca 1825 podpisał traktat handlowy w Forcie Pierre. 17 sierpnia 1825, jako pierwszy wódz Dakotów, podpisał Traktat Prairie du Chen, ustalający granicę Dakotów i innych plemion oraz USA. Zmarł w 1848 w Północnej Dakocie.
Wasechun-Tashunka (Amerykański Koń)
Wasechun-Tashunka, Amerykański Koń (ok. 1840-1908), wódz Indian Siuksów Oglala (nie mylić z Amerykańskim Koniem o innym przezwisku Żelazna Tarcza). Syn Siedzącego Niedźwiedzia, również przez jakiś czas nazywanego Amerykańskim Koniem. Uczestniczył w pierwszej wojnie Czerwonej Chmury, później nie walczył. Wybitny mówca i dyplomata. Towarzyszył wyprawom Czerwonej Chmury do Waszyngtonu; wziął udział w rewii Buffalo Billa. W 1889 roku niechlubnie wsławił się wspieraniem rządu amerykańskiego w przeprowadzeniu transakcji, w wyniku której Siuksowie stracili ponad połowę swoich ziem.
Nie uczestniczył w Tańcu Ducha, dzięki czemu uniknął losu Indian, którzy zginęli nad Wounded Knee Creek. Zmarł w rezerwacie Pine Ridge.
Wielka Stopa
Wielki Mały Człowiek
Wielki Orzeł
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWZARA |
