Uroczystosc Bozego Narodzenia wprowadzono do kalendarza swiat koscielnych w IV wieku. Dwiescie lat pózniej ustalila sie tradycja wieczornej kolacji, zwanej wigilia. Wieczerza wigilijna jest niewatpliwie echem starochrzescijanskiej tradycji wspólnego spozywania posilku, zwanego z grecka agape, bedacego symbolem braterstwa i milosci miedzy ludzmi.
Gdy w drugiej polowie IV w. Synod w Laodycei zabronil biesiadowania w swiatyniach, zwyczaj ten przeniósl sie do domów wiernych. W Polsce Wigilie zaczeto obchodzic wkrótce po przyjeciu chrzescijanstwa, choc na dobre przyjela sie dopiero w XVIII w.
Wigilia (lac. czuwanie) – pierwotnie oznaczala straz nocna i oczekiwanie. W slowniku koscielnym nazywa sie tak dzien poprzedzajacy wieksze swieto. Dawniej w kazda wigilie obowiazywal post. Do stolu wigilijnego siadano, gdy zablysla pierwsza gwiazda. Miala ona przypominac Gwiazde Betlejemska prowadzaca pasterzy i magów do Betlejem.
Od 2003 roku - zgodnie z formula przykazan koscielnych, zatwierdzonych przez Watykanska Kongregacje Nauki Wiary - formalnie nie obowiazuje juz post w Wigilie Bozego Narodzenia. Biskupi polscy zachecaja jednak wierzacych do dochowania wiernosci tej wieloletniej tradycji. Wigilia postna obowiazuje katolików wówczas, gdy przypada w piatek.
W polskiej tradycji to ojciec rodziny lub najstarszy wiekiem rozpoczynal wieczerze modlitwa, odczytaniem opisu narodzenia Panskiego z Ewangelii sw. Lukasza. Nastepnie dzielono sie oplatkiem i skladano sobie zyczenia. Pod choinka ustawia sie czesto zlóbek, dla upamietnienia narodzenia Pana Jezusa w Betlejem. Uklada sie pod nia takze prezenty dla najblizszych.
Wigilia w polskiej obyczajowosci jest swietem rodzinnym. Podobnie jak w Polsce Wigilie obchodzi sie na Litwie, na Bialorusi, na Ukrainie wsród katolików lacinskich, w Czechach i na Slowacji. Nieznany poza terenami dawnej Rzeczypospolitej jest zwyczaj lamania sie oplatkiem.
Po wigilii katolicy udaja sie tradycyjnie na pasterke. Pasterka jest pamiatka z pierwszych wieków chrzescijanstwa, kiedy nabozenstwa nocne nalezaly do stalej praktyki Kosciola. Pierwsze Msze sw. o pólnocy 24 grudnia sprawowano w Betlejem. W Rzymie zwyczaj ten znany byl juz za czasów papieza Grzegorza I Wielkiego, pasterke odprawiano przy zlóbku Chrystusa w bazylice Matki Bozej Wiekszej. Charakter tej liturgii tlumacza pierwsze slowa invitatorium, wprowadzenia do Mszy: „Chrystus narodzil sie nam. Oddajmy mu poklon".
Koscioly w okresie Bozego narodzenia zdobi zlóbek. Zlóbek w dzisiejszej postaci zawdzieczamy sw. Franciszkowi. Historia tej tradycji jest jednak znaczenie dluzsza i siega piatego wieku. Wtedy, jak glosi podanie, zlóbek Jezusa przeniesiono z Betlejem do Rzymu i umieszczono w bazylice Matki Bozej Wiekszej. Takze Pasterke w Rzymie odprawiano poczatkowo tylko w tym kosciele.
To we Wloszech zaczeto w uroczystosc Bozego Narodzenia wystawiac zlóbki, w których umieszczano figury Swietej Rodziny, aniolów i pasterzy. Do rozpowszechnienia tego zwyczaju przyczynil sie sw. Franciszek. Z przekazów pozostawionych przez jego biografa – Tomasza z Celano – wiemy, ze w wigilijna noc Biedaczyna z Asyzu zgromadzil w grocie w miejscowosci Greccio okolicznych mieszkanców i braci, by w prosty sposób pokazac im, co to oznacza, ze „Bóg stal sie czlowiekiem i zostal polozony na sianie ". W centrum jaskini lezal wielki glaz, pelniacy role oltarza. Przed nim bracia umiescili zwykly kamienny zlób do karmienia bydla, przyniesiony z najblizszego gospodarstwa. W poblizu, w prowizorycznej zagródce, stalo kilka owieczek, a po drugiej stronie wól i osiol. Jak pisal kronikarz, zwierzeta „zaciekawione, wyciagajace szyje w strone zlobu, pochylajac sie i jakby skladajac poklon zlozonej w nim figurce przedstawiajacej dziecie Jezus". Postaci do szopki wybrano sposród obecnych braci i wiernych. Zapalonymi pochodniami sw. Franciszek rozjasnil niebo, a w lesie ukryli sie pasterze, którzy na dane haslo wznosili gromkie okrzyki. Do dzis szopka w Greccio przyciaga corocznie rzesze turystów.
Obecnie najslynniejsze sa szopki toskanskie, sycylijskie i neapolitanskie. W Szwajcarii, w Niemczech i w Austrii modne sa zlóbki „grajace". W Polsce do najbardziej znanych naleza szopki krakowskie, prawdziwe arcydziela sztuki ludowej. Powstanie tej tradycji przypisuje sie murarzom i cieslom. Nie majac zatrudnienia w zimie, chodzili oni z takimi szopkami-teatrzykami od domu do domu i tak zarabiali na swe utrzymanie. Wzorem architektonicznym byl dla nich przede wszystkim kosciól Mariacki, ale wykonywano takze miniatury Wawelu, Sukiennic i Barbakanu. Od 1937 r. z inicjatywy Jerzego Dobrzyckiego odbywa sie konkurs na najpiekniejsza „Szopke Krakowska”.
Juz w sredniowieczu wystawiono przy zlóbkach przedstawienia teatralne zwane jaselkami. W Polsce najbardziej znanym utworem tego gatunku jest „Polskie Betlejem" autorstwa Lucjana Rydla.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
