Zaduszki, Dzien Zaduszny lub Swieto Zmarlych[1], wlasciwie Wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarlych (lac. Commemoratio Omnium Fidelium Defunctorum) – w Kosciolach lacinskich obchód liturgiczny poswiecony zmarlym, przypadajacy corocznie na dzien 2 listopada, tresciowo polaczony z poprzedzajaca go uroczystoscia Wszystkich Swietych. Zaduszki zbiegaja sie zazwyczaj z ludowymi uroczystosciami ku czci zmarlych, wywodzacymi sie z wierzen poganskich lub obrzedowosci przedchrzescijanskiej.
W doktrynie Kosciola katolickiego Dzien Zaduszny jest wyrazem przekonania o obcowaniu swietych, zmartwychwstaniu cial, zyciu wiecznym oraz skutecznosci modlitwy wstawienniczej. W Kosciolach wschodnich podobne obchody odbywaja sie kilkukrotnie w ciagu roku, przede wszystkim w okresie Wielkanocy.
Historia
Dzien Zaduszny wywodzi sie z praktyk poboznosciowych wczesnosredniowiecznych mnichów – nabozenstw odprawianych corocznie w róznych klasztorach za zmarlych wspólbraci. Juz w poczatkach VII wieku Izydor z Sewilli zalecal odprawianie w klasztorach mszy za dusze zmarlych zakonników. Od IX wieku, podczas specjalnych nabozenstw w niektórych opactwach, zaczeto obejmowac intencjami modlitewnymi wszystkich zmarlych chrzescijan, nie tylko zakonników[2].
W roku 998 Odylon, opat klasztoru benedyktynskiego w Cluny, wyznaczyl na 2 listopada dzien obowiazkowych modlitw za wszystkich wiernych zmarlych – we wlasnym opactwie oraz wszystkich klasztorach nalezacych do kongregacji kluniackiej. Od benedyktynów kluniackich zwyczaj ten przejely inne zakony, zwlaszcza cystersi oraz kartuzi. W XII wieku wprowadzili go w swoich klasztorach polscy cystersi, co odnotowal kalendarz opactwa w Ladzie.
W roku 1311, decyzja Stolicy Apostolskiej, wprowadzono Dzien Zaduszny do kalendarza oraz liturgii rzymskiej i stopniowo upowszechniono w calym Kosciele katolickim. W Polsce najstarsza informacja o obchodzeniu Zaduszek poza klasztorami pochodzi z poczatków XIV wieku, z diecezji wroclawskiej pod rzadami biskupa Henryka z Wierzbna.
Uwaza sie, ze obrzedowosc Zaduszek ma geneze przedchrzescijanska. Germanie, Celtowie oraz Slowianie zachodni organizowali jesienia uroczystosci ku czci zmarlych. Niektórzy uczeni wiaza dzien 2 listopada z obrzedowoscia celtycka, poniewaz rok kalendarzowy i obrzedowy Celtów rozpoczynal sie w listopadzie. Na calym swiecie zwyczaje zaduszkowe nawiazuja do zalobnych uroczystosci poganskich, niekiedy z elementami obrzedowosci przedchrzescijanskiej[3]. Dlatego niekiedy w nauce uzywa sie pojecia „zaduszki” dla swiat, uroczystosci, obrzedów, ofiar czy modlów poswieconych zmarlym, obchodzonych na calym swiecie i we wszystkich epokach.
Obrzedowosc przedchrzescijanskich uroczystosci ku czci zmarlych, w róznych spolecznosciach i kulturach, byla swiadectwem przekonania, ze smierc nie unicestwia czlowieka calkowicie, a tylko zmienia jego sposób istnienia. Przybieralo to najprzerózniejsze formy wiary w zycie pozagrobowe, aktywnosc posmiertna dusz a takze mozliwosc powrotu zmarlych na ziemie. Obrzedy te byly równiez przejawem kultu przodków, którzy mieli z zaswiatów wplywac na ludzi zyjacych – sprowadzac pomyslnosc lub nieszczescia. Przez odpowiedni obrzed mozna bylo zaspokoic potrzeby zmarlych, okazac im pamiec i szacunek oraz pozyskac ich przychylnosc.
Obchody liturgiczne
Obchody liturgiczne Zaduszek obejmuja oficjum, trzy msze oraz procesje[2].
Pierwotne oficjum, wprowadzone przez benedyktynów kluniackich, obejmowalo dodatki do liturgii godzin, skladajace sie z jutrzni, laudesów i nieszporów. Dopiero w 1911 roku wprowadzono do brewiarza pelny zestaw modlitw przeznaczonych na dzien 2 listopada. W 1972 roku wlaczono do oficjum Dnia Zadusznego nowe hymny.
W 1311 roku wprowadzono do liturgii mszy specjalny formularz na Dzien Zaduszny, zwany od jego pierwszych slów msza Requiem. Modlitwy i czytania mszalne mialy w nim jedna wersje. Do najbardziej znanych elementów tego formularza nalezy sekwencja Dies irae. Formularz ten zatwierdzil sobór trydencki. W 1915 roku wprowadzono do niego dwa dalsze zestawy czytan i modlitw, a w 1919 roku dodatkowa prefacje za zmarlych. W 1970 roku zatwierdzono trzy, odrebne formularze mszalne i piec prefacji, powiekszono tez zestaw czytan. Wprowadzono równiez Alleluja.
Zwyczaj odprawiania przez kazdego prezbitera trzech mszy w Dzien Zaduszny zapoczatkowali w XV wieku dominikanie hiszpanscy. W 1748 roku papiez Benedykt XIV zatwierdzil te praktyke dla Hiszpanii, Portugalii oraz ich kolonii. W roku 1915 papiez Benedykt XV polecil ja stosowac wszystkim kaplanom katolickim, wzywajac do modlitw za ofiary I wojny swiatowej.
Procesje zaduszna odprawia sie w kosciele, wokól kosciola lub na cmentarzu. Obejmuje ona piec stacji, podczas których modli sie kolejno za zmarlych biskupów i kaplanów, krewnych, dobrodziejów, pochowanych w parafii oraz wszystkich zmarlych.
W Polsce dodatkowym elementem obchodów sa wypominki, których najstarsze swiadectwo, pochodzace z XV wieku, zachowalo sie w Kazaniach gnieznienskich.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
