Wielkanoc, Niedziela Wielkanocna, takze: Wielka Niedziela, Zmartwychwstanie Panskie, w prawoslawiu: Pascha, mazow. Wielki Dzien – najstarsze i najwazniejsze swieto chrzescijanskie upamietniajace zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa, obchodzone przez Koscioly chrzescijanskie wyznajace Nicejskie Credo (325 r.).
W chrzescijanstwie wprawdzie kazda niedziela jest pamiatka zmartwychwstania Chrystusa, ale Niedziela Zmartwychwstania jest z nich najbardziej uroczysta.
Niedziela Wielkanocna w obrzadku rzymskim rozpoczyna sie juz w sobote po zapadnieciu nocy.
Poprzedzajacy Wielkanoc tydzien, stanowiacy okres wspominania najwazniejszych dla wiary chrzescijanskiej wydarzen, nazywany jest Wielkim Tygodniem. Ostatnie trzy doby tego tygodnia: Wielki Czwartek (wieczór), Wielki Piatek, Wielka Sobota i Niedziela Zmartwychwstania znane sa jako Triduum Paschalne (Triduum Paschale).
Niedziela wielkanocna rozpoczyna sie juz w sobote po zachodzie slonca. Rozpoczyna ja Wigilia Paschalna, podczas której zapala sie paschal – wielka woskowa swiece, która symbolizuje zmartwychwstalego Chrystusa. Jest to równiez ostatni dzien Triduum Paschalnego, liczonego wedlug kalendarza zydowskiego od wieczora Wielkiego Czwartku do wieczornych nieszporów w Niedziele. Swietowanie Wielkanocy rozciaga sie na kolejne osiem dni – oktawe wielkanocna, a szerzej na caly Okres wielkanocny, trwajacy 50 dni, a którego zakonczeniem jest dzien piecdziesiatnicy – Niedziela Zeslania Ducha Swietego. W 40. dniu (czwartek) obchodzona jest uroczystosc Wniebowstapienia Pana Jezusa[6]. W tym okresie uzywa sie w liturgii bialego koloru szat liturgicznych.
Podczas soboru nicejskiego w 325 roku ustalono, ze bedzie sie ja obchodzic w pierwsza niedziele po pierwszej wiosennej pelni Ksiezyca. Ta skomplikowana zasada jest w istocie przelozeniem na solarny w swej naturze kalendarz julianski konkretnej daty 14 nisan z religijnego kalendarza hebrajskiego, który jest kalendarzem lunarno-solarnym. Data 14 nisan wyznacza w kalendarzu hebrajskim poczatek swieta Paschy, wokól którego dzialy sie wydarzenia zbawcze. Wielkanoc jest wiec swietem ruchomym: moze wypasc najwczesniej 22 marca, zas najpózniej 25 kwietnia. Z data Wielkanocy powiazany jest termin wiekszosci ruchomych swiat ogólnochrzescijanskich i katolickich, m.in.: Sroda Popielcowa, wielki post, Triduum Paschalne, Wniebowstapienie Panskie, Zeslanie Ducha Swietego, Boze Cialo i inne. Po wprowadzeniu kalendarza gregorianskiego znów pojawily sie odmiennosci: w prawoslawiu Wielkanoc obchodzi sie bowiem zgodnie z kalendarzem julianskim.
Pius X próbowal ustalic stala date Wielkanocy. W 1913 r. zostal rozeslany do biskupów stosowny kwestionariusz. Wiekszosc odpowiedzi byla przychylna proponowanej zmianie, jednak 9 grudnia tego samego roku projekt oprotestowala Kongregacja Rytów, argumentujac, ze groziloby to „naturalizacja wielkiego wydarzenia, jakim bylo Zmartwychwstanie Chrystusa”[7].
Ostatnio niektóre srodowiska chrzescijanskie postuluja ustanowienie Wielkanocy, jako swieta niezaleznego od faz ksiezyca. Miedzy innymi proponuje sie obchodzenie Wielkanocy zawsze w druga niedziele kwietnia, czyli od 8 do 14. Inna opcja to propozycja utrzymywania siedmiu niedziel pomiedzy Swietem Trzech Króli a Sroda Popielcowa. Daje ona równiez termin od 8 do 14 kwietnia w roku zwyklym, a w przestepnym od 7 do 13.
Wlasny sposób ustalania daty Wielkanocy stosowano we wczesnym sredniowieczu w Kosciele iroszkockim i Kosciele starobrytyjskim.
W kosciolach zachodnich Wielkanoc przypada w pierwsza niedziele po pierwszej wiosennej pelni Ksiezyca (tzw. paschalna pelnia Ksiezyca), przypadajacej po 21 marca. Oznacza to, ze Wielkanoc wypada pomiedzy 22 marca a 25 kwietnia (wlacznie). Daty koscielnej pelni Ksiezyca zostaly wyznaczone i stabelaryzowane w czasie Soboru Nicejskiego w 325 roku n.e. Koscielna pelnia Ksiezyca rózni sie od astronomicznej.
Z obchodami swiat wielkanocnych zwiazanych jest wiele zwyczajów ludowych (z których czesc wywodzi sie ze staroslowianskiego swieta Jarego): sniadanie wielkanocne, pisanki, Swieconka, smigus-dyngus, dziady smigustne, Rekawka, Emaus, walatka, z kurkiem po dyngusie, Siuda Baba, wieszanie Judasza, pogrzeb zuru i sledzia, pucheroki, przywolówki, palma wielkanocna, Jezusek Palmowy i Smiergust.
Do XVIII wieku msze rezurekcyjne odprawiane byly o pólnocy, potem swietowano rezurekcje rano (resurrectio lac. oznacza zmartwychwstanie). Do dnia dzisiejszego w wielu parafiach msze rezurekcyjne sa odprawiane o poranku. Zapowiada ja uroczyste bicie w dzwony, gloszace, ze Chrystus zmartwychwstal. Jednoczesnie slychac kanonade ze strzelb, petard, armatek i mozdzierzy, a caly ten harmider ma budzic swiat do zycia. W niektórych parafiach rezurekcja rozpoczyna sie po Liturgii Swiatla w Wigilie Paschalna.
Msze poprzedza uroczysta procesja z Najswietszym Sakramentem. Rozpoczyna sie przy znajdujacym sie w kosciele symbolicznym Grobie Panskim, przy którym ksiadz spiewem oznajmia zmartwychwstanie Chrystusa. Nastepnie, niosac monstrancje z Hostia kaplan prowadzi procesje dookola kosciola, przy którym dawniej tradycyjnie usytuowany byl cmentarz, aby równiez zmarlym oglosic zmartwychwstanie. W procesji niesiona jest równiez figura Chrystusa Zmartwychwstalego. Na poczatku mszy wznoszony jest okrzyk radosci Alleluja (z hebr. Chwalajcie Jahwe), bedacy przyspiewem w piesniach wielkanocnych. Oznaka radosci sa równiez uzywane w okresie wielkanocnym pozdrowienia: Chrystus zmartwychwstal z odpowiedzia: Zmartwychwstal prawdziwie lub Prawdziwie powstal”.
W polskim zwyczaju, po porannej rezurekcji rodzina zasiada do uroczystego sniadania wielkanocnego, które rozpoczyna sie skladaniem zyczen i dzieleniem sie swieconka z koszyczka. Na stolach znajduja sie jajka, wedliny, wielkanocne baby i mazurki. Stoly zdobione sa bukietami z bazi i pierwszych wiosennych kwiatów. W niektórych regionach, np. na Slasku, rodzice chowali w domu lub w ogrodzie koszyczki ze slodyczami, prezenty od wielkanocnego zajaczka, na poszukiwanie których wyruszaly dzieci. Zwyczaj ten obecnie rozpowszechnil sie w formie obdarowywania sie w tym dniu drobnymi upominkami, tzw. zajaczkami.
Niedziela, podobnie jak i poniedzialek, sa w Polsce dniami wolnymi od pracy. Tradycyjnie spedza sie je w domu, w gronie rodzinnym.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
