 Edukacja w ogrodzie botanicznym
Ogrody botaniczne to miejsca niezwykłe. Tu można podziwiać tropikalne rośliny. Jednak ich miejsce we współczesnym świecie jest nieco inne. Jakie? Ogrody botaniczne pełnią ważną funkcję w ochronie przyrody i edukacji.
Konwencja waszyngtońska, znana pod nazwą CITES (skrót od angielskiego tytułu: Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora), jest aktem prawnym ratyfikowanym obecnie przez 177 państw. Umowa ta reguluje i określa zasady kontroli międzynarodowego handlu gatunkami dzikich zwierząt i roślin narażonych na wyginięcie. Według najnowszych danych przepisami CITES objętych jest ok. 5 tysięcy gatunków zwierząt i ok. 29 tysięcy gatunków roślin.
Konwencja została podpisana w Waszyngtonie 3 marca 1973 r., jednak w życie weszła dopiero 1 lipca 1975 r. Polska ratyfikowała konwencję 12 grudnia 1989 r., a jej przepisy weszły w życie 12 marca 1990 r. Celem CITES jest skoordynowanie międzynarodowych działań ograniczających i kontrolujących handel roślin i zwierząt pochodzących ze stanowisk naturalnych.
Chęć osiągnięcia korzyści majątkowych, wynikających z posiadania niektórych gatunków roślin i zwierząt oraz handlu nimi, spowodowała nadmierną ich eksploatację i przyczyniła się do znacznego uszczuplenia zagrożonych populacji.
Konwencja waszyngtońska jest ważna dla ochrony różnorodności biologicznej. Przepisy CITES regulują międzynarodowy handel, nakładają sankcje karne wobec nielegalnego obrotu okazami podlegającymi konwencji, a także koordynują działania na rzecz ochrony ex situ roślin i zwierząt. W celu realizacji postanowień niezbędna jest międzynarodowa współpraca.
Głównym organem nadzorującym pracę stron konwencji jest sekretariat CITES. Jego zadaniem jest współpraca z państwami sygnatariuszami w zakresie konsultacji i szkoleń oraz terminologii naukowej. Jednym z komitetów powołanych w celu współpracy państw w zakresie pozyskiwania i kontroli funduszy jest Komitet Stały, który ma też za zadanie nadzorować pozostałe komitety oraz realizować zalecenia przyjęte przez konferencje stron. Oprócz Komitetu Stałego powołano także Komitet Roślin i Komitet Zwierząt, których zadaniem jest określenie zasad kontroli i handlu gatunkami roślin i zwierząt ze stanowisk naturalnych.
Każde państwo, które ratyfikowało konwencję, ma obowiązek powołania organu zarządzającego i naukowego. W Polsce organem zarządzającym, zajmującym się rozpatrywaniem wniosków importowych i eksportowych o wydanie zezwolenia na przewóz okazów CITES przez granice kraju oraz przygotowywaniem i wysyłaniem raportów rocznych i dwuletnich, jest Ministerstwo Środowiska. Organem naukowym, którego rolą jest merytoryczne opiniowanie wniosków o zezwolenia na handel roślin i zwierząt podlegających przepisom konwencji, jest Państwowa Rada Ochrony Przyrody (…)
Unia Europejska jest ogromnym rynkiem, na którym odbywa się handel okazami podlegającymi przepisom konwencji. Może temu sprzyjać m.in. otwartość granic państw członkowskich Unii i zmniejszenie kontroli granicznych. Rada Europejska zaimplementowała zapisy konwencji waszyngtońskiej, stwarzając akty prawne, które zaostrzają przepisy regulujące handel okazami CITES, oraz specjalne aneksy A, B, C i D, nieco różniące się od załączników CITES.
W związku z tym, że załączniki konwencji obejmują ok. 5 tysięcy gatunków zwierząt i aż 29 tysięcy gatunków roślin, a obrót okazami CITES wymaga wielu dokumentów w zależności od tego, w którym aneksie znajduje się dany okaz, niezbędne są szkolenia i edukacja w zakresie założeń i funkcjonowania konwencji waszyngtońskiej, zwłaszcza dla osób, które na co dzień mają do czynienia z przepisami CITES. Ponadto społeczeństwo również powinno posiadać wiedzę w tym zakresie, by nie łamać prawa, a przede wszystkim by chronić różnorodność biologiczną i nie dopuszczać do dewastacji środowiska naturalnego. Dlatego niezwykle ważna jest edukacja oraz ochrona roślin i zwierząt.
Ogrody botaniczne to nie tylko miejsca odpoczynku, rekreacji i podziwiania roślin znajdujących się w ich kolekcjach. Według ustawy o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 r. są to miejsca prowadzące uprawy roślin zagrożonych wyginięciem w celu ich ochrony ex situ. Ponadto obowiązkiem ogrodów botanicznych jest prowadzenie działalności edukacyjnej w zakresie ochrony różnorodności biologicznej.
Ogród Botaniczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu prowadzi Podyplomowe Studium dla Celników z zakresu CITES. Uczestnicy oprócz wiedzy teoretycznej mogą również zdobyć wiedzę praktyczną, m.in. nauczyć się rozpoznawania gatunków roślin z kolekcji ogrodowej, które podlegają przepisom konwencji. Oprócz tego Wydział Biologii UAM współpracuje z Izbą Celną w Poznaniu, przygotowując warsztaty i sesje dotyczące roślin chronionych przepisami konwencji. Pracownicy Ogrodu Botanicznego udzielają również konsultacji pracownikom służb celnych, jeśli zaistnieje taka potrzeba.
Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego także prowadzi wiele działań edukacyjnych poruszających zagadnienia konwencji waszyngtońskiej. Dyrektor Ogrodu Botanicznego UW, doc. dr Hanna Werblan-Jakubiec, jest członkiem Komisji ds. CITES w Państwowej Radzie Ochrony Przyrody – organie naukowym konwencji waszyngtońskiej w Polsce. Z kolei dr Bożena Dubielecka, pracownik Ogrodu, prowadzi dla studentów Wydziału Biologii wykład dotyczący sukulentów, podczas którego omawiana jest tematyka związana z CITES, przedstawiane są rośliny, które znajdują się w kolekcji ogrodowej i są wymienione w załącznikach konwencji. Oprócz tego słuchaczom pokazywane są również fotografie wybranych gatunków sukulentów podlegających przepisom CITES. W Ogrodzie Botanicznym UW istnieje także możliwość realizacji tematu pracy dyplomowej, dotyczącej konwencji waszyngtońskiej. Powstały tu już prace licencjackie i magisterska, poświęcone tej tematyce. Rośliny znajdujące się w kolekcji, jeśli są wymienione w załącznikach CITES, oznakowane są specjalną etykietą.
Ogród Botaniczny UW prowadzi działalność edukacyjną nie tylko na poziomie uczelni. Organizowane są tutaj szkolenia dla służb celnych, a w razie potrzeby także konsultacje. Uczestnicy warsztatów poznają założenia konwencji, jej funkcjonowanie oraz procedury kontroli i przepisy regulujące handel okazami CITES(…)
Ogród Botaniczny wydał także przewodniki dotyczące założenia i funkcjonowania konwencji waszyngtońskiej oraz zawierające informacje o gatunkach roślin CITES i wymienionych w załącznikach. Ponadto w Ogrodzie Botanicznym UW powstała ścieżka edukacyjna „Rośliny CITES”, poświęcona zagadnieniom konwencji. Jest to część programu edukacyjnego Ogrodu Botanicznego UW, przeznaczonego dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych w zakresie różnorodności biologicznej i jej zagrożeń. Szczegółowe informacje można znaleźć na stronie internetowej Ogrodu.
Osoby, które na co dzień mają styczność z przepisami konwencji waszyngtońskiej, powinny być odpowiednio przeszkolone, co zapewni pełną realizację założeń CITES – ochronę różnorodności biologicznej. Jest to niezwykle ważne dla prawidłowego funkcjonowania biosfery, której nieodłącznym elementem jest człowiek. Żeby ochronić przyrodę, trzeba dużego wysiłku i skoordynowanych działań, a przede wszystkim edukacji. Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego stara się uświadomić społeczeństwu, jak ważna jest przyroda i w jaki sposób możemy ją chronić.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
