 Biografia
Freud Sigmund
Freud [froid]
Sigmund Wymowa, ur. 6 V 1856, we Freibergu (ob. Příbor, Czechy), zm. 23 IX 1939, Londyn;
austriacki neurolog i psychiatra, twórca psychoanalizy.
Cytat
„Gdzie było id, tam powinno stać się ego”
Neue Folge der Vorlesungen zur Einführung in die Psychoanalyse
Kalendarium
6 V 1856
urodził się we Freibergu (ob. Příbor, Czechy)
1886
otworzył prywatną klinikę w Wiedniu
1900
opublikował Objaśnienie marzeń sennych
1905
wydał Trzy rozprawy z teorii seksualnej
1913
rozprawa Totem i tabu
1917
opublikował tekst wykładów Wstęp do psychoanalizy
1920
rozprawa Poza zasadą przyjemności
1923
rozprawa Ego i id
1938
wyemigrował do Wielkiej Brytanii
23 IX 1939
zmarł w Londynie
Urodził się 6 V 1856 we Freibergu (ob. Příbor, Czechy) w żydowskiej rodzinie kupieckiej, która 1860 przeniosła się do Wiednia. W 1873 rozpoczął studia medyczne na uniwersytecie w Wiedniu, które 1881 ukończył z wyróżnieniem. Będąc jeszcze studentem, rozpoczął badania naukowe w Instytucie Fizjologii E. Brückego (1876–82). Z powodu trudnej sytuacji materialnej zrezygnował z kariery naukowej i przez następne 3 lata odbywał praktykę lekarską w wiedeńskim szpitalu ogólnym. W 1885 został mianowany wykładowcą (Privatdozent) neuropatologii na uniwersytecie w Wiedniu; w tym też roku otrzymał 4-miesięczne stypendium, które wykorzystał, podejmując pracę pod kierunkiem neurologa J.M. Charcota w klinice Salpêtrière w Paryżu. W 1886 wrócił do Wiednia i poślubił M. Bernays, z którą miał 6 dzieci (ich najmłodsza córka, Anna, została psychoanalitykiem). Tam też przy wsparciu uznanego lekarza J. Breuera otworzył własną praktykę lekarską. Odtąd życie Freuda stało się elementem dziejów psychoanalizy. W Wiedniu mieszkał do momentu wcielenia Austrii do Rzeszy Niemieckiej. W 1938 z pomocą przyjaciół przeniósł się do Wielkiej Brytanii. Zmarl w Londynie 23 IX 1939. W działalności i twórczości Freuda można wyróżnić 3 okresy: wczesny (1885–1900), dojrzały (1900–23) i późny (1923–39).
Okres wczesny (1885–1900)
W tym czasie Freud podjął wysiłek sformułowania teorii i terapii nerwic oraz zapoczątkował ogólne rozważania dotyczące psychiki. Bezpośredni wpływ na rozwój jego koncepcji mieli Brücke i Charcot. Od pierwszego przejął swoisty determinizm (zjawiskami psychicznymi rządzi zasada przyczynowości), natomiast od drugiego — zainteresowanie nerwicami jako chorobami nieorganicznymi o podłożu psychicznym. W 1893 wraz z Breuerem opublikował pierwszą pracę dotyczącą zaburzeń o charakterze nerwicowym Über den psychischen Mechanismus hysterischer Phänomene (Vorläufige Mitteilung); została ona następnie włączona jako część wstępna do kolejnej rozprawy, także ich wspólnego autorstwa, Studien über Hysterie (1895). Zaprezentowane tam wywody zostały w dużej mierze oparte na danych klinicznych czerpanych z 5 charakterystycznych przypadków chorobowych. W rozprawie tej znajdują się także wstępne idee o rozszczepieniu umysłu oraz o treściach świadomych i nieświadomych. Nerwica została przedstawiona jako kompromisowy rezultat walczących ze sobą sił psychicznych (pamiętania, represji i oporu) oraz traumatycznego wydarzenia zewnętrznego. Początkowo Freud był przekonany, że owym traumatycznym wydarzeniem było uwiedzenie dziecka przez dorosłego. W 1897 rezygnował z „teorii uwiedzenia”; nie zmienił jednak przekonania, że nerwice są związane z zakłóceniem funkcji seksualnej, a ich źródło leży w dzieciństwie chorego. Z teorią nerwicy jest ściśle związana koncepcja jej terapii: od sugestii hipnotycznej poprzez katharsis do metody wolnych skojarzeń. Metoda ta jest również uważana za ważne narzędzie diagnostyki psychoanalitycznej. W przekonaniu Freuda elementem terapii jest przeniesienie określające sytuację zachodzącą w procesie terapii, kiedy to uczucia i fantazje życzeniowe z przeszłości pacjenta są kierowane na analityka. Przeniesieniu towarzyszy kontrprzeniesienie, tzn. uczucia i fantazje życzeniowe z przeszłości analityka zostają przeniesione na pacjenta. W 1895 Freud opracował zarys teorii psychologii Entwurf einer Psychologie, w którym usiłował zrekonstruować neurofizjologiczną podstawę zjawisk psychicznych. Zrezygnował jednak z tej drogi poszukiwań (praca została opublikowana pośmiertnie 1950). Istotnymi elementami wyznaczającymi rozwój poglądów Freuda, a w konsekwencji przejście do kolejnego okresu, była autopsychoanaliza oraz intelektualna przyjaźń z berlińskim lekarzem W. Fliessem.
Okres dojrzały (1900–23)
Rok 1900, gdy została opublikowana przełomowa praca Freuda Die Traumdeutung (wydanie polskie Objaśnianie marzeń sennych 1996), jest uważany za początek kolejnego okresu w jego twórczości, podczas którego opracowanie tzw. pierwszy model psychiki (umysłu), teorię rozwoju seksualnego, dostarczył teoretycznych podstaw dla psychoanalizy i zastosował podejście psychoanalityczne do badania sztuki i procesu twórczego.
Okres ten okazał się również bardzo ważny dla instytucjonalnego rozwoju psychoanalizy. W 1902 Freud został profesorem nadzwyczajnym uniwersytetu w Wiedniu. W tym samym roku ukonstytuowała się także tzw. grupa psychologiczna, która w każdą środę spotykała się w mieszkaniu Freuda; jej pierwszymi członkami oprócz Freuda byli: A. Adler, M. Kahane, R. Reiter, W. Stekel (1908 liczyła już 22 członków); dała ona początek Wiedeńskiemu Towarzystwu Psychoanalitycznemu. W 1909 Freud wraz C.G. Jungiem i S. Ferenczim zaprezentował z sukcesem w USA koncepcję psychoanalizy; z inicjatywy m.in. Freuda powstały również Międzynarodowe Towarzystwo Psychoanalityczne (1910) oraz czasopisma: „Jahrbuch für psychoanalytische und psychopathologische Forschungen” (1909–14), „Zentralblatt für Psychoanalyse” (1910–12) i „Imago” (1912–38). Jednocześnie, począwszy od 1910, zaczęły ujawniać się różnice w poglądach i dokonywać rozłamy w ruchu psychoanalitycznym. Na przełomie 1915 i 1916 Freud wygłosił cykl wykładów opublikowanych pt. Wstęp do psychoanalizy (1917, wydanie polskie 1935, wydanie 12 2004).
Istotnym konstruktem teoretycznym, opracowanym wówczas przez Freuda, był model psychiki (umysłu), zw. topografią pierwszą (w psychoanalizie freudowskiej wyróżnia się 2 komplementarne modele, które dojrzałą postać koncepcyjną zyskiwały w różnych latach; dlatego przedstawiciele tzw. hermeneutycznej recepcji psychoanalizy, np. P. Ricoeur, używają określenia topografii pierwszej i drugiej, natomiast psychoanalitycy anglosascy — teorii topograficznej i teorii strukturalnej; sam Freud stosował zamiennie pojęcia struktury, topografii, topiki, a czasem nawet anatomii umysłu). Materiał źródłowy stanowi 7. rozdział pracy Objaśnianie marzeń sennych oraz tekst Nieświadomość (1915, przekład polski w: Z. Rosińska Freud 1993). Psychikę ludzką, określaną jako „aparat psychiczny”, rozpatrywał w aspekcie funkcjonalnym, co znaczy, że nie wiązał jej z określonymi strukturami nerwowymi; główną rolą aparatu psychicznego jest zarządzanie energią psychiczną (libido), której zasadniczym źródłem są popędy; z tego względu aparat jest podzielony na 3 poziomy: nieświadomości (das Unbewußte), przedświadomości (das Vorbewußte) i świadomości (das Bewußte); kryterium podziału jest dostęp do świadomości, o którym decyduje mechanizm zw. cenzorem oraz efekt jego działalności — represja (mechanizmy obronne). Freud był przekonany, że czynnikiem istotnym w tworzeniu się objawów chorobowych jest fakt niedostępności pewnych treści dla świadomości; owymi treściami były niewerbalne ślady pamięciowe oraz pragnienia, których zaspokojenie przynosiło przyjemność, ale było niezgodne z obowiązującymi standardami moralno-obyczajowymi. Treści te miały charakter procesów pierwotnych, tzn. rządziła nimi zasada przyjemności, cechowało je dążenie do natychmiastowego zaspokojenia, a także mechanizmy przemieszczania, kondensacji, symbolizacji i halucynacyjnego spełniania; natomiast nie obowiązywały ich zasady logiczne czy czasowe. Niektóre elementy nieświadome mogły przedostawać się do świadomości przez symptomy nerwicowe, sztukę, dowcipy, marzenia senne oraz wszelkiego rodzaju pomyłki i przejęzyczenia. Tym niemniej główna droga ku świadomości wiedzie przez przedświadomość, która jest ściśle związana ze świadomością (świadomość może uzyskiwać treści z przedświadomości poprzez koncentrowanie na nich uwagi). Sama świadomość obejmuje natomiast treści percepcyjne; kontroluje ona również zachowania ruchowe. Zdaniem Freuda treści nieświadome osiągają pełną lub częściową kontrolę nad świadomością i zachowaniami ruchowymi jedynie wtedy, gdy represja nie jest skuteczna. Istotnym elementem diagnozującym stopień represyjności pragnień jest lęk.
Ważną cechą tego okresu było opracowanie teorii rozwoju seksualnego. W 1905 ukazały się Trzy rozprawy z teorii seksualnej (wydanie polskie 1924). Freud przedstawił w nich podstawowe idee dotyczące rozwoju życia seksualnego człowieka, podkreślając wagę seksualności i jej sublimacji dla procesu twórczego. Seksualność dziecięca w przekonaniu Freuda ma charakter polimorficzny. W modelowym obrazie energia seksualna człowieka (libido) przechodzi kolejne etapy rozwojowe: poczynając od oralnego (pierwszy rok życia), przez analny (2.–3. rok życia), falliczny (4.–5. rok życia), następnie latencji (utajenia), skończywszy na genitalnym (okres dojrzałości seksualnej). Okres latentny jest poprzedzony doświadczeniem wewnętrznym, które Freud nazwał kompleksem Edypa i któremu przypisał uniwersalną ważność. Kompleks Edypa najogólniej można określić jako pragnienie posiadania matki i postrzeganie ojca jako rywala, czego wynikiem jest pragnienie zamordowania go, a w konsekwencji — poczucie lęku i winy. Od sposobu przeżycia kompleksu Edypa w dużym stopniu zależy kulturowa dojrzałość mężczyzny.
W tym też okresie Freud uczynił przedmiotem swoich rozważań zjawiska kulturowe i fenomen twórczości. Analizował mechanizmy obecne nie tylko w marzeniach sennych, lecz również w dowcipach, poezji czy malarstwie. Ponadto — co wydaje się istotne — rozpoczął dążenia do opracowania teoretycznych podstaw psychoanalizy; przedstawił m.in. krótkie prace, które można zaliczyć do swoistej filozofii umysłu; sam nazywał je metapsychologicznymi; zostały one opublikowane 1915–17; należą do nich: Popędy i ich losy, Stłumienie, Nieświadomość, Metapsychologiczny przyczynek do teorii marzeń sennych (polski przekład wszystkich tekstów w: Z. Rosińska Freud 1993). Poddał w nich analizie podstawowe pojęcia, których używał do opisu dynamiki i struktury procesów psychicznych człowieka.
Okres późny (1923–39)
W tym czasie Freud opracował nową koncepcję umysłu, rozwinął teorię popędów i narcyzmu oraz przedstawił ogólną wizję kultury i religii (ateizm, totemizm).
Główne źródło informacji na temat nowej koncepcji psychiki (umysłu), tzw. topografii drugiej, stanowi praca Das Ich und das Es (1923, wydanie polskie Ego i id, w: Poza zasadą przyjemności 1975). Freud dokonał w niej bardziej skomplikowanego podziału aparatu psychicznego. Model pierwotny nie dawał bowiem adekwatnego wyjaśnienia roli konfliktu oraz miejsca cenzury i represji. W topografii drugiej konflikt wewnętrzny stawał się pojęciem centralnym a zarazem kryterium podziału organizacji życia psychicznego na 3 struktury: id [das Es ‘to’, niekiedy ‘ono’], ego [das Ich ‘ja’, niekiedy ‘jaźń’] i superego [das Über-Ich ‘nad-ja’, niekiedy ‘nadjaźń’]. Id, najstarsza część psychiki, jest nieświadome (charakterystyka nieświadomości z tzw. topografii pierwszej dotyczy również id wg topografii drugiej). Nieświadome są także mechanizmy cenzurowania i represji. W procesie socjalizacji z id wyłania się superego — struktura, którą stanowią uwewnętrznione zakazy i nakazy, tzw. ego idealne oraz sumienie. Najbardziej dojrzałą instancją ludzkiej psychiki jest ego. Kieruje się ono zasadą rzeczywistości. Zadaniem ego jest mediacja pomiędzy roszczeniami płynącymi z 3 struktur (id — superego — rzeczywistość zewnętrznej), które pozostają w konflikcie ze sobą. Freud opisywał te relacje w sposób metaforyczny jako mediowanie pomiędzy 3 tyranami; natomiast relacje pomiędzy id i ego porównał do związku, który istnieje pomiędzy koniem a jeźdźcem (id niczym koń dostarcza energii, a ego — jeździec nadaje jej cel i kierunek. Ego i superego są tylko częściowo świadome (a więc częściowo także nieświadome). Dzieląc psychikę na 3 nowe struktury organizacyjne, Freud włączył ją w zewnętrzny świat kultury. Rozszerzył teorię popędów; instynkty sklasyfikował w 2 duże grupy, które nazwał grupą Erosa (miłości) i Tanatosa (śmierci). Patrzył na kulturę jako na teren, na którym obaj symboliczni bogowie (Eros i Tanatos) walczą ze sobą za pośrednictwem ludzi. Kulturze przypisał charakter represyjny, uznając ją zarazem za niezbędny środek do okiełznania natury, zwłaszcza siły popędów; nie zapewnia więc ona człowiekowi szczęścia, ale przetrwanie i poczucie względnego bezpieczeństwa.
Freud wywarł wpływ na rozwój psychologii, psychiatrii, filozofii i kultury. Ma zarówno wielu zwolenników, jak i krytyków. Najsurowiej jest oceniany przez filozofię nauki. Jego niekwestionowaną zasługą jest ukazanie znaczenia przeżyć z dzieciństwa oraz seksualności wczesnodziecięcej w kształtowaniu charakteru dojrzałego człowieka, a także wagi procesów nieświadomych w motywowaniu zachowania ludzkiego. Inne ważne prace: Psychopatologia życia codziennego (1901, wydanie polskie 1912, wydanie 2 poprawione 1987), Dowcip i jego stosunek do nieświadomości (1905, wydanie polskie 1993), O psychoanalizie (1910, wydanie polskie 1911, wydanie 2 1992), Totem i tabu (1913, wydanie polskie 1993), Poza zasadą przyjemności (1920, wydanie polskie 1975), Przyszłość pewnego złudzenia (1927, wydanie polskie 1967, wydanie poprawione 1995), Wizerunek własny (1925, wydanie polskie 1936, wydanie 2 1990), Kultura jako źródło cierpień (1930, wydanie polskie 1967, wydanie poprawione 1995), Człowiek imieniem Mojżesz a religia monoteistyczna (1934, wydanie polskie 1994), Wykłady ze wstępu do psychoanalizy: nowy cykl (1933, wydanie polskie 1995).
Polskie wybory tekstów: Człowiek, religia, kultura (1967), Poza zasadą przyjemności (1975).
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
