 WSPIERANIE ROZWOJU UCZNIÓW ZDOLNYCH
„Tylko wtedy traktujemy dzieci w sposób demokratyczny i zgodny z naturą równości, gdy zapewniamy każdemu dziecku optymalne warunki rozwoju, stosowne do jego możliwości.” J. L. French
I. TYTUŁEM WSTĘPU
Od wielu lat zaczęto dostrzegać potrzebę podejmowania różnych działań, na rzecz dziecka zdolnego, ze strony całego otoczenia: rodziny, szkoły, środowiska.
Pojawiły się też zapisy dotyczące problematyki ucznia zdolnego w aktach prawnych, poradniki i podręczniki dla pedagogów i psychologów. Podjęto badania naukowe w tym zakresie.
Wzmocnienie działań na rzecz rozwoju najbardziej utalentowanych dzieci i młodzieży jest jednym z istotnych elementów polityki oświatowej. Ministerstwo Edukacji Narodowej oraz Ośrodek Wspierania Edukacji podjęły wiele inicjatyw w tym zakresie ( Rok Odkrywania Talentów, przygotowanie materiałów do pracy z uczniem zdolnym dla nauczycieli), podkreślających wagę i znaczenie tej problematyki. Podejmowane są dyskusje dotyczące oceny dotychczasowych rozwiązań organizacyjnych i form kształcenia uczniów zdolnych oraz stworzenia systemu obejmującego działania na rzecz tych uczniów począwszy od indywidualizacji pracy na lekcji, aż po dostęp wybitnych uczniów do najlepszych laboratoriów, opiekę najlepszych naukowców i ośrodków w kraju i za granicą. Model działania, którego stałymi elementami są: diagnostyka, metody aktywności twórczej wspierające rozwój, opieka psychologiczno-pedagogiczna nad wychowankami, indywidualizacja nauczania, promocja uczniów, współpraca z rodzicami oraz rozbudowana współpraca z różnymi podmiotami zewnętrznymi na rzecz uczniów zdolnych. Ten model stwarza szansę na zrównoważony rozwój uczniów i jednoczesne wspieranie uzdolnień.
W ramach pracy z uczniem zdolnym, tj. uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych szkoła winna stwarzać odpowiednie warunki do ujawniania, pobudzania i rozwijania zdolności. Winna zapewniać każdemu uczniowi szanse edukacyjne stosownie do jego możliwości, poprzez rozwój ofert zróżnicowanego kształcenia lekcyjnego i pozalekcyjnego, w tym wielu olimpiad i konkursów stymulujących samokształcenie, na rzecz wspierania rozwoju ucznia.
Może wykorzystać w tym względzie zasoby, jakimi dysponuje społeczność lokalna, np. muzea, czytelnie, pracownie artystyczne, ośrodki naukowe, itp.
Działania szkoły mogą przybierać różne formy i być wspierane przez instytucje lokalne, samorządy terytorialne.
Wspierające działania samorządów, poza pomocą w wyposażeniu szkól i stypendialnej, mogą być też ukierunkowane na tworzenie przez stypendystów środowiska, w którym mogliby się wzajemnie wzbogacać i podejmować różnorodne inicjatywy lokalne. W wielu środowiskach gminnych promuje się osoby zdolne. Organizowane są spotkania integracyjne i warsztaty interdyscyplinarne. Do współpracy włączani są rodzice i radni, bowiem zdolni uczniowie stanowią dużą szansę dla promocji i rozwoju gmin.
Celem wspierania rozwoju uczniów zdolnych powstało wiele fundacji i stowarzyszeń.
II.POJĘCIE UCZNIA ZDOLNEGO
„Słowniku Języka Polskiego” PWN „zdolności to predyspozycje do łatwego opanowania pewnych umiejętności”. Ale termin ten może być również definiowany jako „indywidualne możliwości skutecznego działania w różnych dziedzinach”1.
Przytoczone definicje zakładają, że każdy człowiek posiada w różnych dziedzinach, w większym lub mniejszym stopniu jakieś zdolności i jest w stanie działać w nich skutecznie. Jednak w każdej populacji istnieje pewna grupa ludzi, którzy wyróżniają się spośród przeciętnie funkcjonujących osób tym, że w porównywalnych warunkach na wykonanie danej czynności potrzebują mniej czasu, wykonują ją sprawniej i popełniają mniej błędów. O takich osobach mówi się, że mają szczególne uzdolnienia. W szkole również mogą pojawić się uczniowie przejawiający wybitne zdolności. Takie dzieci czy młodzi ludzie są obdarzeni wysokim ilorazem inteligencji, ponadprzeciętnymi zdolnościami twórczymi, tj. giętkością i oryginalnością myślenia, ciekawością i zainteresowaniem badawczym, otwartością na nowości oraz dużym zaangażowaniem w wykonywane działania. Mają wysoką motywacje do działania, charakteryzują się pracowitością i wiarą we własne możliwości.
O uczniach zdolnych mówimy w odniesieniu do jednostek przejawiających wysoki poziom zdolności ogólnych ( inteligencji przewyższającej swoich rówieśników), bądź posiadających jakąś zdolność specjalną w sferze działalności umysłowej, np. w odniesieniu do matematyki i nauk ścisłych, do języków, humanistyki itp. lub w innych zakresach, np. artystycznych, technicznych, sportowych i motorycznych, społecznych.
Uczniowie zdolni charakteryzują się dwiema podstawowymi cechami: ponadprzeciętnymi osiągnięciami lub potencjalnymi zdolnościami do takich osiągnięć.
Cechę pierwszą możemy stwierdzić obserwując rezultaty aktywności ucznia, cechę drugą – badając go np. testami psychologicznymi.
O efektach tej działalności współdecydują - obok zdolności - także osobowość, stopień zaangażowania w działania oraz lepsze warunki życia i aktywności jednostki.
Wyodrębnienie uczniów zdolnych nie jest w pełni możliwe wyłącznie na podstawie testowego pomiaru inteligencji, choć poziom inteligencji psychometrycznej stanowi ważny wskaźnik zdolności. Sam wynik pomiaru testowego wskazuje jedynie potencjalne zdolności, które w połączeniu z innymi cechami identyfikują jednostki wybitnie zdolne.
Poza testami inteligencji, zdolności i osobowości najlepiej zdolności poznaje się przez obserwację procesów i wyników działania dziecka. Możliwość takiej obserwacji mają przede wszystkim rodzice i nauczyciele. Oni w pierwszej kolejności mogą zwrócić uwagę na dzieci wyróżniające się wysokimi lub wybitnymi zdolnościami w jakimś kierunku.
Uczniowie zdolni z reguły:
- · uczą się szybciej,
- · osiągają wysokie ( a nawet wybitne) wyniki w jakiejś określonej dziedzinie, czy działalności (konkursach, olimpiadach, zawodach sportowych)
- · opanowują szerszy zakres materiału,
- · są dociekliwi,
- · uczą się inaczej, szukają związków przyczynowo skutkowych, dążą do odkryć, swobodniej zestawiają wiadomości, sięgają po dodatkowe informacje, mają bogatsze skojarzenia, posługują się łatwo językiem danej dyscypliny,
- · lubią czytać( czytają dużo i chętnie i uczą się wytrwalej, jeśli tylko uznają sens pracy nad danym materiałem
- · ich wyniki uczenia się sięgają głębiej, obejmują rozumienie materiału, rozwiązywanie problemów, umiejętność świadomego kierowania własnymi procesami umysłowymi,
- · mają urozmaicone cele uczenia się i zaspakajania ciekawości, zainteresowań i ambicji, realizację odległych planów życiowych,
- · bardziej zależy im na nagrodach,
- · mają szeroki zakres uwagi, są zdolni do koncentracji i wytrwałości w rozwiązywaniu problemów,
- · charakteryzuje ich bogatsze, niż u rówieśników słownictwo, zarówno pod względem ilościowym jak i jakościowym,
- · są zdolni do samodzielnej i efektywnej pracy,
- · wykazują zdolność wnikliwej obserwacji,
- · wykazują wysoką sprawność umysłową i szybką reakcję na nowe pomysły,
- · szybko uczą się na pamięć ( zapamiętują nowe rzeczy ),
- · mają niezwykłą wyobraźnię,
- · posiadają łatwość rozumienia i przyswajania symboli abstrakcyjnych
- · mają różne i liczne zainteresowania, często korzystają z bibliotek i innych źródeł informacji,
- · charakteryzuje ich wyższy poziom wiary we własne siły,
- · mają większe poczucie humoru,
Charakterystyczne dla dzieci wybitnie zdolnych i utalentowanych jest przyśpieszenie rozwoju. Dzieci te szybciej zaczynają chodzić, mówić, mają bogate słownictwo, preferują zabawy charakterystyczne dla dzieci starszych, wykazują silne zainteresowania poznawcze. Wyróżniają się dobrym koncentrowaniem uwagi, wykazują zdolność wnikliwego obserwowania, łatwego dostrzegania zależności i trafnego formułowania uogólnień. Łatwo przyswajają pojęcia abstrakcyjne, ujawniają inicjatywę , oryginalność, samodzielność. Szybko zapamiętują i łatwo przyswajają złożone treści, rozumieją złożone wskazówki ./I. Borzym/.
Pracę należy rozpocząć od wyselekcjonowania uczniów zdolnych i wdrożenia ich do samodzielnej i indywidualnej pracy. Następny etap to praca z całym zespołem
W procesie identyfikacji uczniów zdolnych należy przewidzieć trzy zasadnicze sytuacje.
- · Pierwsza sytuacja dotyczyć będzie wszystkich uczniów zdolnych, którzy sami się ujawniają, głównie swoim zachowaniem, aktywnością, wiedzą. Trzeba tą identyfikację wstępnie akceptować, ale prowadzić przez dłuższy czas obserwacje i badania nad nimi, aby potwierdzić uzdolnienia, a raczej określić, jakiego rzeczywiście są rodzaju, aby właściwie stymulować rozwój.
- · Druga sytuacja związana będzie z tymi uczniami, co do których przypuszczamy, że są uzdolnieni, ale mamy wątpliwości i nie wiemy jakiego rodzaju są to uzdolnienia.
- · I sytuacja trzecia: to pozostali uczniowie, wśród których trzeba odkryć, odnaleźć uzdolnionych i rozwinąć tak, aby ich zdolności, czasami bardzo specyficzne, zaczęły się ujawnia
III. JAK WSPIERAĆ UCZNIA
Do najczęściej wykorzystywanych form pracy organizacyjnej z uczniami zdolnymi / uczniem zdolnym, należą:
1. Wzbogacanie, tj. przystosowanie nauczania do możliwości intelektualnych ucznia., poprzez zwiększenie intensywności jego pracy (poszerzanie zakres wiedzy -wzbogacanie pionowe; dostarczanie w trakcie nauki większej liczby zadań o tym samym poziomie trudności -wzbogacanie poziome ).
2. Akceleracja ( przyspieszenie, szybszy rozwój), w formie:
• wcześniejszego rozpoczynania nauki,
• podwójnej promocji ( przeskakiwania klas )
• szybszego przerabiania materiału
• systemu nauczania bezklasowego,
• wcześniejszego kończenia szkoły i przechodzenia na następny szczebel nauczania.
Te formy pracy są odpowiednie dla dzieci dojrzałych emocjonalnie, społecznie i fizycznie.
3. Grupowanie. Przybiera ono różne formy
- · Grupowanie według poziomu zdolności
- · Grupowanie według rodzaju zdolności tzw. grupowanie przedmiotowe
W stosunku do młodszych uczniów właściwsze jest grupowanie według poziomu zdolności, a w stosunku do starszych – grupowanie według rodzaju zdolności. Grupowanie może mieć miejsce zarówno na zajęciach lekcyjnych jak i poza lekcjami.
Bardzo ważne jest budowanie przyjaznego klimatu dla zdolności i talentów w klasie i szkole, tak by klasa wspierała uzdolnionych, zatem aby modne w niej było uczenie się.
Inne:
- · Szkoły dla szczególnie uzdolnionych
- · Nauka indywidualna
- · Konsultacje
- · Doradztwo.
Wielu nauczycieli sygnalizuje również potrzebę udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej uczniowi zdolnemu celem kształtowania jego umiejętności społecznych.
Ważne: W pracy dążyć do harmonii nie tylko rozwój uzdolnień specjalnych ale też pozostałych sfer rozwoju ucznia, tj. sfery emocjonalnej i społecznej
IV. DZIAŁALNOŚĆ NAUCZYCIELA
Podstawą twórczego kształcenia i kształtowania osobowości dziecka jest współpraca między nauczycielem a uczniem oparta na zasadzie partnerstwa- współpracy dwóch podmiotów.
Może on pomóc dziecku w pełnym rozwoju, a może tez ten rozwój zablokować lub ograniczyć.
Istotne jest, aby działania nauczyciela wobec dziecka szczególnie uzdolnionego stwarzały sprzyjające okoliczności do kreatywnego myślenia, samodzielnej pracy, realizacji, nieszablonowych projektów i oryginalnych pomysłów. Warto, aby zadania adresowane do uczniów miały charakter problemowy, a sposób realizacji angażował umysł i ich emocje, dawał możliwość aktywnego poszukiwania, a nie ograniczał się do suchego przekazania informacji. Umiejętne stopniowanie trudności zadań pozwoli utrzymać motywację do działania dziecka szczególnie uzdolnionego. Nauczyciel zatem powinien bardzo uważnie dobierać zadania, aby z jednej strony nie przerastały one możliwości ucznia, ponieważ uniemożliwiałoby to osiągnięcie sukcesu i mogłoby stać się przyczyną jego zniechęcenia, z drugiej strony nie były poniżej możliwości ucznia, gdyż powodowałyby jego znudzenie i w efekcie obniżenie motywacji do radzenia sobie z wyzwaniami.
Dodatkowym czynnikiem wzmacniającym efektywność pracy z uczniami szczególnie uzdolnionymi jest zapewnienie dostępu do różnorodnych środków dydaktycznych i stosowanie zróżnicowanych metod nauczania- metody aktywne, poszukujące, stosowanie środków umożliwiających angażowanie różnych sfer osobowości.
Bardzo ważne jest kształtowanie u ucznia odpowiedniej motywacji. Brak określonych celów nie daje motywacji do podejmowania niezbędnego wysiłku, a tym samym wpływa na zaniżenie osiągnięć.
Niezależnie od stosowania różnych form pracy warunkiem „sin guanon” powodzenia jest stworzenie atmosfery nieskrępowania, wywołującej pozytywne emocje.
Należy podtrzymywać naturalną ciekawość dziecka przejawiająca się w zadawaniu pytań, bo jest to droga da wzbogacenia wiedzy, wywołania dodatnich emocji, atmosfery wyzwalającej procesy motywacyjne.
Stymulującą dla rozwoju dziecka jest postawa nauczyciela, koncentrująca uwagę na zadaniach twórczych, a nie tylko odtwórczych.
Swoboda wypowiedzi, zarówno ustnych jak i pisemnych, kształtuje zainteresowania humanistyczne, rozwija pasję twórczą uczniów.
Niektórzy nauczyciele, pracujący z uczniami wybitnie zdolnymi informują młodzież swoich planach i zamierzeniach twórczych oraz przeszkodach w ich realizacji, co sprzyja twórczemu myśleniu i działaniu, wytwarza pożądany rodzaj partnerstwa z uczniami w nauczaniu i wychowaniu.
Każdy nauczyciel, niezależnie od dyscypliny wiedzy, jaką reprezentuje, powinien:
- · Kształtować i rozwijać motywację poznawczą uczniów oraz potrzebę osiągnięć
- · Opanować niezbędne metody i techniki stymulowania aktywności uczniów
- · Mieć twórczy, otwarty na innowacje stosunek do zadań dydaktycznych i wychowawczych
- · Być otwartym na doskonalenie zawodowe -stałe doskonalenie umiejętności pedagogicznych, wzbogacanie wiedzy psychologicznej, warsztatu pracy oraz wprowadzania nowatorskich technik nauczania
- · Dostrzegać potencjał rozwojowy ucznia
- · Dawać uczniowi poczucie ważności jego rozwoju i edukacji.
Witold Darłowicz /Wyższa Szkoła Pedagogiki Specjalnej w Warszawie/ proponuje wprowadzenie do pracy, wypracowanych wspólnie z uczniami, dodatkowych zasad, wspierających proces uczenia się (zasady ogólne dla ucznia i dla nauczycieli)
Zasady ogólne dla uczniów
Przykładowe reguły, do wspólnego wypracowania z uczniami:
- Nigdy nie mówimy „Nie wiem”, „Nie potrafię”, „Tego jeszcze nie uczyliśmy się” itp. Jeśli nie potrafisz udzielić ścisłej i wyczerpującej odpowiedzi na trudne niebanalne pytanie, / zadanie/, to sukcesem może być znalezienie przynajmniej odpowiedzi przybliżonej. Pamiętaj, że z reguły zadanie wydaje nam się trudne na początku, gdy wiemy tylko tyle, że nic nie wiemy. Jeśli w takiej sytuacji wycofamy się, to na pewno nie odniesiemy sukcesu. W przeciwnym razie, gdy będziemy szukać rozwiązania, może nas spotkać powodzenie. Osiągnięcie nawet częściowego wyniku, to „już jest coś”.
- Uzgodnijmy, co rozumiemy pod pojęciem „rozwiązania zadania” albo „odpowiedzi na pytanie”. Rozwiązać zadanie można pod wieloma względami, stosując różne kryteria. Tak na przykład utarło się przekonanie, że rozwiązać zadanie matematyczne, to tyle , co rozwikłać problem pod względem logicznym, przeprowadzić działania na liczbach i wyliczyć założony z góry wynik posługując się określonym algorytmem. W praktyce szkolnej ocenę pozytywną uzyskuje uczeń, który dokona tego bezbłędnie. Natomiast uczeń, który dopuści się odstępstwa od tego schematu, np. popełni błędy rachunkowe, nie zastosuje założonego przez autora podręcznika /nauczyciela/ sposobu rozwiązania, nie doprowadzi działań do końca z reguły jest „karany” negatywnymi ocenami. Natomiast nie liczymy się z jego „domysłami”, „przeczuciami” itp. Z naszego punktu widzenia warto pozytywnie wzmacniać również efekty emocjonalne, np. w postaci przekonania , że „należy iść w tym kierunku”, „wynik będzie taki” itp. Rozwiązać zadanie pod względem emocjonalnym, to między innymi nabrać przekonania, co do słuszności jednej z dróg prowadzących do celu.
- Kierujemy się nadrzędną zasadą wyrażającą przekonanie, że nie ma problemów /zadań/ bez rozwiązania, że z każdej sytuacji trudnej prowadzi zawsze więcej jak jedno wyjście, trzeba tylko uważnie zastanowić się /rozejrzeć dookoła/.
- Mamy prawo do błądzenia; tzw. mądrość ludowa mówi, że „nie błądzi tylko ten, kto nic nie robi albo stosuje uniki.
- Mamy prawo do przerwania w każdej chwili pracy nad danym zadaniem, czyli prawo do przerw nie według dzwonka szkolnego, ale dzwonka wewnętrznego. Wiemy że często relaks, czy sięgnięcie do poezji, posłuchanie muzyki, może prowadzić do twórczych olśnień.
- Mamy prawo nie tylko do rozwiązywania zadań wyznaczonych nam przez nauczyciela /z podręczników/, ale również do zgłaszania własnych zadań i problemów, jeśli one nie kolidują w sposób jaskrawy z programem szkolnym albo- nie są wątpliwe pod względem moralnym. Uczeń powinien być oceniany nie tylko za to, ile poprawnie rozwiązał zadań zadanych przez nauczyciela, ale również za to, ile zadań do rozwiązania przedłożył swojej klasie.
Zasady dydaktyczne dla nauczycieli
Przykładowe zasady pracy z uczniem zdolnym, w treningu myślenia intuicyjnego
- Po pierwsze „nie szkodzić”. Szkodzimy wówczas gdy nieświadomie czy świadomie działamy przeciw przejawom myślenia intuicyjnego, również wbrew najlepszym intencjom, np. gdy przeceniamy myślenie logiczne.
-Stawiaj uczniom zaskakujące pytania i kultywuj pytania uczniowskie. „Zabijaj uczniom ćwieka”. Stwarzaj sytuacje wymagające myślenia intuicyjnego.
- Popieraj zwyczaj zdobywania wiedzy w wielu różnych dziedzinach, stosuj ćwiczenia na „myślenie na boki”.
- Ceń zaangażowanie emocjonalne, domysł, a nawet zgadywanie /w rozsądnych granicach/.
- Dbaj o sprzyjająca atmosferę na zajęciach dydaktycznych: ceń swobodę w wyrażaniu własnych poglądów, stosuj zasadę odroczonego wartościowania pomysłów uczniowskich, pozwalaj na udział humoru i dowcipu w treningu myślenia intuicyjnego.
- Wymagaj od swoich uczniów nie tylko maksymalnej aktywności umysłowej, ale również ucz ich doceniać oraz posługiwać się relaksacją, w tym również szukania podpowiedzi w różnych dziedzinach, pozornie nie związanych z danym problemem.
- Dostarczaj uczniom pozytywnych wzmocnień ich aktywności poszukiwawczej, a szczególnie zaangażowania w rozwiązywanie problemów twórczych.
- Wyrabiaj tolerancyjny stosunek do nowych idei, pomysłów, pojęć wytworzonych przez uczniów.
- Pozytywnie wzmacniaj nie tylko końcowy wynik poszukiwań, ale również częściowe /etapowe/ wyniki, jak hipotezy, prognozy.
- Kieruj się optymizmem, wierz w duże możliwości uczniów. Zapobiegaj wyuczonej bezradności uczniów, kształtuj w nich postawy optymistyczne.
- Stosuj zasadę maksymalizacji pomysłów rozwiązania danego problemu twórczego oraz zasadę odroczonego wartościowania pomysłów. Obie te zasady mają na celu zapobieżenie tendencyjności myślenia i znalezienie oryginalnego rozwiązania.
- Pamiętaj o barierach psychicznych i psychospołecznych, powodujących, iż wykorzystujemy jedynie nieznaczną część swoich możliwości.
-Stosuj zasadę zespołowości w pracy.
- Ceń dostrzeganie przez uczniów „dziwności”, toleruj zainteresowanie problemami „nienaukowymi”.
- Zasada „dopuszczania do głosu niekonwencjonalnych form świadomości”. We współczesnej psychologii coraz więcej uwagi poświęca się tzw. „zmiennym stanom świadomości”. Autorzy zajmujący się tym problemem z reguły wskazują m. in. na następujące cechy zmiennych stanów świadomości /czy osobowości/:-wyostrzenie wrażeń wzrokowych i słuchowych; pozytywne emocje, takie jak satysfakcja, radość; poczucie prawdy niewymagające zewnętrznego potwierdzenia, czyli poczucie, że ma się rację; niewyrażalność tych stanów środkami werbalnymi.
V. CELE OGÓLNE PRACY Z UCZNIEM ZDOLNYM
- 1. Pełne zaspokojenie potrzeb rozwojowych:
edukacyjnych,
społecznych,
poznawczych,
emocjonalnych.
- 2. Przeciwdziałanie trudnościom społecznym i emocjonalnym, poprzez działania:
-profilaktyczne ( ze strony rodziny i szkoły).
-interwencyjne ( z udziałem specjalistów)
-pomoc psychologiczną ( wsparcie funkcjonowania rodziny, minimalizacja skutków stresu, lęku, nadmiernych napięć emocjonalnych, niewłaściwej samooceny).
3. Optymalny rozwój.
4. Samorealizacja.
5. Przygotowanie do podejmowania zróżnicowanych zadań i ról społecznych oraz zadowolenia w życiu osobistym, rodzinnym, zawodowym, społecznym.
Działania podejmowane w procesie dydaktyczno- wychowawczym w pracy z uczniem zdolnym będą miały na celu;
- · Identyfikację uzdolnień i zainteresowań, wspartych diagnozą psychologiczno-pedagogiczną: inteligencji, zdolności twórczych, osobowości.
- · Szybszy rozwój uczniów zdolnych- przyśpieszenie tempa rozwoju,
- · Wyposażenie w większy zakres wiedzy.
- · Umożliwienie uzyskania wiedzy o większym poziomie trudności- zgodnie z poziomem rozwoju intelektualnego, poziomem uzdolnień.
- · Kształtowanie zdolności myślenia twórczego, rozwijanie oryginalności, zdolności poznawczych, kierunkowych.
- · Pomoc w określeniu celów, stanowiących motywacje do podejmowania większego wysiłku.
- · Wyrobienie pożądanych cech charakteru, takich jak: poczucie obowiązku, pracowitość, wytrwałość, dokładność, systematyczność, odpowiedzialność, dobra organizacja pracy.
- · Przygotowanie do planowania kariery zawodowej - poradnictwo zawodowe.
- · Wdrożenie uczniów do dostrzegania, formułowania i rozwiązywania teoretycznych i praktycznych problemów.
- · Rozwijanie uzdolnień i zainteresowań kierunkowych.
- · Ugruntowanie umiejętności uczenia się i organizacji pracy samokształceniowej – indywidualnej i zespołowej.
- · Kształtowanie właściwych postaw społeczno-moralnych.
- · Tworzenie atmosfery życzliwości i świadomości potrzeb uczniów zdolnych.
VI. RODZAJE ZDOLNOŚCI
Różni autorzy klasyfikują rodzaje zdolności, w różny sposób. Klasyfikacje te nie są sprzeczne, raczej się wzajemnie uzupełniają.
Wielu psychologów zachodnich pisze o zdolnościach specjalnych i o zdolności ogólnej-inteligencji.
Pierwszym autorem, który spopularyzował podział zdolności ludzkich na ogólne i specjalne, był angielski psycholog Spearman. Wprowadził on pojęcie czynnika ogólnego i czynników specjalnych. Przez czynnik ogólny rozumiał ogólną zdolność do działania, określającą możliwości, granice i poziom uzdolnień, natomiast z czynnikami specyficznymi wiązał wytyczanie kierunku działania. Spearman podzielił zdolności na dwie grupy:
- zdolności ogólne,
- zdolności specjalne
Mając na uwadze dwie podstawowe grupy czynników mających wpływ na rozwój zdolności, tj. biologiczne i społeczne, wyodrębniono zdolności wrodzone, inaczej zwane naturalnymi i zdolności nabyte, ukształtowane pod wpływem środowiska, zwane też rzeczywistymi.
W oparciu o powyższe kryterium psycholog radziecki A. N. Leontiew , dokonał podziału zdolności, na:
1. zdolności naturalne, tzw. podstawowe, które są bezpośrednio zależne od dziedzicznych zadatków,
2. zdolności specyficznie ludzie, które na bazie zdolności naturalnych powstają w toku doświadczenia społecznego.
Poprzez zdolności naturalne Leontiew rozumie takie zdolności, jak zdolność szybkiego tworzenia i różnicowania związków warunkowych lub odporność na działanie bodźców ujemnych, czy nawet zdolność analizy, np. sygnałów dźwiękowych.
Zdolności specyficznie ludzkie, zwane tez rzeczywistymi, kształtują się w toku doświadczenia indywidualnego, pod wpływem i przy udziale otoczenia, głównie społecznego. Zalicza się do nich zarówno zdolności muzyczne, konstrukcyjne itp., jak również mowę i myślenie jako zdolności przynależne człowiekowi
Cattell wyodrębnił zdolności: centralne i lokalne, uwarunkowane wrodzonymi cechami mózgu (zdolności wrodzone) oraz zdolności nabyte (ukształtowane), pod wpływem doświadczeń społecznych.
Podział zdolności rzeczywistych/ w terminologii Cattela ukształtowanych/ dokonywany jest w powiązaniu z działaniem i przy uwzględnieniu jego charakteru. Gdy mówimy np. o zdolnościach do nauki w szkole, wyodrębniamy zdolności matematyczne, językowe itd. Wiążąc natomiast trudności z czynnościami zawodowymi, mówimy o zdolnościach technicznych, artystycznych, organizacyjnych czy biurowych. Każda z tych grup zdolności może być podzielona na podgrupy, np. wśród artystycznych: literackie, muzyczne, plastyczne.
Angielski psycholog C. Burt wyodrębnił pięć rodzajów uzdolnień:
1. słowne,
2. matematyczne,
3. techniczne,
4. artystyczne,
5. twórcze. (T. Lewowicki, 1980r., s.19)
J. Reykowski dokonał podziału jednostek uzdolnionych na trzy grupy uczniów
1. ci, którzy szybciej lub wcześniej mogą opanować dany poziom umiejętności - mających zdolności potencjalne
2. tych, którzy osiągają szczególnie dobre rezultaty w opanowaniu danych sprawności (miarą są tu już wyniki osiągane w toku działania);
3. zdolnych do tworzenia rzeczy oryginalnych i społecznie wartościowych.
W oparciu o poziom inteligencji, rodzaj zdolności i definicje możliwości twórczych, zdolności dzielone się na trzy rodzaje:
Zdolności ogólne – pozwalają uczyć się w zakresie wiedzy teoretycznej. Utożsamia się je z inteligencja ogólną definiowaną jako ,,…zdolność do uczenia się, ogólną zdolność do rozwiązywania nowych zadań i problemów…” ( Lewowicki ).Dzieci o takich zdolnościach wykazują lepszą pamięć, dużo wcześniej niż rówieśnicy chodzą, mówią, czytają a także posiadaj umiejętność posługiwania się wcześniej opanowanym materiałem.
Zdolności kierunkowe – wiążą się z określoną sferą aktywności. Określane są jako zdolności ,,do czegoś”, do pewnych rodzajów czy dziedzin działalności ( np. muzycznej, plastycznej, literackiej ). Zdolności te obserwujemy już u bardzo małych dzieci.
Zdolności twórcze – to specyficzny mechanizm psychologiczny warunkujący proces tworzenia. Przejawiają się w umiejętności tworzenia rzeczy nowych. Rozumiane są jako zdolności dywergencyjne. płynność, giętkość i oryginalność myślenia, otwartość na nowe doświadczenie, ciekawość, badawczość.
Rozwój zdolności wiązany jest z etapami rozwoju psychicznego dzieci.
Okres przedszkolny, ze względu na bujny rozwój sfery wrażeniowej i emocjonalnej, szczególnie sprzyja spontanicznemu pojawieniu się zdolności artystycznych, zwłaszcza plastycznych i muzycznych
Młodszy wiek szkolny, jest charakteryzowany jako okres rozkwitu zdolności intelektualnych. N.S. Lejtes charakteryzując młodszy wiek szkolny, wskazuje na takie cechy, jak „zwiększona wrażliwość, bezkrytyczna gotowość do przyswajania materiału, wiara w prawdziwość tego, czego się uczy”. Cechy te sprzyjają rozwojowi zdolności ogólnych specjalnych zdolności intelektualnych
Psychologowie są na ogół zgodni, że zdolności twórcze, zwłaszcza zakresie twórczości intelektualnej, bujnie rozkwitają w okresie dorastania, gdyż młodzież w tym wieku cechuje duża aktywność
energia, szerokie zainteresowania, wrażliwość, emocjonalność, jednocześnie duża samodzielność.
W literaturze pojawia się coraz więcej nowych pojęć związanych z problematyką zdolności, między innymi intuicja, inteligencja emocjonalna
CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH UZDOLNIEŃ
Myślenie intuicyjne
Intuicja to nieświadoma lub podświadoma inteligencja, która prowadzi do wiedzy bez logicznego rozumowania i wnioskowania. Myślenie tego typu budowane są na domysłach, jest często obrazowe i podświadome. Ludzie posługujący się intuicją natychmiast rozumieją problem, choć nie potrafią tego jeszcze udowodnić. Charakterystyczny dla tego typu myślenia jest momenty tak zwanego olśnienia /mówiło o nim wielu naukowców, np. Edison, Pascal/.
Jedni stosują intuicję na co dzień, inni w niewielkim stopniu lub wcale.
Pracując z dziećmi warto zwrócić uwagę na przykłady takiego sposobu myślenia oraz zachęcania do „wydobywania” intuicji z ich podświadomości. Myślenie intuicyjne obok dywergencyjnego /twórczego/ odgrywa bardzo ważną rolę twórczości. Myślenie to wyróżnia się szeregiem specyficznych właściwości, spośród których najistotniejszy jest domysł, czyli wnioskowanie bez wyraźnych i wystarczających przesłanek logicznych. Należy go odróżnić od zwykłego zgadywania.
Zdolności twórcze
Składniki uzdolnienia twórczego :
- myślenie twórcze,
- motywacja twórcza.
Elementy myślenia twórczego
-płynność, giętkość i oryginalność wyobraźni i myślenia,
-przewaga myślenia dywergencyjnego nad konwergencyjnym,
-wyobraźnia twórcza,
-metaforyczność,
-intuicyjność.
Płynność wyobraźni i myślenia - łatwość wytwarzania przez człowieka w krótkim czasie dużej liczby wytworów, jak słowa, wyrażenia, pomysły, rozwiązania, itp. Miarą płynności jest liczba pomysłów wyprodukowanych przez daną osobę w określonym czasie.
Giętkość (plastyczność) - zdolność do wytwarzania jakościowo różnych wyników, zdolność do zmiany kierunku poszukiwań. Jej przeciwieństwem jest sztywność myślenia. Miarą giętkości jest liczba klas różnych rozwiązań, czyli wielokierunkowość pomysłów.
Oryginalność - produkowanie wytworów (pomysłów), które wyróżniają się spośród innych tym, że są rzadkie, zaskakujące, niezwykłe, odległe, itp.
Myślenie dywergencyjne – odchodzi od założenia, że istnieje tylko jeden sposób rozwiązania danego problemu, jedyna dobra odpowiedź na problem (w przeciwieństwie do myślenia konwergencyjnego). Myślenie dywergencyjne charakteryzuje się opisanymi wyżej cechami: płynnością, giętkością i oryginalnością.
Wyobraźnia twórcza – skłonność do niecodziennych skojarzeń, do wychodzenia poza sytuacje dostępne zmysłowo. Ma ona charakter myślenia wizualno-przestrzennego charakteryzującego się dużą dynamiką skojarzeń. (Myślenie wizualno-przestrzenne typowe jest dla małych dzieci oraz osób chorych psychicznie). Wyobrażenia (obrazy umysłowe) związane są z procesami afektywnymi i motywacyjnymi – wciągają i motywują do działania bardziej niż oparte na werbalnym rozumowaniu abstrakcyjne zadania. Uwidacznia się tu dominująca rola prawej półkuli mózgu (lewa odpowiada za myślenie logiczne). Obrazy tworzone przez wybitnych twórców charakteryzuje duża prostota, elegancja i symetria.
W procesie twórczym wyobrażone obrazy mogą mieć różny charakter – mogą przybierać postać konkretnych (ikonicznych) przedstawień, bądź jedynie zarysowywać się w postaci symbolicznej „ulotnej mgły”.
Metaforyczność – polega na kojarzeniu podobieństw między zjawiskami, przedmiotami, pojęciami. Metafora wykorzystuje i łączy podobieństwo między tym, co znane, zwykłe i tym, co niezwykłe, szokujące. Wykorzystanie metafory w rozwiązaniu problemów łączy się
z poznaniem o charakterze nagłym, połączonym z uczuciem radości. Osoby o cechach umysłu metaforycznego są bardziej inwencyjne, zdolne, potrafią dostrzegać zaskakujące, nietypowe elementy zastanej rzeczywistości, potrafią tworzyć nowe idee (świeże, odkrywcze, oryginalne).
Intuicja – inkubacja, nagłe olśnienie, wgląd. Związana jest najprawdopodobniej (ciągle brak pogłębionych badań naukowych) z podświadomym przetwarzaniem informacji oraz reagowaniem na informacje podprogowe, tj. takie, których nasz układ nerwowy nie rejestruje w sposób świadomy.
Motywacja twórcza
Dla twórczości charakterystyczne są dwa rodzaje motywacji:
- - motywacja immanentna jest to taka motywacja, która skłania człowieka do zajmowania się jakąś czynnością dla niej samej, a nie ze względu na spodziewaną nagrodę czy dla uniknięcia kary, jak także nie dla osiągnięcia pewnych satysfakcji psychicznych, takich jak ambicja, chęć sprawdzenia siebie czy wykazanie swojej wyższości nad innymi - polega na tym, że człowiek znajduje sens i przyjemność
w samej czynności, którą wykonuje, traktując ją jako cel sam w sobie,
- - motywacja związana z potrzebą naprawiania i ulepszania rzeczywistości.
Cechy charakteryzujące osoby twórcze /wg. M. I.Steina/:
- - stanowczy, nominatywni, przywódczy, pełni inicjatywy, aktywni i samowystarczalni mniej zahamowani, mniej formalni i konwencjonalni, nie tłumią popędów,
- - posiadają silna motywację, umiłowanie i zapał do pracy, dużą wewnętrzną dyscyplinę, upór, energię, są dokładni,
- - są konstruktywnie krytyczni, mniej zadowoleni z połowicznych rozwiązań,
- - mają szerokie zainteresowania i dużą wiedzę, są elastyczni,
- - są uczuciowo i emocjonalnie chłonni, subiektywni, witalni i entuzjastyczni,
- - mają estetyczny stosunek do świata, estetyczny typ inteligencji i uczuciowości,
- - mało interesują się sprawami ekonomicznymi,
- - brak im męskiej agresywności,
- - wykazują słabe zainteresowanie sprawami stosunków międzyludzkich, są introwertykami, ludźmi niezbyt towarzyskimi, pełnymi rezerwy,
- - są emocjonalnie niezrównoważeni, lecz potrafią skutecznie wykorzystać swoją zmienność. Są źle przystosowani w sensie psychologicznych definicji, ale dobrze przystosowani do pracy i społecznie użyteczni.
CZYNNIKI PODWYŻSZAJĄCE I OBNIŻAJACE TWÓRCZOŚĆ U DZIECI
Czynniki podwyższające twórczość:
- - dostarczanie dzieciom materiałów do zabaw, które rozwijają wyobraźnię,
- - dostarczanie materiałów, które rozwijają obrazowość języka (np. baśnie, mity, legendy),
- - zostawianie dziecku czasu na namysł w zabawie i w czasie rozwiązywania codziennych problemów,
- - zachęcanie do marzenia na jawie,
- - zachęcanie do utrwalania (urzeczywistniania) swoich pomysłów,
- - akceptowanie skłonności do odmiennego spojrzenia na rzeczy,
- - chwalenie przejawów indywidualności,
- - zachęcanie do bawienia się słowami,
- - dostarczanie dziecku miłości i oparcia we wszystkim co robi.
Czynniki obniżające twórczość:
- - nastawienie rodziców na materialne sukcesy,
- - niedostrzeganie dziecięcej potrzeby ciekawości, odkrywania i fantazjowania,
- - koncentracja na ocenach szkolnych dziecka a nie na jego rozwoju (myśleniu, osobowość)
Uzdolnienia językowe (lingwistyczne).
Przejawiają się w:
- - łatwym naśladowaniu ustnych i pisemnych przykładów,
- - wyczuciu języka i jego możliwości,
- - doskonałej pamięci werbalnej w zakresie stosowanych słów,
- - oryginalności połączeń słów i wyobrażeń,
- - szybkim przyswajaniu wiedzy o języku.
Uczniowie uzdolnieni lingwistycznie
- - ujawniają wnikliwą obserwację językową i ciekawość języka,
- - są zainteresowani nowymi dla nich słowami,
- - lubią piękne wyrażenia, aforyzmy i powiedzonka,
- - z łatwością wykonują rozmaite ćwiczenia leksykalne,
- - lubią opowiadać,
- - próbują swych sił w twórczości literackiej,
- - popełniają niewiele błędów ortograficznych i gramatycznych,
- - adekwatnie i ekonomicznie wyrażają swoje myśli,
- - szybko i efektywnie uczą się języków obcych.
Uzdolnienia literackie.
Obok ww. cech uzdolnień lingwistycznych obejmują dodatkowo:
- - rozumienie literackich kryteriów artyzmu,
- - umiejętność obserwacji,
- - bogaty zasób wiedzy,
- - myślenie logiczne,
- - wrażliwość emocjonalną (dostrzeganie i odczuwanie nastrojów).
Uzdolnienia do nauki literatury.
Wymagają umiejętności w zakresie:
- - myślenia obrazowego,
- - rozumienia metafor i epitetów,
- - emocjonalnego współprzeżywania treści,
- - rozumienia sensu alegorii,
- - rozumienia właściwości struktury składniowej mowy pisanej (zdań wielokrotnie złożonych, zwrotów imiesłowowych, przymiotnikowych, przysłówkowych, itp.),
- - empatii.
Uzdolnienia czytelnicze.
U ich podłoża leżą:
- - rozwinięta wyobraźnia twórcza,
- - zdolność do spostrzegania metaforycznego języka sztuki, zrozumienia znaczenia przenośni,
- - bogactwo skojarzeń przy percepcji obrazu,
- - zdolność reagowania emocjonalnego na odczuwanie świata przedstawionego w dziele,
- - ukształtowane pojęcie o metodzie literackiej,
- - dobry smak estetyczny.
Uzdolnienia matematyczne.
Składniki:
- - zdolność pojmowania formalnej struktury zadania – spostrzegania materiału matematycznego,
- - zdolność myślenia logicznego na materiale stosunków liczbowych i przestrzennych, symboli liczbowych i oznaczeń (zdolność myślenia za pomocą symboli matematycznych),
- - zdolność szybkiego i szerokiego uogólniania przedmiotów matematycznych, stosunków, działań,
- - zdolność streszczania procesu rozumowania matematycznego i układu odpowiednich działań (zdolność myślenia strukturami zredukowanymi),
- - plastyczność procesów myślowych w działaniu matematycznym,
- - skłonność do tworzenia jasnych, prostych, ekonomicznych i racjonalnych rozwiązań,
- - zdolność szybkiego i dowolnego zmieniania kierunku procesu myślowego, odwracalność procesów myślowych,
- - zdolność do przechowywania informacji matematycznej – uogólnione pamiętanie stosunków matematycznych, typowych charakterystyk, schematów, rozumowań
i dowodów, metod i zasad rozwiązywania zadań.
Dodatkowe zdolności, które mogą, ale nie muszą występować:
- - szybkość przebiegu procesów myślowych,
- - zdolności rachunkowe – wykonywanie szybkie i dokładne obliczeń, często w pamięci,
- - pamięć do cyfr, liczb, wzorów,
- - wyobraźnia przestrzenna,
- - zdolność naocznego wyobrażania abstrakcyjnych stosunków i zależności,
- - mała podatność na zmęczenie.
Uzdolnienia techniczne.
W działalności technicznej wyróżnia się dwa aspekty: intelektualny i praktyczny.
Podstawowe składniki uzdolnień to:
- - rozeznanie techniczne (szybkie rozpoznawanie wytworu, spostrzegawczość techniczna, wyobraźnia, myślenie analityczne i syntetyczne),
- - mistrzostwo techniczne (wykonawstwo, sprawność, nawyki pracy, umiejętność wykonania rysunku technicznego),
- - twórczość techniczna (oryginalność pomysłów, sposób pracy, organizacja pracy).
Uzdolnienia muzyczne.
Do głównych składników należą tutaj:
- - czułość słuchowa w zakresie wysokości dźwięków, natężenia barwy i czasu trwania dźwięków,
- - pamięć muzyczna,
- - wrażliwość estetyczna związana z emocjonalno-intelektualnymi reakcjami jednostki,
- - zdolności wykonawcze,
- - siła woli,
- - pewność siebie.
Uzdolnienia plastyczne.
Dwie główne cechy uzdolnień plastycznych to:
- 1. Tworzenie sobie szerokiego świata obrazów, kształtów i barwy poprzez wnikanie
w obraz natury;
- 2. Urabianie tego materiału, budowanie i szafowanie tym światem według nakazu własnej indywidualności, który staje się nakazem estetycznym (myślenie twórcze).
Cechy szczegółowe:
- - umiejętność widzenia przestrzennego,
- - umiejętność spostrzegania istotnych elementów i zjawisk natury (analityczna obserwacja)
- - samodzielność w odtwarzaniu i tworzeniu (fantazja twórcza),
- - samodzielne i intuicyjne zdobywanie umiejętności plastycznych,
- - umiejętność spostrzegania wybitnych dzieł malarskich i badania sposobów ich tworzenia,
- - żywe i głębokie zainteresowania plastyczne,
- - doskonała koordynacja oko – ręka,
- - bogaty zasób wiedzy,
- - bogactwo rozwoju uczuć,
- - bardzo dobra pamięć wzrokowa,
- - siła woli.
Uzdolnienia pedagogiczne.
Obejmują takie składowe jak:
- - zdolności dydaktyczne charakteryzujące się umiejętnością szybkiego opracowania metody przekazywania wiadomości i kształtowania nawyków ogólnych prawidłowości uczenia się,
- - zdolność konstruktywne - szybkiego projektowania i kształtowania osobowości wychowanka oraz umiejętność przewidywania rezultatów pracy pedagogicznej i zachowania się dziecka w różnych sytuacjach,
- - zdolności percepcyjne dotyczące adekwatnego spostrzegania i pojmowania psychologii dziecka oraz poziomu jego rozwoju psychicznego w danym okresie życia,
- - zdolności ekspresywne - zewnętrznego wyrażania swoich myśli, wiadomości, przekonań i uczuć, za pośrednictwem mowy oraz mimiki i pantomimiki,
- - zdolności autorytatywne warunkujące pośrednie i bezpośrednie oddziaływanie na uczniów,
- - zdolności komunikatywne polegające na prawidłowym zawiązywaniu interakcji z dziećmi (takt pedagogiczny),
- - zdolności organizatorskie,
- - określone cechy osobowości: właściwości uwagi (trwałość i przerzutność, analityczność i całościowe ukierunkowanie), cechy intelektu (obiektywność, sprawiedliwość), postawy emocjonalne (życzliwość i troska o uczniów, więź emocjonalna w stosunkach z uczniami), postawy wolicjonalne (wytrwałość
i zrównoważenie).
Uzdolnienia społeczne.
Stanowią grupę, do której zaliczamy uzdolnienia przystosowawcze, uzdolnienia towarzyskie oraz uzdolnienia przywódcze.
Uzdolnienia przystosowawcze związane są z:
- - zdolnością do zmian odpowiadającym stanom otoczenia,
- - zdolnością do zmiany otoczenia zgodnie z własnymi oczekiwaniami,
- - zdolnością do identyfikacji własnych potrzeb i ich zaspokajania,
- - zdolnością przystosowania się do grupy (wzajemnego zaspokajania potrzeb grupy
i jednostki).
Uzdolnienia towarzyskie obejmują:
- - umiejętność adekwatnego odczytywania potrzeb innych ludzi,
- - umiejętność tworzenia warunków, w których potrzeby te mogą być zaspokojone,
- - umiejętność planowania, inicjowania oraz kierowania zabawą.
Uzdolnienia przywódcze składają się z:
- - umiejętności szybkiego podejmowania decyzji,
- - umiejętności przekonywania,
- - umiejętności szybkiego zdobywania zaufania i autorytetu,
- - zdolnością do inicjowania i kierowania działaniami grupy (określanie celu, wyznaczanie ról i zadań, sprawowanie kontroli).
Uzdolnienia empatyczne.
Elementy uzdolnień empatycznych to:
- - uzdolnienia percepcyjne (postrzeganie stanów innej osoby),
- - uzdolnienia do przetwarzania i wytwarzania informacji (wyobrażanie sobie stanów innej osoby, rozumienie, antycypowanie),
- - uzdolnienia do przechowywania (pamięć uczuć, zachowań innego człowieka),
- - wrażliwość emocjonalna (współodczuwanie, identyfikacja ze stanem emocjonalnym drugiego),
VII. MOŻLIWE FORMY PRACY DYDAKTYCZNO-WYCHOWAWCZEJ Z UCZNIEM ZDOLNYM W SZKOLE
- · Indywidualizacja pracy na lekcji, różnicowanie wymagań.
- · Zajęcia rozwijające uzdolnienia
- · Konkursy , olimpiady i zawody sportowe( klasowe, szkolne, dzielnicowe, gminne, wojewódzkie i inne)
- · Wspomaganie nauczyciela na lekcjach w roli asystenta, mistrza wiedzy (prowadzenie lekcji).
- · Zachęcanie do opracowywania i zgłaszania własnych zadań.
- · Prezentowanie prac twórczych (wystawy, gazetki szkolne klasowe, kroniki, albumy, prace plastyczne, wiersze, samodzielnie wykonane pomoce do zajęć ).
- · Prezentacja przygotowanych programów artystycznych..
- · Spotkania z ludźmi sukcesu.
- · Powierzanie organizacji uroczystości szkolnych, wycieczek
- · Organizowanie konkursów, prowadzenie gazetek szkolnych,
- · Organizowanie pomocy dla słabszych uczniów.
- · Zajęcia pozalekcyjne /praca w kołach zainteresowań, przedmiotowych/.
- · Wycieczki inspirujące do pracy twórczej: lekcje muzealne, wystawy wycieczki.
- · Udział uczniów w pracach ośrodków kulturalnych ( spektaklach, nagraniach, audycjach , zespołach tanecznych i muzycznych).
- · Prowadzenie nauczania w oparciu o pogramy autorskie.
- · Indywidualny program lub tok nauki.
- · Kontakty ze szkołami wyższego rzędu.
- · Typowanie do Krajowego Funduszu na Rzecz Dzieci.
- · Typowanie do nagród.
- · Zajęcia psychoedukacyjne /rozpoznawanie własnych umiejętności, rozwijanie uzdolnień interpersonalnych, doskonalenie technik uczenia się/
- · Warsztaty twórcze.
- · Kursy doskonalenia pamięci.
- · Kontakt ze szkołami zagranicznymi.
VIII. PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ ORGANIZACYJNYCH WSPIERAJĄCYCH ROZWÓJ UCZNIÓW ZDOLNYCH
INDYWIDUALNY PROGRAM NAUKI
System oświaty zapewnia opiekę nad uczniami szczególnie uzdolnionymi poprzez realizowanie indywidualnych programów nauczania oraz ukończenie szkoły każdego typu w skróconym czasie./zarządzenie MEN z dn.27 kwietnia 1992roku/
Przez indywidualny program nauki należy rozumieć proces kształcenia się ucznia w zakresie jednego lub kilku przedmiotów objętych planem nauczania danej klasy, na podstawie programu, będącego modyfikacją programu dopuszczonego do użytku szkolnego, dostosowanego do jego indywidualnych zainteresowań, możliwości intelektualnych i potrzeb. Program ten nie może obniżać wymagań edukacyjnych. Cel- umożliwienie uczniowi zdobywania poszerzonej, pogłębionej wiedzy w interesujących go dziedzinach, do których ma szczególne predyspozycje.
NDYWIDUALNY TOK NAUKI
Indywidualny tok nauki polega na przyjęciu innego niż klasowo-lekcyjny systemu nauczania oraz odmiennego od powszechnie obowiązującego cyklu klasyfikowania i promowania uczniów w zakresie jednego, kilku lub wszystkich przedmiotów nauczania.
Uczeń realizujący indywidualny tok nauki może być zwolniony z obowiązku uczestniczenia w zajęciach przewidzianych planem nauczania jego klasy i może uczęszczać na wybrane zajęcia do klasy programowo wyższej / także w szkole wyższego stopnia/ albo realizować program samodzielnie.
Uczeń realizujący indywidualny tok nauki jest klasyfikowany na podstawie egzaminu klasyfikacyjnego.
Uczeń objęty indywidualnym tokiem nauki może być klasyfikowany i promowany w ciągu całego roku szkolnego, a także może realizować w przeciągu roku szkolnego program z zakresu dwóch lub więcej lat. Indywidualny tok nauki dopuszcza przyśpieszoną promocję, co daje możliwość wcześniejszego ukończenia szkoły.
Ustalenie indywidualnego toku nauki wymaga akceptacji organu prowadzącego nadzór pedagogiczny nad szkoł
Indywidualny program lub tok nauki może by realizowane na każdym poziomie kształcenia i w każdym typie szkoły.
Z wnioskiem o zezwolenie na indywidualny program lub tok nauki mogą wystąpić:
-uczeń /uczeń niepełnoletni za zgodą rodziców/
-rodzice /opiekunowie prawni / ucznia
-wychowawca klasy lub inny nauczyciel, za zgodą rodziców /opiekunów prawnych/ lub pełnoletniego ucznia.
Wniosek należy złoży wraz z projektem programu i opinią o predyspozycjach, potrzebach i możliwościach ucznia.
Dyrektor przed wydaniem zezwolenia na indywidualny program, czy tok nauki winien zasięgnąć opinii rady pedagogicznej oraz poradni psychologiczno-pedagogicznej. Negatywna opinia rady pedagogicznej lub poradni psychologiczno-pedagogicznej uniemożliwia wydanie zezwolenia na indywidualny program lub tok nauki.
Uczniowi, któremu zezwolono na indywidualny program lub tok nauki dyrektor w porozumieniu z radą pedagogiczną wyznacza nauczyciela
opiekuna i ustala tygodniową liczbę konsultacji /nie mniej niż godzinę tygodniowo i nie więcej niż 5godzin miesięcznie/.
KONKURSY I OLIMPIADY
Na poziomie szkół podstawowych i gimnazjów organizowane są konkursy
Ich organizatorami są kuratorzy oświaty.
Mogą mieć one zasięg wojewódzki lub ponadwojewódzkim.
Rozporządzenie MENi S przewiduje trzy rodzaje konkursów:
-interdyscyplinarne,
-przedmiotowe,
-tematyczne
Laureatom konkursów przedmiotowych przysługują preferencje w postaci rocznej oceny celującej z danego przedmiotu. Są zwolnieni odpowiednio z całości sprawdzianu lub części egzaminu gimnazjalnego. Laureaci konkursów korzystają również z preferencji rekrutacyjnych.
Dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych organizowane są olimpiady i turnieje.
Z przedmiotów ogólnokształcących-olimpiady
z przedmiotów zawodowych- olimpiady i turnieje. Mają one zasięg ogólnopolski.
Młodzież szkół zawodowych uczestniczy przede wszystkim w olimpiadach , konkursach i turniejach o charakterze zawodowym i technicznym.
/w tym Turniej Młodych Mistrzów Techniki-ocena najciekawszych prac dyplomowych ,przygotowywanych w ramach egzaminu z przygotowania zawodowego/.
Laureatom i finalistom olimpiad przedmiotowych przysługują preferencje- roczna ocena celująca, zwolnienie z danego przedmiotu z egzaminu maturalnego.
Laureatom i finalistom olimpiad –preferencje w przyjęciu na uczelnie wyższe.
Ogólnopolskie olimpiady istnieją od 1949 r. / najstarsza matematyczna/.
Laureaci ogólnopolskich olimpiad przedmiotowych / przyrodniczych, ścisłych i 2 humanistycznych uczestniczą w olimpiadach międzynarodowych , uzyskując bardzo dobre wyniki/ ponad 70% zdobywa medale lub równorzędne wyróżnienia/.
MEN pokrywa koszty podróży uczestników i opiekunów, biorących udział w olimpiadach międzynarodowych, a kraj organizujący zawody koszty związane z pobytem i udziałem w zawodach.
Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych uczestniczą od 1995r. w międzynarodowym Konkursie prac Młodych Naukowców Unii Europejskie. Obejmuje on prace z nauk ścisłych, przyrodniczych i technicznych. Laureaci konkursu otrzymują stypendium ministra Edukacji Narodowej.
PROMOCJA DO KLSY PROGRAMOWO WYŻSZEJ
Uczniowie kl. I-III mogą być promowani uchwałą rady pedagogicznej do klasy programowo wyższej poza normalnym trybem, w ciągu roku szkolnego.
Wniosek w tej sprawie mogą złożyć do dyrektora szkoły:
-rodzice ucznia
-wychowawca klasy
-poradnia psychologiczno-pedagogiczna lub inna poradnia specjalistyczna za zgodą rodziców.
Warunkiem tego typu promocji jest odpowiedni do wymagań klasy, do której uczeń ma być promowany, jego rozwój psychiczny, fizyczny oraz zasób wiedzy i umiejętności.
Udział w zajęciach przewidzianych tokiem studiów na kierunkach zgodnych z uzdolnieniami ucznia
Uczestniczyć w takich zajęciach mogą uczniowie uzdolnieni na swój wniosek. Z wnioskiem w tej sprawie mogą występować także instytucje opiekujące się młodzieżą wybitnie uzdolnioną. Decyzję w tej sprawie podejmuje dziekan właściwego wydziału uczelni, po uzyskaniu zgody rodziców lub prawnych opiekunów oraz dyrektora szkoły do której uczęszcza uczeń, w porozumieniu z radą pedagogiczną.
STYPENDIA
Obowiązujące akty prawne przewidują następujące formy nagradzania uczniów za wyniki w nauce:
1.Tradycyjne stypendium szkolne za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe, przyznawane zgodnie z wewnątrzszkolnym regulaminem.
Obejmują one uczniów wszystkich typów szkół, z wyłączeniem uczniów klas
I-III i uczniów klasy IV do ukończenia pierwszego okresu nauki.
Stypendium przyznaje dyrektor szkoły, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej, w ramach środków przyznanych na ten cel przez organ prowadzący.
Stypendium przyznawane przez Ministra Edukacji Narodowej
, przyznawane za osiągnięcia edukacyjne lub sportowe /zwycięstwa w olimpiadach konkursach międzynarodowych i ogólnopolskich, indywidualny tok studiów, publikacje popularno-naukowe; wartość osiągnięć szacowana jest przez pozaszkolne gremium specjalistów/ .
Stypendium to ma formę jednorazowej nagrody. Jest przyznawane od 1994r.
Wysokość stypendium ustala każdego roku minister.
3. Stypendium Prezesa Rady Ministrów
Przyznawane uczniom szkół ponadgimnazjalnych, także niepublicznych / poza uczniami zasadniczych szkół zawodowych/, którzy uzyskali w danej szkole najwyższe wyniki w rocznej klasyfikacji, uprawniające do świadectwa z wyróżnieniem
umożliwia zdobycie świadectwa z wyróżnieniem.
Ma ono formę miesięcznej należności wypłacanej za okres 10 miesięcy roku szkolnego, w dwu ratach /od 3lat wynosi 258 zł. miesięcznie.
Średnio około 70% szkól zgłasza wnioski kandydatów uprawnionych do tego stypendium.
4. Stypendium Ministra Kultury i Sztuki
- · Przyznawane uczniom szkół średnich artystycznych, którzy uzyskali bardzo dobrą średnią ocen z przedmiotów artystycznych, a także laureaci konkursów międzynarodowych. Stypendium ma formę miesięcznej należności.
Kandydatów typuje dyrektor szkoły.
- · Przyznawane uczniom szkół artystycznych I i II stopnia, mających szczególnie wysokie wyniki w nauce. Stypendium w formie nagrody pieniężnej. Kandydatów typuje dyrektor szkoły.
Niezależnie od tych stypendiów, tworzy się w wielu rejonach lokalny system stypendialny, inicjowany przez jednostki samorządu, organy administracji terenowej lub organizacje społeczne, wspierane przez sponsorów.
SZKOŁY DLA WYBITNIE ZDOLNYCH
Na mocy decyzji Ministra EN z dnia 17.12. 1997r., powołano Zespół Szkół Ogólnokształcących –„ Gimnazjum i Liceum Akademickie” w Toruniu.
Opiekę naukową nad placówką sprawuje Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Do ZSO przyjmowani są uczniowie z całego kraju.
Celem placówki jest kształcenie uczniów szczególnie uzdolnionych.
Zajęcia prowadzone są w niewielkich grupach. Uczniowie uczestniczą tez w dodatkowych zajęciach związanych z ich zainteresowaniami.
Szkoła wypracowała własną precyzyjną metodę wyboru najzdolniejszych uczniów, spośród ubiegających się o przyjęcie do szkoły.
MATURA MIĘDZYNARODOWA
Matura międzynarodowa –International Baccalaureate (IB) stanowi bardzo atrakcyjną ofertę dla zdolnej, ambitnej i pracowitej młodzieży licealnej.
Nie ma umocowania w polskim prawie oświatowym.
Organizacja Matury Międzynarodowej jest fundacją działającą zgodnie z przepisami prawa szwajcarskiego i jest zarządzana przez radę fundacji w skład której wchodzą m. in. przedstawiciele rządów różnych państw i dyrektorzy szkół należących do IBO /International Baccalaureate Organisation/.
Najwięcej szkół państwowych IBO znajduje się w krajach skandynawskich,Europie Środkowo-Wschodniej,Wielkiej Brytani, Holandii, Hiszpanii oraz Stanach Zjednoczonych.
Obecnie w Polsce program matury IB realizuje około 20 szkół /w tym V LO im. Jakuba Jasińskiego we Wrocławiu/.
Celem szkoły jest wyposażenie uczniów w odpowiednią wiedzę, umiejętność operowania nią, promowanie wzajemnego zrozumienia między różnymi narodami, a także ułatwienie uczniom mobilności geograficznej i kulturowej.
Maturze towarzyszą bardzo surowe i wysoce sformalizowane kryteria oceny.
W naszym systemie kształcenia program IB obejmuje dwie ostatnie klasy liceum ogólnokształcącego.
O przyjęcie do oddziału realizującego program IB mogą ubiega się uczniowie, którzy wykazują się odpowiednią wiedza i biegłą znajomością języka angielskiego.
W sesji egzaminacyjnej abiturienci zdają egzaminy z 6 przedmiotów, w tym 5 w języku angielskim.
PROGRAMY AUTORSKIE
Własne lub zaadoptowane , które w wielu szkołach zachodnich weszły na stałe do programów szkolnych.
Realizowane głównie przez szkoły zrzeszone w Towarzystwie Szkół Twórczych oraz Stowarzyszeniu Szkół Aktywnych.
Koncepcja kształcenia uczniów zdolnych oparta jest na trzech założeniach:
1.Równoważnośc procesów kształcenia wychowania i samowychowania.
2.Równoczesnośc stymulowania procesów rozwoju osobowości z doskonaleniem instytucji wychowującej.
3.Przekonanie, że optymalnym środowiskiem do kształcenia zdolnych jest dobra powszechnie dostępna szkoła, wsparta o klasy autorskie, które przy maksymalnej integracji wszystkich uczniów zapewniają minimum separacji tym, od których można oczekiwać ponadprzeciętnych osiągnięć.
Organizacja procesu dydaktyczno-wychowawczego polega między innymi na:
-stworzeniu warunków dla organizowania klas autorskich, uwzględniających zainteresowania,
-różnicowaniu wymagań na lekcjach, jak i pracach domowych,
-rozluźnieniu systemu klasowo-lekcyjnego poprzez stworzenie uczniom szczególnie zdolnym warunków do realizacji indywidualnego programu kształcenia,
-organizowaniu zajęć dydaktycznych w oparciu o prace grupową uczniów, dobieranych przemiennie: jako grupy jednorodne pod względem zdolności( różnicowanie wymagań) i jako grupy intelektualnie zróżnicowane (wzajemna pomoc w rozwiązywaniu problemów),
-włączaniu uczniów w proces kształcenia poprzez powierzanie im zadań asystenckich, organizowanie samopomocy koleżeńskiej, prowadzenie zajęć dydaktycznych.
KRAJOWY FUNDUSZ NA RZECZ DZIECI
Realizuje zadania na rzecz dzieci i młodzieży uzdolnionej.
Opracowywany corocznie program pomocy w rozwoju wybitnie uzdolnionym uczniom wszystkich typów szkół w Polsce , adresowany jest do uczniów, których osiągnięcia, wyniki pracy wskazują jednoznacznie na wybitne uzdolnienia.
Stypendyści Krajowego Funduszu korzystają z bezpłatnej opieki i pomocy merytorycznej, organizowanej w formie warsztatów, obozów naukowych , plenerów. Nie otrzymują stypendiów pieniężnych.
Krajowy Fundusz odziaływuje też na rozwiązania legislacyjne i organizacyjne dotyczące kształcenia uczniów zdolnych, upowszechnia ideę opieki nad uczniami zdolnymi, współtworzy środowisko sprzyjające rozwojowi uzdolnień i talentów dzieci i młodzieży.
OBOZY, WARSZTATY NAUKOWE, PLENERY ARTYSTYCZNE
Organizowane są obozy ogólnorozwojowe i specjalistyczne, zajęcia warsztatowe (muzyczne, informatyczne, matematyczne, plastyczne),seminaria. Obozy ogólnorozwojowe stawiają sobie za cel wspomaganie ogólnego rozwoju uczniów. Często zdarza się, że w tych nowych warunkach mogą poznać obszary wiedzy, których dotychczas nie znali. Ponadto ta forma pracy z uczniem zdolnym służy również jego rozwojowi społecznemu, emocjonalnemu i fizycznemu.
Uczniowi kształceni systemem indywidualnym mają zbyt mało kontaktów nieformalnych z rówieśnikami , tak ważnych do rozwoju społecznego i emocjonalnego, a te spotkania dają im możliwość do takich doświadczeń.
Obozy i warsztaty specjalistyczne sprzyjają pogłębianiu wiedzy . Prowadzone są często przez wybitnych specjalistów .
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
Akademia GMI
