 Słownik terminów muzycznych
A
A capella - styl muzyczny oparty na śpiewie wielogłosowym bez towarzyszenia instrumentów, muzyka chóralna.
Agogika - wszelkie zjawiska dotyczące tempa i jego zmian w utworze muzycznym.
Akolada - pionowa klamra łącząca początki dwóch lub więcej pięciolinii.
Akompaniament - oznacza partię instrumentalną towarzyszącą partii solowej, prowadzącej melodię.
Akord - współbrzmienie kilku dźwięków o różnych wysokościach.
Akustyka - nauka o zjawiskach dźwiękowych.
Alikwoty - górne tony harmoniczne decydujące o barwie dźwięku.
Alteracja - w systemie tonalnym dur - moll podwyższenie lub obniżenie skali diatonicznej lub składnika akordu.
Allegro - określenie szybkiego tempa w muzyce
Amati - włoska rodzina lutników z Cremony.
Ambitus - rozpiętość melodii, obszar między jej najwyższym i najniższym dźwiękiem.
Ansambl - z francuskiego słowo, określające zespół kameralny, czyli kilku wykonawców (śpiewaków lub instrumentalistów) wykonujących samodzielny utwór bądź fragment większej całości (np. w operze dwóch, trzech lub czterech solistów).
Antyfona - różne typy śpiewu liturgicznego w obrządku gregoriańskim.
Aranżacja - opracowanie kompozycji na inny niż przewidziany w oryginale zespół wykonujący lub na inny instrument.
Archi - nazwa grupy instrumentów smyczkowych w orkiestrze (skrzypce I i II, altówki, wiolonczele, kontrabasy).
Arco - arko - gra smyczkiem na instrumentach smyczkowych.
Arioso - określenie w operze, oratorium czy kantacie fragmentu sąsadującego zazwyczaj z recytatywem i kontrastującego z nim swoim śpiewnym charakterem.
Ars Nova - termin oznaczający muzykę XIV wieku.
Artykulacja - sposób wydobywania dźwięku, określany przez różne oznaczenia, np. legato, staccato itp.
Augmentacja - powtórzenie motywu lub tematu w utworze w dłuższych (zwykle dwukrotnie) wartościach rytmicznych.
A vista - wykonanie utworu z nut bez uprzedniego przygotowania.
B
Balerina - tancerka wykonująca większe partie solowe w balecie.
Band - orkiestra, kapela - zespół rozrywkowy lub jazzowy, w którym przeważa sekcja instrumentów dętych.
Bard - średniowieczny śpiewak i poeta.
Basetla - nazwa wielonczeli do XIX w.
Batteria - grupa instrumentów perkusyjnych w orkiestrze.
Batuta - wskaźnik z drewna ułatwiający dyrygentowi pracę z orkiestrą (pokazywanie wejść instrumentów, głosów itp.)
Beat - w jazzie oznacza uderzenia, które odmierzają kolejne takty utworu.
Bel - jednostka poziomu natężenia dźwięku.
Belkanto - z wł. bel canto - piękny śpiew - styl muzyki wokalnej, technika w operze włoskiej polegająca na ozdobności śpiewu, pełnej efektów wirtuozowskich.
Big-band - duża orkiestra jazzowa, ponad 10-osobowa.
Big-beat - główny nurt współczesnej muzyki młodzieżowej.
Bis - dodatkowy utwór na życzenie publiczności, w piosence powtórzenie zwrotki.
Blacha - grupa instrumentów dętych - blaszanych w orkiestrze.
Blues - jedna z najstarszych form muzyki pn. amerykańskich Murzynów, wpierw wokalna, później instrumentalna, stała się podstawową formą jazzu.
Buffo - w operze określenie utworu komicznego.
Burdon - bordun - basowa nuta stała, towarzysząca głównej melodii lub najniższe struny instrumentów strunowych z gryfem, wydające tylko jeden dźwięk lub jeden z głosów w organach.
C
Cały ton - odległość dwóch dźwięków równa szóstej części oktawy, złożona z dwóch półtonów temperowanych.
Cantino - najwyższa struna w instrumencie.
Canto - śpiew, melodia - głos wykonujący melodię.
Cappella - chór kościelny, śpiewający bez towarzyszenia instrumentu.
Cauda - kreska pionowa, element niektórych nut.
Cezura - punkt dystynkcyjny w utworze muzycznym, rozczłonkowujący utwór na motywy, frazy, zdania, okresy, realizowany za pomocą pauzy, kadencji, artykulacji.
Choreograf - twórca układów tanecznych.
Choreologia - nauka o tańcu, badająca jego historię, teorię i technikę oraz metody jego nauczania.
Chór - zespół śpiewaków wykonujących utwór muzyczny.
Chromatyka - sztuka doboru barw muzycznych, zasada podwyższania i obniżania dźwięków skali diatonicznej.
Coda - koda - końcowy odcinek utworu muzycznego lub jego części, nawiązujący do materiału tematycznego poprzednich odcinków.
Combo - mały zespół jazzowy, złożony najczęściej z 3 do 8 muzyków.
Come prima - jak początkowo.
Come sopra - zapis w nutach oznaczający - jak wyżej.
Crescendo - stopniowe wzmacnianie brzmienia dźwięku
D
Diapazon - zakres skali głosu danego śpiewaka lub skala dźwięków danego instrumentu muzycznego.
Diatonika - zasada oparcia przebiegu muzycznego wyłącznie na dźwiękach jednej gamy.
Dirty - dźwięki chrapliwe, gardłowe w muzyce jazzowej.
Discantus - śpiew dwugłosowy.
Diwa - pierwsza śpiewaczka opery lub operetki, ulubiona tancerka, gwiazda estrady.
Dobosz - członek orkiestry najczęściej wojskowej wyznaczony do bicia w bęben.
Dodekafonia - rodzaj techniki kompozytorskiej, opartej na skali dwunastodźwiękowej, złożonej z samych półtonów, bez centrum tonalnego i bez funkcyjnych odniesień harmonicznych.
Dominanta - w tonach psalmowych najdłużej utrzymujący się dźwięk, także V stopień gamy durowej lub molowej.
Drzewo - popularna nazwa grupy instrumentów dętych drewnianych w zespole orkiestrowym.
Duet - zespół złożony z dwóch wykonawców.
Dur - lub major - jeden z dwóch trybów systemu tonalnego.
Dynamika - określa wszystkie zjawiska związane z natężeniem siły dźwięków i zmianami tego natężenia.
Dyrygent - muzyk kierujący zespołem za pośrednictwem umownych ruchów rąk.
Dyszkant - dawna nazwa sopranu, także wysoki głos chłopięcy odpowiadający skalą sopranowi.
Dyskoteka - typ lokalu muzycznego, gdzie do tańca i konsumpcji gastronomicznej emitowana jest muzyka z płyt.
Dysonans - współbrzmienie (dysonans harmoniczny) lub następstwo (dysonans melodyczny) co najmniej dwóch dźwięków, które daje wrażenie niezgodności brzmienia.
Dźwięk - spowodowany jest przez wiele różnych drgań o pewnych określonych częstotliwościach.
E
Echo - efekt powtórnego lub wielokrotnego słyszenia dźwięku lub odgłosu, spowodowany odbijaniem się fal głosowych od jakiejś przeszkody. Warunkiem słyszalności echa jest odległosć od przeszkody nie mniejsza niż 17 m.
Ekspozycja - z łac. expositio - wykład - pierwsza część utworu, w której zaprezentowany jest temat melodyczny.
Elekrofony - instrumenty elektryczne, w których dźwięk powstaje na drodze elektromagnetycznej.
Enharmonia - różna nazwa i zapis dźwięku o tej samej wysokości, możliwe w systemie równomiernie temperowanym. 12 różnej wysokości dźwięków oktawy ma po 3 nazwy z wyjątkiem gis = as (2 nazwy).
F
Fajfer - dawniej muzykant grający na piszczałce, flecie lub oboju.
Faktura - rodzaj użytych przez kompozytora środków technicznych i sposób ich realizowania w kompozycji.
Falset - fistuła - głos męski opierający się na specjalnym sposobie wydobywania dźwięku lub piszczałka organowa o wysokim brzmieniu.
Fałsz - dźwięk niewłaściwy, za wysoki albo za niski.
Fan - miłośnik muzyki pop, zespołu lub gwiazdy estradowej.
Fermata - dowolne przedłużenie trwania dźwięku
Figura - grupa dźwięków tworzących zwrot melodyczny, mająca charakter ornamentu.
Figurant - w balecie tancerz nie występujący jako solista.
Filharmonia - gmach służący organizowaniu stałych koncertów muzycznych.
Flażolet - wysoki, odbarwiony, pusty dźwięk, podobny do brzmienia fujarki, wydobywany ze skrzypiec.
Folk - w slangu muzyków oznacza muzykę ludową.
Fonacja - wydawanie głosu.
Formant - uwydatniona grupa składowych w widmie dźwięków; mowy, głosu śpiewaczego lub instrumentów muzycznych.
Forte - określenie dynamiczne - dosłownie "głośno"
Frullato - efekt osiągany na flecie, zbliżony do tremola.
G
Galop - szybki taniec z XIX w. stanowiący ostatnią część kadryla.
Gama - jest to uporządkowanie wybranych dźwięków pod względem ich wysokości (w górę lub w dół).
Gama diatoniczna (majorowa)
- (dwutonowa) jest określonym następstwem całych tonów i półtonów. Zawiera ona 8 tonów w obrębie oktawy. 9/8 nazywamy wielkim całym tonem, 10/9 - małym całym tonem, 16/15 - półtonem.
Nazwa tonu
C do
D re
E mi
F fa
G sol
A la
H si
C do
Gama chromatyczna
- jest to układ tonów zwiększających się lub zmniejszających co pół tonu. Powstaje ona z gamy diatonicznej przez przedzielenie jej pięciu całych tonów półtonami cis, dis, fis, gis i ais
Głos - naturalny dźwięk wydawany przez drgający słup powietrza zawarty w górnych drogach oddechowych, pobudzony do drgań przez wibrację strun głosowych. Głosy dzielimy na:
- żeńskie:
- sopran koloraturowy, liryczny i dramatyczny,
- mezzosopran liryczny i dramatyczny,
- alt,
- kontralt,
- męskie:
- tenor liryczny i dramatyczny,
- baryton liryczny i dramatyczny,
- bas,
- chłopięce:
- dyszkant,
- alt.
H
Hałas - skala hałasu.
Hałas jest szkodliwy a jednocześnie wszechobecny. Jego nadmiar powoduje problemy ze słuchem a w skrajnych wypadkach nawet głuchotę. Największym zagrożeniem są głośne dźwięki o charakterze impulsowym, a także długotrwałe przebywanie w zbyt głośnym otoczeniu. Niebezpieczne są (niestety) dyskoteki.
Przeciętny poziom hałasu:
Ciche mieszkania, sypialnia - 30 dB,
Szept - 25 - 35 dB,
Wnętrze samochodu - 60-80 dB,
Głośna rozmowa - 75-85 dB,
Wnętrze autobusu - 90 dB,
Krzyk - 95-105 dB,
Sala koncertowa, hala fabryczna - 90-110 dB,
Silnik spalinowy - 100 dB,
Dyskoteka - 120 dB,
Silnik odrzutowy - 120-140,
Próg bólu - 130-140 dB.
Harmonia - zajmuje się budową współbrzmień, ich wzajemnymi stosunkami i połączeniami w akordach.
Heterofonia - technika polegająca na równoczesnym wykonywaniu melodii oraz jej wariantów z zastosowaniem środków ornamentalnych.
Hit - popularna nazwa płytowego lub piosenkarskiego bestselleru.
Hołubiec - hołupiec - w niektórych tańcach (np. w mazurze) uderzenie obcasem z jednoczesnym podskokiem.
Homofonia - rodzaj faktury, której istotą jest priorytet jednej melodii w stosunku do akompaniamentu.
I
Ilustracja muzyczna - muzyka charakteryzująca się środkami muzycznymi, zjawiskami pozamuzycznymi, towarzysząca utworom scenicznym, obrazom filmowym, słuchowiskom radiowym itp.
Imitacja - środek techniki polifonicznej, polegający na powtórzeniu całości.
Impresario- przedsiębiorca organizujący imprezy koncertowe.
Improwizacja - tworzenie utworu muzycznego podczas występu.
Incipit - początkowy fragment utworu służący do jego rozpoznawania.
Instrumentacja - przygotowanie i wprowadzenie na scenę sztuki teatralnej, opery, dramatu muzycznego lub baletu.
Interpretacja - sposób wykonania utworu muzycznego, sposób pojmowania realizacji dźwiękowej.
Interwał - dwa różne tony występujące równocześnie lub w krótkim odstępie czasu po sobie tworzą interwał. Określany on jest jako stosunek częstotliwości obu tonów.
Intonacja - sposób wydobycia dźwięku, właściwe brzmienie dźwięku pod względem wysokości.
Introdukcja - wstępny odcinek utworu, często o charakterze improwizacyjnym, o różnych rozmiarach.
Inwersja - odwrócenie, zmiana kierunku interwałów wznoszących się na opdadające i odwrotnie, stosowana przy imitacji.
Jazz - rodzaj muzyki, głównie instrumentalnej powstały pod koniec XIX w.
J
Jitterburg - tancerz jazzowy.
Jodłowanie - holladio - szczególna forma wydawania głosu.
K
Kadencja - formuła melodyczna kończąca utwór lub jego fragment.
Kakofonia - muzyka źle brzmiąca, "fałszywa" pozbawiona konstrukcji.
Kalikant - osoba obsługująca miechy w organach.
Kanon - jeden z najstarszych typów techniki polifonicznej, opartej na ścisłej imitacji. Linię melodyczną głosu rozpoczynającego powtarzają ściśle wszystkie kolejno występujące głosy.
Kantor - mężczyzna kierujący śpiewem w kościele.
Kantylena - śpiewna melodia w utworze o charakterze lirycznym.
Kapela - wiejski zespół muzyczny.
Kapelmistrz - dyrygent prowadzący zespoły popularne, amatorskie.
Karylion - kompozycja naśladująca bicie dzwonów.
Kastrat - śpiewak o głosie uzyskanym sztucznie przez przeprowadzenie operacji na narządach płciowych przed okresem dojrzewania.
Kiks - sfałszowany ton przy wykonywaniu utworu muzycznego.
Klaster - wielodźwięk zbudowany z dowolnej liczby sąsiadujących ze sobą dźwięków danej skali muzycznej.
Klauzula - zwrot melodyczny głosu w kadencji.
Klawiatura - zbiór białych i czarnych klawiszy w instrumentach klawiszowych, uszeregowanych według kolejnej wysokości dźwięków skali systemu temperowanego.
Koloratura - upiększanie i ozdabianie melodii.
Komat - nierozpoznawalna słuchem odległość między dwoma dźwiękami, pozornie tej samej wysokości.
Kompozycja - utwór muzyczny lub sposób budowy dzieła muzycznego.
Kompozytor - autor utworu muzycznego.
Koncert - instrumentalny utwór muzyczny przeznaczony do wykonania przez solistę i orkiestrę symfoniczną, itp.
Koncermistrz - pierwszy skrzypek zespołu muzycznego i główny muzyk orkiestry symfonicznej.
Konserwatorium - uczelnia muzyczna.
Konsonans - oznaczenie zgodnego współbrzmienia dwóch lub więcej dźwięków. Współbrzmienie interwału zależne jest od stosunku częstotliwości, im mniejsze liczby wyrażają ten stosunek tym lepsze jest współbrzmienie. Brzmienie tercji małej odczuwamy jako psucie się konsonansu, który przechodzi w dysonans.
Kontrafakt - kontrafaktura - w kompozycjach wokalnych, zastąpienie oryginalnego tekstu tekstem nowym, zwłaszcza tekstu świeckiego religijnym i na odwrót.
Kontraoktawa - najniższa oktawa w fortepianie i organach.
Kontrapunkt - technika kompozytorska polegająca na jednoczesnym prowadzeniu dwu lub więcej linii melodycznych według określonych zasad tonalnych, harmonicznych i rytmicznych.
Korekta - strojenie instrumentów strunowych.
Korona - nazwa graficznego znaku fermaty.
Koryfejka - tancerka na czele grupy baletowej.
Koryfeusz - solista w balecie.
Kriuki - dawne pismo nutowe ruskiej muzyki cerkiewnej (XI-XVIII w.)
Kupiura - skrócenie, wycięcie części tekstu muzycznego.
Kuplet - w muzyce popularnej wielokrotnie powtarzana melodia ze zmiennym tekstem, mającym z reguły żartobliwy charakter.
Kwartet- zespół złożony z czterech wykonawców.
Kwintet- zespół złożony z pięciu wykonawców.
L
Lamento - muzyka o charakterze elegijnym, żałobnym.
Laska - pionowa kreska przy główce nuty.
Leader - lider - kierownik zespołu jazzowego.
Legato - wyrażenie artykulacyjne - grać lub śpiewać płynnie przechodząc z dźwięku na dźwięk
Libretto - tekst stanowiący podstawę dzieła operowego, oratorium, musicalu.
Loco - loko - określenie w nutach unieważniające poprzedni znak wskazujący, że należy grać o oktawę niżej lub wyżej.
Lutnik- budowniczy instrumentów strunowych szyjkowych, głównie skrzypiec.
M
Maestro - nauczyciel, honorowy tytuł dla zasłużonych nauczycieli muzyki, kompozytorów dyrygentów.
Makam - w muzyce arabskiej model melodyczny mający określoną skalę.
Martellato - technika polegająca na wydobywaniu ostrych i silnych dźwięków.
Mazur - mazurek - ogólna nazwa szeregu polskich tańców ludowych, należą tu: kujawiak, ksebka, odsibka, oberek, obertas, okrągły, okrąglak, owczarek i in.
Medianta - III stopień skali durowej lub molowej, także trójdźwięk zbudowany na tym stopniu.
Melika - melodyka bez uwzględnienia rytmu.
Melizmat - figura melodyczna śpiewana na jednej sylabie obejmująca dwa lub więcej dźwięków.
Melodia - następstwo dźwięków uporządkowanych według zasad tonalnych gdzie współdziałają czynniki melika i rytmika.
Melodyka - podstawowy element dzieła muzycznego, określający przebieg melodyczny.
Meloman - namiętny, zapalony miłośnik muzyki.
Meno - określenie wykonawcze - mniej, np. meno forte - nieco ciszej.
Menzura - stosunek metryczny wymiarów instrumentu muzycznego, wpływający na barwę uzyskiwanego dźwięku, np. w piszczałce - długość do przekroju.
Metrum - element, określający zasady następstwa akcentów w przebiegu rytmicznym utworu, a jego następstwem jest podział utworu na takty.
Mezzo - oznaczenie wykonawcze temp muzycznych dotyczące głośności, np. mezzo piano - umiarkowanie cicho.
Mikstura - kornet - rodzaj głosu w organach, składającego się z kilku piszczałek, uruchamianego jednym klawiszem.
Modulacja - przejście z jednej tonacji do drugiej.
Moll - jeden z dwóch trybów systemu tonalnego.
Molto - określenie wykonawcze temp muzycznych w znaczeniu - bardzo, np. allegro molto - bardzo szybko.
Monodia - śpiew solowy z towarzyszeniem instrumentalnym.
Monofonia - muzyka opierająca się jedynie na elemencie melodycznym.
Monotonia - coś oparte na jednym tonie (dźwięku).
Mormorando - śpiew z zamkniętym ustami, na jednej głosce m lub mruczenie melodii z zamkniętymi ustami.
Motto - krótki pomysł rozpoczynający utwór muzyczny.
Motyw - najmniejsza cząstka formotwórcza utworu muzycznego, w znaczeniu popularnym charakterystyczny odcinek melodyczny jakiegoś utworu.
N
Muta - polecenia zmiany stroju lub instrumentu.
Neumy - system znaków notacyjnych, służących do zapisu tekstów muzycznych zawartych w księgach liturgicznych kościoła rzymsko-katolickiego.
Nonet - zespół złożony z dziewięciu wykonawców.
Notacja muzyczna - system umownych znaków graficznych do zapisywania utworów muzycznych.
Nuty - nazwa znaków graficznych odzwierciedlających pojedyncze dźwięki, ich relatywną wartość rytmiczną i wysokość dźwięków.
O
Obligato - obowiązkowo - głos lub instrument, który nie może być pominięty.
Odeon - jeden z typów orkiestry rozrywkowej, także nazwa gmachu lub miejsca przeznaczonego do celów koncertowych na przełomie XIX-XX w.
Okres - cząstka formotwórcza utworu muzycznego złożona najczęściej z ośmiu taktów (dwa "zdania" po cztery takty, z których pierwsze nazywa się poprzednikiem, drugie - następnikiem).
Oktawa - podstawowy interwał.
Oktet - zespół złożony z ośmiu wykonawców.
Opus - kolejność chronologiczna dzieła, utworu, cyklu w ramach całej twórczości kompozytora oznaczona cyframi arabskimi.
Ostinato - wielokrotnie powtarzany w danym utworze motyw lub temat melodyczny.
Orkiestra - typ zespołu muzycznego instrumentalnego o dużym, kilkunasto lub kilkudziesięcioosobowym składzie.
Oranamentyka - zastosowanie ozdobników w utworze.
P
Paralela - trójdźwięk.
Parlando - wykonanie utworu w sposób zbliżony bardziej do mowy, deklamacji lub śpiewu, z zachowaniem określonej wysokości notowanych dźwięków.
Partytura - wspólny zapis wszystkich partii wokalnych lub instrumentalnych danego utworu zespołowego.
Pas - nazwa najprostszego zespołu ruchów tanecznych tworzących zamkniętą całość rytmiczną, w którym następuje przeniesienie ciężaru ciała z nogi na nogę.
Pasaż - figuracyjna struktura muzyczna oparta na rozłożonym akordzie.
Pauza - Znak milczenia w muzyce
Pentatonika - skala muzyczna zawierająca pięć dźwięków w oktawie, występuje w muzyce wschodu i w melodiach ludowych.
Pięciolinia - element podstawowy pisma nutowego, składający się z pięciu równoległych linii poziomych, na których, nad którymi, i pod którymi umieszcza się znaki nutowe (kolejność linii liczymy od dołu).
Piruet - w tańcu pełny obrót na jednej nodze.
Pizzicato - piccicato - wydobycie dźwięku na instrumentach smyczkowych przez szarpnięcie strumy palcem.
Pointe - w tańcu klasycznym pozycja stopy, opierającej się o podłogę czubkami palców.
Polifonia - wielogłosowa technika kompozytorska, polegająca na równoczesnym prowadzeniu kilku samodzielnych linii melodycznych.
Polimetria - połączenie jednocześnie dwóch lub kilku różnorodnych miar rytmicznych w poszczególnych głosach kompozycji wokalnej lub instrumentalnej.
Polirytmia - zasada równoczesnego stosowania kilku różnych i równoważnych podziałów rytmicznych w utworze.
Pops - pops-music - muzyka popularno-rozrywkowa.
Portamento - płynne, lekkie przejście z jednego dźwięku na drugi (śpiew, instrumenty smyczkowe, gitara hawajska, puzon).
Postludium - nastrojowe, nawiązujące do motywów zawartych w danym utworze, zakończenie wieloczęściowej ???
Potpourii - utwór składający się z szeregu zestawionych obok siebie popularnych melodii.
Poussé - wym. pusé - w grze na instrumentach smyczkowych pociągniecie smyczkiem w górę - oznacza się w nutach znakiem V nad nutami.
Półton - najmniejsza jednostka odległości dwóch dźwięków różnej wysokości (odpowiadają jej dźwięki dwóch bezpośrednio sąsiadujących z sobą klawiszy fortepianu).
Prawykonanie - pierwsze wykonanie publiczne danego dzieła muzycznego.
Primabalerina - najwyższy tytuł w hierarchii baletowej.
Primadonna - wykonawczyni głównej roli w operze, operetce.
Primo vomo - wykonawca głównej roli w operze, operetce.
Progresja - sekwencja - przenoszenie frazy, motywu melodycznego o określony interwał w górę lub w dół, może być modulowana.
Prolog - wstęp, scena wprowadzająca w operze, operetce.
Prozodia- właściwe łączenie akcentów muzycznych z akcentami tekstu.
Pryma- pierwszy dźwięk skali diatonicznej - podstawowy dźwięk trójdźwięku.
Prymariusz- pierwszy skrzypek w zespole kwartetu smyczkowego.
Prymas - pierwszy skrzypek w kapelach ludowych, zwłaszcza w kapeli cygańskiej.
Pryncypał - podstawowy głos manuałowy i pedałowy w organach.
Przedtakt - niepełny takt rozpoczynający utwór.
Przygrywka - krótki wstęp instrumentalny, często o charakterze improwizacyjnym do utworu wokalnego, sceny operowej czy baletowej.
R
Rasgado - szybkie przesuwanie kciuka po strunach gitary.
Recital - występ jednego wykonawcy - solisty (w przypadku śpiewaków czy skrzypków najczęściej z akompaniatorem).
Recitatiwo- rodzaj pośredni między deklamacją a śpiewem opartym na akompaniamencie akordowym. Występuje zwykle przed arią.
Recytatyw - rodzaj śpiewu zbliżony do deklamacji tekstu.
Refren - z fr. refrain - przyśpiew - powtarzająca się zwrotka w piosence a z nią muzyka.
Reperkusja - przeprowadzenie przez wszystkie głosy tematu melodycznego w fudze.
Replika - powtórzenie frazy muzycznej w innej tonacji lub innym głosem.
Repryza - powrót tematów, jakby powtórzenie ekspozycji. Tematy występują tu w tonacjach innych niż w ekspozycji.
Riff - w muzyce jazzowej i rockowej dwu lub czterotaktowa fraza, powtarzana co pewien czas przez sekcję instrumentów dętych w celu "rozgrzania" improwizującego solisty.
Rubato - chwilowa zmiana tempa.
Rulada - szybki pasaż w muzyce wokalnej.
Rybałt - dawny śpiewak.
Rytm- podstawowy element dzieła muzycznego, organizujący następstwo dźwięków w czasie.
S
Saltato - sposób wydobywania dźwięków na instrumentach smyczkowych. Rodzaj lekkiego staccato wykonywanego końcem smyczka.
Scat - śpiew jazzowy, w którym słowa zastąpione są dowolnie łączonymi sylabami.
Sekstet - zespół złożony z sześciu wykonawców.
Sekunda - odległość (interwał) między dwoma dźwiękami notowanymi na sąsiednich miejscach w układzie pięcioliniowym.
Sekwencja - progresja - powtarzanie motywu, zwrotu melodycznego lub harmoniczno-melodycznego przez te same głosy wokalne lub instrumentalne w utworze - na stopniowo zmieniającej się wysokości w dół lub w górę.
Septet - zespół złożony z siedmiu wykonawców.
Sirwent - pieśń trubadura, zwykle o treści bohaterskiej.
Skala - układ dźwięków uszeregowanych według wysokości, o ustalonych odległościach pomiędzy stopniami lub zasięg dźwięków jakimi rozporządza dany instrument lub głos.
Skald - śpiewak staroskandynawski.
Skandowanie - śpiewanie frazy muzycznej z silnym podkreślaniem elementów metrycznych wiersza.
Skordatura - przestrajanie poszczególnych strun, zwykle w instrumentach smyczkowych.
Solista - wykonawca partii solowej wokalnej lub muzycznej.
Solfeż - przedmiot nauczania słuchu w szkolnictwie muzycznym.
Solmizacja - posługiwanie się sylabowymi nazwami dźwięków, głównie w nauce śpiewu i solfeżu.
Solo - samodzielne wystąpienie jednego wykonawcy (np. w czasie trwania utworu orkiestrowego następuje solo klarnetowe).
Song - w jazzie termin oznaczający temat muzyczny zaczerpnięty z muzyki rozrywkowej, który wszedł na stałe do repertuaru jazzu.
Sonorystyka - nauka o brzmieniu (głosu, instrumentu).
Sordino - jest to oznaczenie na użycie tłumika w instrumencie.
Standard - temat jazzowy lub piosenka stale wykonywane i opracowywane przez coraz to innych muzyków.
Stomp - w jazzie tradycyjnym, utwór grany w szybkim tempie.
Stretto - sposób polegający na wprowadzeniu tematu w jednym z głosów przed jego ukończeniem w głosie, który zaczynał go wcześniej.
Strój - zbiór dźwięków, na jakie nastrojone są elementy drgające w instrumentach.
Styl - sposób wypowiedzi muzycznej, uwarunkowany tendencjami estetycznymi epoki, tradycją muzyczną i indywidualnymi predyspozycjami twórcy.
Sweet - odmiana jazzu, mająca często cechy muzyki symfonicznej lub salonowej.
Swing - kierunek muzyki jazzowej.
Synkopa - środek stylistyczny polegający na przesunięciu akcentu na dźwięk zazwyczaj nie akcentowany (na tzw. słabą część taktu) - charakterystyczne dla jazzu.
Szlagier - z niemieckiego - przebój.
T
Tabulatura - system zapisu muzyki XV - XVII w. lub zbiór utworów z tego okresu, wspólnie wydanych drukiem.
Tacet - w zapisie nutowym oznacza, że dany instrument lub głos w danej części utworu nie bierze udziału.
Takt - powtarzający się podstawowy schemat ukształtowania metrycznego w utworze muzycznym lub jego części.
Taktowanie - wyznaczanie jednostek metrycznych taktu za pośrednictwem umownych ruchów ręki.
Tembr - barwa dźwięku charakterystyczna dla poszczególnych głosów ludzkich (tej samej wysokości) lub instrumentów.
Tempo - element muzyczny określający szybkość z jaką utwór muzyczny ma być wykonany.
Tercet - wokalny zespół trzyosobowy.
Tekst - słowa utworu muzycznego.
Tiré- w grze instrumentów smyczkowych oznacza pociągnięcie smyczka w dół.
Ton - jest to głos wywołany przez jeden jedyny rodzaj drgań (w praktyce można go w przybliżeniu osiągnąć za pomocą kamertonu). Długość fali, okres i częstotliwość, określają wysokość tonu. Krótkie fale, małe okresy a więc wielkie cząstotliwości odczuwamy jako tony wysokie - długie fale, duże okresy, małe częstotliwości odczuwamy jako tony niskie.
Tonacja - określa wszystkie związki melodyczne i harmoniczne jakie zachodzą w utworze muzycznym, którego dźwięki należą do określonej gamy lub są z nią związane: - tonacje durowe - oznaczane krzyżykiem: C, G, D, A, E, H, Fis i oznaczane bemolem: F, B, Es, As, Des, Ges pisze się dużą literą;
- tonacje molowe - oznaczone krzyżykiem: a, e, h, fis, cis, gis, dis i oznaczone bemolem: d, g, c, f, b, es pisze się małą literą.
Tonika Jest to I i VIII stopień gamy - tzw. dźwięk centralny gamy diatonicznej. Od dźwięku tonicznego otrzymuje nazwę rozpoczynająca się od niego gama.
Ton podstawowy - a dla wszystkich instrumentów muzycznych ma częstotliwość 440 Hz. Do tego tonu dostraja się wszystkie pozostałe częstotliwości w ten sposób, że odstęp oktawy (ze stosunkiem częstotliwości 1 : 2) rozkłada się na 12 równych stopni, tak aby częstotliwość każdego następnego tonu tej (chromatycznej) gamy powstawała z częstotliwości poprzedniego tonu przez pomnożenie przez = 1,05946.
Transkrypcja - opracowanie kompozycji na inny niż przewidziany w oryginale zespół wykonujący lub na inny instrument.
Transpozycja - przeniesienie utworu z jednej tonacji do innej.
Trio - zespół instrumentalny złożony z trzech muzyków.
Trubadurzy - nadworni poeci, a zarazem śpiewacy i kompozytorzy w płd. Francji w XI-XII w. W płn. Francji nazywano ich truwerami. Tusz - fanfara wykonywana przez orkiestrę przy powitaniach, wiwatach, toastach.
Tutti - część koncertu instrumentalnego grana przez samą orkiestrę w chwili pauzowanie solisty.
U
Unisono - jednocześnie śpiewające dwie (lub więcej) osoby tę samą melodię w tym samym tonie lub dwa i więcej jednakowych instrumentów (np. skrzypce w orkiestrze).
Uwertura - muzyczny instrumentalny wstęp do większego dzieła muzycznego np. opery, operetki, baletu
W
Wagant - minstrel - średniowieczny wędrowny muzykant i śpiewak.
Wariacja - popisowy taniec solowy w balecie klasycznym lub zmiany tematu lub innych struktur melodyczno - harmonicznych, zachodzące w dziele muzycznym.
Wibracja - periodyczne odchylenia wysokości i głośności dźwięku uzyskiwane przez śpiewaka lub instrumentalistę. W śpiewie - za pomocą rozluźnienia i napinania mięśni krtani, w grze - przez kołyszący ruch palca na strunie itp.
Wiolin - rejestr - skrzypcowy lub wysoki rejestr dźwiękowy w innych instrumentach.
Wirtuoz - wykonawca zdolny rozwiązać najbardziej skomplikowane problemy techniczno-muzyczne, wybitny solista, mistrz w technice.
Wokaliza - śpiewanie bez tekstu, np. na jednej samogłosce.
Ż
Żyrafa - odmiana fortepianu, z pudłem rezonasowym w kształcie harfy i ustawionym pionowo.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
Akademia Grupa Media Informacyjne
