 Słownik terminów mitologicznych
A
Afrodyta
Najpiękniejsza bogini na Olimpie. Córka Zeusa. Urodziła się z piany morskiej na Cyprze. Żona Hefajstosa. Matka Erosa, Hermafrodyty i Eneasza. Bogini piękna, miłości, rozkoszy. Poświęcono jej gołębie, róże, mitr.
Ambrozja
Pokarm bogów, zapewniający im wieczną młodość oraz nieśmiertelność.
Apollo
Syn Latony i Zeusa. Brat-bliźniak Artemidy (Artemis). Lekarz „schorzeń ciała i duszy”. Bóg słońca, światła, wróżb, wyroczni i nagłej śmierci. Opiekun sztuki, muzyki, piękna i poezji. Za jego atrybuty uważa się łuk i lirę. Święty ptak: łabędź, święte drzewo: laur. Posiadał 9 muz:
Kalliope (Pięknolica) – muza pieśni bohaterskiej, trzyma rylec i tabliczkę do pisania
Klio (Głosząca sławę) – zajmuje się historią i ma zwój pergaminu
Euterpe (Radosna) – patronka liryki, gra na flecie
Taleja (Rozkoszna) – pokazuje maskę komiczną jako muza komedii
Melpomene (Śpiewająca) – jest muzą tragedii i poznać ja można po smutnej masce, którą jej dają za godło
Terpsychora (Kochająca taniec) – z wielką lirą w ręku uczy ludzi tańca
Erato (Umiłowana) – na małej cytrze wygrywa pieśni miłosne
Polihymnia – chodzi w głębokiej zasłonie, jakiej używało się przy obrzędach religijnych, albowiem zsyła natchnienie tym, którzy piszą hymny i pieśni pobożne
Urania (Niebiańska) – dźwiga globus astralny, gdyż jej dziełem jest gwiaździarstwo.
Ares
Syn Zeusa i Hery. Ojciec Erosa. Bóg wojny i armii. Kłótliwy i brutalny. Poświęcono mu psa, wilka i sępa.
Ariadna
Córka króla Minosa.
Patrz Minotaur.
Nić Ariadny
W przenośni oznacza sposób wybrnięcia z zawiłej sytuacji.
Artemida (Artemis)
Córka Latony i Zeusa. Siostra-bliźniaczka Apolla. Odznaczała się niezwykle brutalnymi zemstami, szczególnie na mężczyznach, którzy byli nią zafascynowani. Dziewicza bogini księżyca, lasu, zwierzyny łownej, łąk, myśliwych. W Azji Mniejszej utożsamiana z Wielką Macierzą (Kybele). Jej atrybutami był łuk i strzały w kołczanie.
Asklepios
Syn Apolla. Ojciec Machaona Podalejriosa i Higiei. Uczeń centaura Chirona. Bóg sztuki lekarskiej. Jego atrybutami są: wąż (jako symbol ozdrowienia) oplatający laskę podróżną, czara z lekarstwem. Zwierzęciem ofiarnym był kogut.
Atena
Albo Pallas Atena, Pallada. Najukochańsza córka Zeusa. Wyszła z głowy ojca w pełnej zbroi. Dziewicza bogini mądrości, sztuki wojennej, nauki. Opiekunka Aten (główny ośrodek jej kultu), drzew oliwnych, tkactwa i rzemiosła. Jej atrybutem była sowa, ze względu na wielką wiedzę jaką posiadała Atena. Święto ku czci nazwano Panatenajami.
B
Boreasz
Jeden z wiatrów – wiatr północny, zimny, burzliwy i najbardziej groźny. Syn Eos i Astrajosa. Porwał Orejtyję, z którą miał dwóch synów: Kalaisa i Zetesa (Boreadzi), oraz córki: Kleopatrę i Chione.
C
Cyklopi
To olbrzymy z jednym okiem pośrodku czoła, zajmujące się pasterstwem i budową ogromnych murów (cyklopie mury). Pracowali też u Hefajstosa w kuźni i kuli pioruny dla Zeusa.
D
Dedal
Aarchitekt i wynalazca. Zbudował labirynt dla Minotaura. Ojciec Ikara.
Król Krety Minos nie chciał wypuścić go z wyspy , obawiając się, że wyda, iż władca jest ojcem Minotaura. Dedal postanowił uciec na skrzydłach, przez siebie zrobionych.
Uciekając syn jego podleciał za blisko słońca, które roztopiło wosk łączący pióra i spadł na morze, które później nazwano Morzem Ikarskim.
Demeter
Córka Kronosa i Rei. Siostra Zeusa, Hadesa, Posejdona, Hery i Hestii. Nieszczęśliwa matka Persefony i Plutosa. Bogini roli, ziemi, pól uprawnych, urodzaju, pór roku. Opiekunka życia osiadłego, ładu społecznego, bogactwa. Przedstawiana z bukietem kłosów zbóż w ręku.
Dionizos
Syn Zeusa i Semele. Inaczej Bakchos lub Bachus. Bóg ekstazy, wina i winnej latorośli. Opiekun pijaków. Ku jego czci urządzono teatr grecki. Posiadał własne święto – Dionizje. Wyobrażany w otoczeniu satyrów, sylenów i menad.
E
Eos
Córka Hyperiona i Tei. Siostra Heliosa i Selene. Matka wiatrów: Zefira, Boreasza i Eurosa oraz Gwiazd.
Epimeteusz
Nazywany myślącym od tyłu lub za późno. Syn Japetosato oraz bratAtlasa, Prometeusza iMenojtiosa, ojciec Pyrry. Mimo ostrzeżeń Prometeusza poślubił Pandorę, która była zesłaną przez bogów pierwszą kobietą.
Eros
Syn Afrodyty i Aresa. Bóg miłości i patron zakochanych. Przedstawiany jako grube, tłuste niemowlę z łukiem i strzałą, którą godzi w zakochanych, by ich ze sobą złączyć.
Erynie
Urodzone z krwi Uranosa. Boginie o wężowatych splotach zamiast włosów. Mścicielki m.in. przelanej krwi. Symbol zemsty. Opiekunki ziemi uprawnej i owocującej, zwane eumenidami.
Euros
Jeden z wiatrów – wiatr południowo-wschodni, silny, huraganowy.
F
Forkys, Forkis, Forkos
Bóstwo morskie będące synem Gai i Pontosa. Jego żoną była jedna ze swoich sióstr – Keto. Z tego związku urodziły się trzy Forkidy zwane Grajami oraz trzy Gogrony.
G
Gaja
Ziemia-Matka. Wyłoniła się z Chaosu, uosabiała płodność i macierzyństwo. Gaja i Uranos byli prarodzicami następnych pokoleń bogów, potomków Zeusa i Kronosa. Dała życie Niebu (Uranos) i Morzu (Pontos). W związku z Pontosem wydała na świat wiele bóstw morskich. W związku z Uranosem :Tytanów, Sturękich, Gigantów i Cyklopów. Gaja pomogła Kronosowi zdobyć władzę, a Rei uratować Zeusa.
H
Hades
Syn Kronosa i Rei. Brat Zeusa, Posejdona, Demeter, Hery, Hestii. Mąż Persefony (Kory). Władca podziemia i zmarłych, przez co często wzbudzał w ludziach lęk. Panował w Hadesie – miejscu, do którego udają się dusze po śmierci. Poświęcano mu narcyzy i cyprysy oraz ofiary z czarnych owiec.
Hefajstos
Syn Zeusa i Hery. Mąż Afrodyty. Opiekun ognia, kowali i złotników. Pracował całymi dniami w kuźniach w głębi Etny. Przedstawiany jako kulawy bóg i w odróżnieniu od pozostałych – brzydki i stary, z młotem lub obcęgami w ręku.
Hera
Córka Kronosa i Rei. Siostra Posejdona, Hadesa, Hestii, Demeter. Żona i siostra Zeusa. Matka Hefajstosa, Hebe i Aresa. Władczyni Olimpu i nieba. Była bardzo zazdrosna o liczne kochanki swojego męża. Opiekunka małżeństw i wierności małżeńskiej. Patronka kobiet zamężnych. Poświęcono jej pawia i kukułkę. Natomiast w ofierze składano krowy.
Helios
Syn Hyperiona i Tei. Brat Selene i Eos. Bóg słońca, źródeł światła i życia. Regulował bieg dnia. Świadek wszystkich czynów i mściciel występków. Wyobrażany w złotym rydwanie zaprzężonym w cztery białe rumaki.
Hermes
Ojciec Pana. Posłaniec bogów i przewodnik dusz do świata zmarłych. W młodości wygnany z Olimpu za drobne kradzieże, później wrócił do łask bogów. Opiekun kupców, złodziei, wynalazców, poetów, podróżnych, pasterzy i ich stad. Wyobrażany w kapeluszu podróżnym, w uskrzydlonych sandałach, z kerykejonem w ręce lub jako „dobrego pasterza” z owieczką na ramionach.
Hestia
Córka Kronosa i Rei. Siostra Zeusa, Posejdona, Hadesa, Demeter. Ślubowała pozostanie w dziewictwie. Ją pierwszą wzywano w przysięgach i jej pierwszej składano ofiary. Patronka ogniska domowego, rodziny, sierot i wdów.
Hory
Córki Zeusa i Temidy. Siostry mojr. Trzy bóstwa ładu w przyrodzie (czyli pór roku) i społeczeństwie ludzkim: Eunomia („praworządność”), Dike („sprawiedliwość”), Ejrene („pokój”). Wyobrażane w postaci młodych dziewcząt z kwiatami w ręku.
Hymen
Bóstwo weselne. Opiekun młodych małżeństw. Wyobrażany w postaci uskrzydlonego młodzieńca z pochodnią weselną, wieńcem kwiatów lub welonem w ręce.
Hypnos
Syn Nocy i Ereba. Brat-bliźniak Tanatosa. Uosobienie snu. Wyobrażany ze skrzydłami u ramion i kwiatem maków ręce.
I
Ikar
Syn Dedala.
Patrz Dedal.
Iris
Uosobienie tęczy. Skrzydlata posłanka Zeusa i Hery do ludzi.
J
Jazon
To heros. Syn Ajzona – króla Jolkos wTesalii.
K
Koń Trojański
Drewniany koń, podłożony przez Greków pod Troję pod koniec wojny trojańskiej. Byli w nim ukryci żołnierze greccy.
Koń Trojański (Używany obecnie)
Ten używany teraz związek frazologiczny oznacza straszliwy podstęp, nie do odkrycia.
Kronos
Tytan. Najmłodszy syn Gai i Uranosa. Brat i mąż Rei. Pokonał ojca, który nałożył na niego klątwę, że jego syn także odbierze mu władzę. Połykał swoje potomstwo: Herę, Hestię, Demeter, Posejdona, Hadesa. W skutek spisku Rei został obalony przez Zeusa, najmłodszego syna. Ojciec bogów.
L
Latona
Tytenida. Matka Artemidy i Apolla. Prześladowana przez Herę.
M
Marsjasz
Ubogi pasterz grający na flecie.
Patrz Minos.
Minos
Król Krety.
Pewnego dnia zorganizował konkurs muzyczny, którego nagrodą będzie wieniec laurowy.
Ostatni wystąpił Marsjasz, którego uznano za najlepszego, lecz nagle zjawił się sam Apollo i powiedział, że również chce wziąć udział. Po odsłuchaniu boga, wszyscy uznali go za zwycięzcę oprócz króla Midasa. Zdenerwowany bóg rzucił na króla zaklęcie.
Rano Midas zerkając w lustro zauważył na głowie ośle uszy.
Minotaur
Zazwyczaj przedstawiany jako człowiek z głową byka, jednak czasem w postaci istoty z torsem i głową człowieka, od pasa w dół zaś z ciałem byka.
Groźny Minotaur został zamknięty przez króla Krety Minosa w zaprojektowanym przez Dedala labiryncie, który znajdował się pod pałacem w Knossos.
Minos pokonał Ateńczyków i zażądał, żeby co 9 lat (wg innej wersji co roku), 7 młodzieńców i panien było przysyłanych w ofierze Minotaurowi. Za trzecią ofiarą, zgłosił się Tezeusz , który miał za zadanie zabić potwora. Pomogła mu córka Minosa, Ariadna , zauroczona odwaga młodzieńca, która za pomocą kłębka nici ułatwiła mu powrót z labiryntu, a magiczny miecz pozwolił zabić Minotaura. W ten sposób Tezeusz wyprowadził Ateńczyków żywych z labiryntu.
Mojry
Córki Zeusa i Temidy. Siostry hor. Trzy boginie losu: Lachesis znaczyła snucie, Kloto przędła, Atropos przecinała nić życia ludzkiego.
N
Nektar Napój bogów. Sporzywany był razem z ambrozją.
Nemezis
Uosobienie gniewu bogów i kary, spadającej na ludzi butnych i przekraczających wyznaczone im granice. Według jednej z wersji mitu, Nemezis pod postacią gęsi w związku z Zeusem jako łabędziem zniosła jajko, przekazane później Ledzie, z którego wykluła się Helena.
Nike
Skrzydlata bogini zwycięstwa (w bitwach, sporcie lub sztuce).
Nimfy
Uosobienie sił żywotnych przyrody i jej piękna. Driady i hamadriady to nimfy drzew. Oready zalicza się do nimf gór. Nimfami źródeł są najady. Nereidy i Okeanidy to nimfy morza. Są śmiertelne, ginęły wraz ze swoim środowiskiem.
Niobe
Córka Tantala. Żona Amfiona. Chełpiąc się swoim licznym potomstwem, obraziła Latonę, w obronie której stanęły jej dzieci: Artemida i Apollo godząc strzałami z łuku dzieci Niobe. Rozpaczającą Niobe Zeus zmienił w skałę.
Notos
Jeden z wiatrów – wiatr południowo-wschodni, silny, huraganowy.
O
Odys(Odyseusz)
Król wyspy Itaki. Uczestnik wyprawy pod Troję oraz wojny trojańskiej. Przez 10 lat, prześladowany przez Posejdona starał się powrócić do domu. Błąkając się po morzu doznał wielu przygód (np. spotkanie ze Scyllą i Charybdą), stracił wszystkich towarzyszy, aż wreszcie dzięki pomocy bogini Pallas Atene powrócił do rodzinnego miasta. Tam czekała na niego wierna żona Penelopa i kochający syn Telemach.
P
Pan
Satyr: pół-koźle, pół-człowiek. Syn Hermesa. Bóg pasterzy i opiekun ich stad. Wynalazca syryngi, nazwanej imieniem ukochanej (była nią Syrinks). Rozgniewany, krzykiem wzbudzał wśród ludzi i zwierząt lęk („strach paniczny”) i wywoływał popłoch („panikę”). Wierny towarzysz Dionizosa.
Pandora
To pierwsza kobieta na Ziemi, którą Zeus zesłał jako karę dla ludzi za to, że Prometeusz wykradł bogom ogień z Olimpu. Matka Pyrry.
Na rozkaz Zeusa, Hefajstos ulepił z gliny pierwszą kobietę, którą charyty i hory pięknie przyodziały. Atena nauczyła ją prac domowych, Afrodyta obdarowała piękną urodą, a Hermes podzielił się z nią swoimi cechami charakteru: kłamstwem, fałszem i pochlebstwem, i zaprowadził do Epimeteusza, który pojął ją za żonę wbrew ostrzeżeniom swojego brata Prometeusza. W posagu Pandora otrzymała szczelnie zamkniętą glinianą beczkę, którą Epimeteusz z ciekawości otworzył. Znajdowały się w niej wszelkie nieszczęścia, które rozeszły się na cały świat. Na dnie puszki była jednak, zgodnie z wolą Zeusa, nadzieja. Według drugiej wersji mitu to Pandora ją otworzyła, gdy Epimeteusza nie było w domu.
Puszka Pandory
To symbol nieszczęść, coś, co wywołuje mnóstwo nieprzewidzianych trudności, źródło nie kończących się smutków i kłopotów.
Persefona
Inaczej Kora. Córka Demeter i Zeusa. Żona Hadesa, przez którego została uprowadzona po zerwaniu zakazanego kwiatu – narcyza. Okres wegetacji roślin spędzała na ziemi z matką, a resztę czasu w Hadesie.
Posejdon
Syn Kronosa i Rei. Brat Zeusa, Hadesa, Demeter, Hestii i Hery. Mąż Amfitryty. Władca oceanów, jezior, portów i mórz. Opiekun żeglarzy, którzy modlili się do niego o spokój na morzu, i rybaków. Przedstawiany na rydwanie unoszącym się na falach z trójzębem w ręku, którym wzburzał i uciszał wody, kruszył skały.
Prometeusz
Syn Japeta i Temidy. Stworzyciel człowieka. Dał ludziom ogień, za co został okropnie ukarany.
Psyche
Żona Erosa. Królewna, która z powodu swojej urody była prześladowana przez Afrodytę.
Pyrra
żona Deukaljona, córka Epimeteusza i Pandory. Wraz z mężem uratowała się z potopu zesłanego na ziemię przez bogów.
R
Rea
Tytanida. Córka Gai i Uranosa. Żona i siostra Kronosa. Nazywana „matką bogów”.
S
Satyrowie
Bóstwa natury. Półludzie-półkozy. Stali towarzysze Dionizosa.
Selene
Córka Hyperiona i Tei. Siostra Eos i Heliosa. Bogini księżyca. Przypisywano jej wpływ na stan zdrowia, życie seksualne i praktyki magiczne. Wyobrażana na rydwanie zaprzężonym w konie lub woły.
Syleni
Bóstwa przyrody pokrewne satyrom. Istoty dwunożne o kształtach półkoni-półludzi. Stali towarzysze Dionizosa. Mądry i stary Sylen uchodził za jego wychowawcę.
T
Tanatos
Syn Nocy i Ereba. Brat-bliźniak Hypnosa. Uosobienie śmierci. Przedstawiany w postaci uskrzydlonego młodzieńca ze zgaszoną pochodnią w ręce.
Temida
Córka Uranosa i Gai. Matka mojr i hor. Bogini prawa i praworządności. Według teorii Hezjoda druga małżonka Zeusa.
Tyche
Bogini „ślepego” losu. Czczona jako opiekunka miast. Przedstawiana z rogiem obfitości i sterem w dłoni, a jako Tyche miast – w koronie z murów obronnych.
U
Uranos
Niebo. Dała mu życie Gaja (Ziemia), Ojciec: Tytanów, Gigantów, Sturękich (Hekatonchejrów) i Cyklopów.
Uranos strącił swe dzieci do Tartaru. Najmłodszy z Tytanów Kronos za namową matki okaleczył go i pozbawił tronu. Z krwi Tyfona zrodziły się Erynie – trzy boginie zemsty.
W
Westalki
Dziewczęta brane jako kapłanki do świątyni bogini ogniska domowego Hestii.
Z
Zefir
Jeden z wiatrów . Jest to wiatr zachodni, łagodny oraz spokojny.
Zeus
Najważniejszym z bogów. Syn Rei i Kronosa, zabił ojca i uwolnił połknięte przez niego rodzeństwo: Posejdona, Hadesa, Hestię, Demeter i Herę (także żona). Władca Olimpu. Posiadał liczne potomstwo Opiekun królów i ładu na świecie. Pan i stwórca ziemi, nieba i burzy. Jego gniew szczególnie wzbudzali ludzie, którzy składali fałszywe przysięgi. Przedstawiany z piorunem w ręku. Za jego świętego ptaka uważa się orła, a za drzewo – dąb.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
Akademia Grupa Media Informacyjne
