 Kąpiele błotne - borowiny - czarne złoto polskich ziem
Czym jest borowina? Prawie każdy o niej słyszał, wielu z nas ją widziało, niektórzy z nas doznali jej działania i w tej grupie prawie wszyscy byli zadowoleni z jej dobrodziejstw.
Borowina geologicznie to peloid. To słowo pochodzenia greckiego od pelos – błoto. Jest naturalnym wytworem przyrodniczym złożonym z substancji mineralnych, organicznych. Powstaje w wyniku naturalnych długotrwałych procesów biologicznych i geologicznych przy udziale mikroorganizmów i wody. Czasem stosowane jest również określenie biolity czyli skały osadowe pochodzenia organicznego. Takie jak wapienie, ropa naftowa, czy węgiel. Dodatkowo warto wspomnieć iż biolity (torfy z udziałem substancji organicznych i mineralnych) to również muły borowinowe – o większej od borowiny zawartości wody, sapropele czyli muły jeziorne różne od torfów tym że powstały w środowisku wodnym bez udziału tlenu o znaczącej zawartości siarczków żelaza, które zabarwiają go na kolor ciemnoczerwony, powstają z udziałem saprobiontów czyli organizmów rozkładających substancje organiczne. Dla porządku warto wymienić jeszcze gytie czyli szlamy torfiaste o barwie szarej powstające w toni wodnej poza osadem dennym. Wszystkie one charakteryzują się dużą zawartością mniej lub bardziej przetworzonych substancji organicznych zmieszanych z substancjami mineralnymi. Jako produkty naturalne różnią się między sobą składem i konsystencją, jednakże wszystkie zawierają wiele niezwykle cennych składników biologicznie czynnych. Na pewno pamiętamy doskonale postać profesora Stanisława Tołpy, który był w Polsce pionierem zaawansowanych badań składu i właściwości biologicznie czynnych torfu. Generalnie borowina jest rodzajem torfu o dużym stopniu przetworzenia składników organicznych przez bakterie humifikujące. Borowina cieszy się uznaną renomą i jest stosowana w prawie 70% polskich uzdrowisk.
Torf powstaje przez setki i tysiące lat, jego roczny przyrost sięga od 0,5 do 20 mm, a znane są pokłady torfu /borowiny/ sięgające kilkunastu metrów. Powstały one po ustąpieniu lądolodu skandynawskiego czyli najstarsze liczą sobie ponad 10000 lat. Już od dawna zauważono ich przydatność w lecznictwie. Nie znano, co prawda szczegółów ich pochodzenia ani składu fizyko-chemicznego ale jak to często w nauce bywa obserwacja skutków znacząco wyprzedzała badania naukowe. Tak było i w przypadku borowiny, którą w odnotowany sposób zaczęto stosować w lecznictwie uzdrowiskowym po raz pierwszy w Krynicy w roku 1858. W roku 1882 kołobrzeski balneolog dr Herman Hirszfeld wprowadził ją do codziennych zabiegów uzdrowiskowych w Kołobrzegu. W pozostałych uzdrowiskach triumfalny pochód borowiny trwa do dziś, a te które wyczerpały swoje naturalne złoża importują je z innych miejsc kopalnych, uznanych obecnie w Polsce za przydatne w terapii jest 14 kopalni borowinowych, o różnej wydajności i o lekko różnym składzie. Na wartość leczniczą borowin wpływa fakt, iż wśród składników stałych torfu występują części organicznie i nieorganiczne, których wzajemny stosunek jest podstawą podziału torfu na borowiny z torfowisk wysokich, przejściowych i niskich. Z reguły torfy typu wysokiego charakteryzują się wyższym stopniem rozkładu, dlatego też są bardziej cenione w lecznictwie uzdrowiskowym. Polska ma duże zasoby złóż borowinowych, które cechują się wysokimi wartościami leczniczymi. Uzdrowiskami, w których wykorzystuje się borowiny do kuracji są: Horyniec Zdrój, Inowrocław, Kamień Pomorski, Kołobrzeg, Połczyn Zdrój, Świnoujście, Ustka, Ustroń, Wieniec Zdrój.
Jak sami Państwo czytacie borowina to nie tylko zwykłe czarne błoto (złoto), to zasób podlegający ocenie i ochronie prawnej. To nie tylko domowy sposób kuracji, to uznana metoda terapii fizykalnych o niekwestionowanych walorach zdrowotnych.
Borowina w naturalnej postaci jest gruboziarnista i jako taka nie nadaje się do bezpośredniego użytkowania. Jedynym zabiegiem jakim jest poddawana to mielenie w młynach kulowych po którym to zabiegu borowina przyjmuje postać pasty, która w odpowiedniej temperaturze podawana jest do zabiegu. To jedyne manipulacje, które nie maja żadnego wpływu na skład i właściwości borowiny. To przykład jak najbardziej ekologicznego sposobu wykorzystania i postępowania z kopaliną. W przeciwieństwie do innych produktów naturalnych, ale poddawanych wielokrotnym przemianom fizycznym i chemicznym, borowina pozostała w stanie jak najbardziej naturalnym.
Kilka słów należy się dla wyjaśnienia składu borowiny. Wyróżniamy w borowinach związki humusowe – kwasy huminowe, fulwonowe i inne. Aminokwasy, enzymy, cukry, garbniki, pektyny, ligniny. Warunkują one właściwości fizykochemiczne kopaliny. Związki rozpuszczalne w wodzie wykazują właściwości aktywne biologicznie działające na skórę a przez nią działanie ogólne, zaś związki nierozpuszczalne w wodzie są dużym akumulatorem ciepła działając przegrzewająco miejscowo i ogólnoustrojowo. Dodatkowo wyróżnia się w składzie borowiny związki bituminowe będące produktem humifikacji wosków tłuszczów i smół charakterystyczne dla szczególnie cennych torfów pochodzenia wysokiego. Składnikami mineralnymi obecnymi w borowinie są: sole krzemu, wapnia, magnezu, glinu, sodu, potasu, żelaza i inne. Znaczenie mają tyko te rozpuszczalne w wodzie.
Ostatnim elementem pobieżnej analizy borowiny jest zawartość wody, mieści się ona w przedziale między 96% – torfy wysokie a 93% torfy niskie. Korzystne właściwości borowin zależą od ilości możliwej do wchłonięcia wody (czym wyższa tym lepiej). Jak podaje profesor Kazimierz Pasternak, kierownik katedry i zakładu chemii Akademii Medycznej w Lublinie, polskie borowiny dzielą się na wysokie występujące w 6,5% torfowisk. Zawierają powyżej 95% substancji organicznych. Kwasy huminowe nadają temu typowi borowiny odczyn kwaśny, który nie sprzyja rozwojowi bakterii, a więc hamuje procesy rozkładu. borowina wysoka jest więc mniej rozłożona, ale zachowuje większe ilości związków steroidowych, białek i garbników, co powoduje, że borowiny typu wysokiego są bardziej przydatne w leczeniu schorzeń ginekologicznych, a także niektórych reumatycznych. Borowina niska jest najczęściej spotykana i występuje w 89% torfowisk w Polsce. Zawiera więcej składników mineralnych, a mniej organicznych w porównaniu z borowiną wysoką. Powstała w miejscach po jeziorach, w zarastających korytach rzek, z roślin wymagających dużej ilości soli mineralnych. Do celów leczniczych nadaje się jednak borowina nie zawierająca więcej niż 25% części mineralnych. Ze względu na dużą zawartość metali alkalicznych w połączeniu z kwasami humusowymi i występujący w związku z tym odczyn alkaliczny, istnieją tu warunki sprzyjające rozwojowi mikroorganizmów. Sprzyja to szybszemu rozkładowi roślin torfotwórczych oraz uwalnianiu z tych roślin białek, cukrów, pektyn, alkaloidów, żywic i wosków. Duży stopień rozkładu borowiny niskiej zwiększa jej wartość leczniczą. Za główne właściwości aktywne biologicznie borowiny odpowiadają wymienione już poprzednio w artykule, kwasy huminowe. powodują hamowanie aktywności hialuronidazy i innych enzymów, pobudzanie funkcji granulocytów, wiązanie oligosacharydów na powierzchni komórek, pobudzanie mięśni gładkich, rozszerzenie naczyń krwionośnych, tworzenie połączeń kompleksowych z różnymi związkami, hamowanie syntezy prostaglandyn, sorpcję i wymianę jonową z jonami innych metali. Kolejnym składnikiem borowiny są substancje czynne biologicznie typu hormonalnego (tzw. działanie hormonalne borowin, polega na pobudzaniu sekrecji [wydzielania] hormonów jajnikowych, nadnerczowych i przysadkowych oraz bezpośrednim działaniu ciał estrogennych występujących w borowinie – we frakcji bituminowej), kolejną grupę stanowią enzymy, antybiotyki oraz składniki mikrobiologiczne: bakterie tlenowe i beztlenowe, grzyby.
Po tym długim opisie plasującym borowinę wśród pełnoprawnych substancji biologicznie aktywnych warto opisać podstawowe działanie zabiegów borowinowych. Właściwościami licznych zabiegów borowinowych jest przede wszystkim ich działanie termiczne, mechaniczne, fizykochemiczne, hormonalne, enzymatyczne, immunomodulacyjne, bodźcowe i bakteriobójcze. Działanie fizjologiczne zabiegów borowinowych jest działaniem kompleksowym, w którym na pierwszy plan wysuwa się działanie cieplne. Miejscowe przegrzanie tkanek powoduje zwiększenie metabolizmu komórkowego. Składniki borowinowe przenikają przez skórę, gromadzą się w warstwie rogowej naskórka i głębiej dzięki rozpulchniającemu działaniu saponin i kwasów humusowych.
Dzięki właściwościom sorbcyjno-wymiennikowym borowiny kwasy huminowe resorbują z powierzchni skóry wydalane z tkanek głębiej położonych produkty uboczne przemiany materii. A potem zostają wydalone sole, tłuszcze, cholesterol czy kwas moczowy. W ten sposób wydaleniu może ulec wiele odpadowych produktów przemiany materii.
Podczas zabiegów borowinowych może również zachodzić wchłanianie niektórych składników mineralnych i organicznych znajdujących się w borowinie. Składniki borowiny wywierają również wpływ na receptory układu nerwowego w tkance podskórnej oraz częściowo wchłaniają się do krwioobiegu. Ma to duże znaczenie przede wszystkim w odniesieniu do miejscowych ognisk zapalnych, ponieważ w ten sposób zostają pobudzone wszystkie procesy prowadzące do ich likwidacji. Zwiększona przemiana materii tkanek, łącznie z miejscowym przekrwieniem, sprzyjają wchłanianiu do krwi chłonki tych produktów, które utrzymują stan zapalny oraz usuwaniu ich z organizmu. Naczynia krwionośne nerek zachowują się tak samo jak naczynia skóry, w związku z czym pod wpływem ciepła zachodzi zwiększone wydzielanie moczu przez nerki. Równocześnie przegrzanie tkanek powoduje zwiększenie pocenia się. Działanie mechaniczne zabiegów borowinowych polega na nacisku ciężkiej masy borowinowej, powodującym odpływ krwi żylnej i chłonki przy zastojach obwodowych. Ponadto, drażniący wpływ ocierającej się o skórę borowiny, zbliżony jest działaniem do masażu. Fakt ten jest wykorzystywany do ułatwiania wchłaniania się różnych stanów wysiękowych. Czynniki mechaniczne kąpieli borowinowej utrzymują ciało w bezruchu, praktycznie w stanie utraty masy kończyn, co pozwala całkowicie odprężyć się i uśmierzyć ból. Właściwości lecznicze i profilaktyczne borowin mają zastosowanie m. in. w reumatologii, dermatologii, okulistyce, ortopedii i stomatologii.
Działanie chemiczne zabiegów borowinowych następuje poprzez występujące w masie borowinowej kwasy huminowe, garbniki, żywice, woski, białka cukry, aminokwasy i inne związki. Działają one drażniąco, ściągająco i przeciwzapalnie na skórę i błony śluzowe. Mają także korzystny wpływ na korę nadnerczy oraz na czynności wydzielnicze jajników.
Borowiny stosuje się przede wszystkim w leczeniu chorób reumatycznych w chorobach zwyrodnieniowych stawów, w przewlekłych i podostrych stanach bólowych kręgosłupa, w procesach sanacji pourazowej i pooperacyjnej. Borowiny stosuje się również w leczeniu dolegliwości ginekologicznych wykorzystując substancje hormonalnie czynne. Oczywiście jak każdy środek biologicznie czynny borowina ma również określone przeciwwskazania, do głównych należą ostre stany zapalne, choroby serca, niewydolność krążenia i wiele innych. Ponieważ mówimy o środku biologicznie czynnym dobór metody zastosowania borowiny, jej zakres, czas trwania i przeciwwskazania wymagają zawsze konsultacji lekarskiej.
Do tradycyjnych zabiegów borowinowych zaliczyć możemy:
- kąpiele borowinowe
- kąpiele zawiesinowe
- okłady, zawijania
- zabiegi ginekologiczne
- zabiegi laryngologiczne
- jonoforeza borowinowa
- fonoforeza borowinowa
- wyciąg wodny z borowiny
Borowina stanowi składnik wielu preparatów kosmetycznych gdzie na plan pierwszy wysuwa się jej działanie antycellulitowe, stosowana jest w zabiegach odmładzających skórę poprzez dostarczanie jej preparatów biologicznie czynnych, wywołujących lepsze ukrwienie miejscowe oraz lepsze natlenienie komórek poprzez działanie okładów cieplnych. Borowina w kosmetologii uznana jest z racji swoich doskonałych właściwości rozpulchniających, detoksykujących, przyśpieszających redukcję tkanki tłuszczowej i poprawiających napięcie skóry. Neutralizuje działanie wolnych rodników przeciwdziałając przedwczesnemu starzeniu się skóry. W trakcie zabiegów borowinowych zachodzą procesy oczyszczenia skóry, rozpulchnienia naskórka i głębokiej penetracji substancji aktywnych.
Tak wiele dobra kryje się w tym niepozornym peloidzie, który matka natura tak bogato przekazała polskiej ziemi. Pamiętajmy, że nie tylko marketingowo sprawne „kosmetyki z Morza Martwego” ale i nasza własna, polska borowina służyć mogą naszemu zdrowiu, jeśli stosowane sa mądrze, zgodnie ze wskazaniami i sztuką medyczną, a w kosmetologii w codziennym, normalnym stosowaniu. W numerze Czasu na Zdrowie odnajdą Państwo linie kosmetyków oparte o borowinę o pełnym, bezpiecznym działaniu i niekwestionowanych właściwościach prozdrowotnych.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
