Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe GOPR/TOPR ratujemy, szkolimy i zapobiegamy wypadkom w górach. Zapraszamy do zapoznania się z informacjami związanymi z wyprawami w góry. Twoje bezpieczeństwo jest Naszym bezpieczeństwem.

Lawiny

Oto mamy kolejny sezon zimowy. W Tatry, Alpy, Kaukaz i inne góry ruszą znowu wspinacze, narciarze i turyści, których urok zimy przyciąga coraz bardziej. Tym samym, niestety, wzrośnie liczba biorących udział w lawinowym hazardzie I jak co roku do listy poszkodowanych i wypadków tragicznych trzeba będzie dopisać nowe nazwiska. Czy można tego typu wypadków uniknąć? W większości przypadków tak, jeżeli będziemy bardziej ostrożni, wiedzieli więcej i przez chwilę chociaż rozważymy potencjalne niebezpieczeństwo.

Warunki śniegowe w wysokich partiach gór, stabilność pokrywy śnieżnej, pozostają trudne do oszacowania nawet dla ekspertów ze swoją wiedzą i specjalistycznym sprzętem. Nam, uprawiającym alpinizm, ski-alpinizm czy turystykę wysokogórską pozostają do dyspozycji doświadczenie i zdrowy rozsądek. Często, błędem ludzi poruszających się zimą w górach nie jest to, że ignorują fatalną prognozę pogody czy ostrzeżenia zagrożenia lawinowego, ale to, że ignorują dowody własnych oczu. Jest to zła praktyka i nie warta tak wielkiego ryzyka. Mniej doświadczeni bywalcy gór zimą widzą w owych ostrzeżeniach jedynie święte nakazy urzędnicze (co akurat w tym kraju nie dziwi). Bardziej wytrawni rezygnują, lub wybierają rejon z lepszymi warunkami. Konsekwencje tych wypadków i przypadków bywają różne – od czasami komicznych do zdecydowanie tragicznych, bowiem w żaden sposób nie można przewidzieć, jaki będzie ostateczny wynik. Z jednej strony niebezpieczeństwo zejścia lawiny bywa aż nazbyt oczywiste, z drugiej – nie dzieje się nic, co mogłoby zapowiadać jej groźbę. Pomiędzy tymi skrajnymi sytuacjami mieszczą się wypadki, w których uczestniczą ludzie, którzy wprawdzie zdają sobie sprawę z grożącego im niebezpieczeństwa, ale bądź tego nie doceniają, bądź przeceniają swoje własne możliwości. W ocenie zagrożenia lawinowego bardziej chodzi o doświadczenie zebrane na przestrzeni lat, niż o zwykłe instynktowne przeczucie. Wszyscy jednak unikniemy przykrych niespodzianek, jeżeli będziemy respektować pewne podstawowe zasady.

I TY MOŻESZ ZNALEŹĆ SIĘ W LAWINIE

Nikt z nas nie wyobraża sobie, że może się znaleźć w lawinie. Znacznie jednak zmniejszymy niebezpieczeństwo, jeżeli zaakceptujemy tę prostą zasadę. Doświadczenie samo w sobie też nie jest żadnym antidotum, a "lawina nie wie, że jesteś ekspertem".

ANATOMIA LAWINY

Słaba spójność pomiędzy poszczególnymi warstwami, lub pomiędzy całą masą śniegu a gruntem, może bez trudności doprowadzić do idealnych warunków, które wyzwolą lawinę. Ale, w jaki sposób poszczególne warstwy śniegu są ze sobą związane? Otóż, na utrwalenie się masy śniegowej wpływ mają trzy czynniki:

- metamorfoza izotermiczna

Jest to po prostu "osiadanie" śniegu, czyli naturalna konwersja struktury kryształów w masie śniegowej na pojedynczą, niewielkich rozmiarów warstwę; ów proces odbywa się tym szybciej, im szybciej temperatura śniegu osiąga temperaturę topnienia.

- metamorfoza topnienia/zamarzania

Jak sama nazwa wskazuje jest to proces, podczas którego wewnętrzna temperatura masy śniegowej zmienia się od tej poniżej i powyżej punktu zamarzania. W temperaturze poniżej punktu zamarzania (poniżej zera) tworzą się warunki, które sprzyjają wspinaczce czy turystyce. Ostrożność należy zachować podczas procesu topnienia, mimo że wilgotność nie naruszyła całej struktury masy śniegowej. Niesprzyjające warunki, które mogą spowodować lawinę zachodzą podczas np. długotrwałych opadów deszczu.

- kinetyczny wzrost metamorfozy

To wynik wielkości zmiany wskaźnika temperatury pomiędzy warstwami spodnimi a powierzchniowymi w masie śniegowej. Jeżeli ten gradient jest wysoki, czyli jeżeli nastąpi istotny wzrost temperatury to wówczas cząsteczki pary wodnej przenikają masę śniegową i formują niezwykle delikatne w swej strukturze kryształy (proces ten jest znany również jako krystalizacja rosy) i dochodzi do tworzenia się szreni krystalicznej.

Śnieg zalega zachodzącymi kolejno na siebie warstwami, w miarę jak postępuje zima. Warstwy te różnią się między sobą fizycznymi właściwościami. Lawina powstaje wówczas, kiedy jedna warstwa zsunie się po drugiej, lub zejdzie cała masa śniegu aż do gruntu.

Ogólnie rzecz biorąc do takiej sytuacji dochodzi wtedy, kiedy ciężar W działający w dół stoku przewyższy opór R, który wiąże masy śniegu z podłożem. Opór R jest sumą wielu składników, ale najważniejszym elementem jest stopień przylegania mas śniegu do podłoża, lub stopień przylegania pomiędzy poszczególnymi warstwami. Zatem, kiedy W jest większe niż R zakłócony zostaje naturalny stan równowagi, zostają przekroczone dopuszczalne naprężenia i wówczas następuje uwolnienie mas śniegu na pewnym obszarze stoku. Towarzyszy temu zwykle donośne tąpnięcie i tworzą się linie obrywu – górna, boczne i wewnątrz pozostałej masy śniegu. Zjawisko to dotyczy najczęściej lawin powierzchniowych, gruntowych i desek śnieżnych.

Istnieje kilka systemów klasyfikacji lawin. Wspinacze zimowi i narciarze nie muszą zapoznawać się ze wszystkimi naukowymi systemami. Wystarczający będzie podział lawin oparty na następujących kryteriach:

Ze względu na sposób uwalniania się:

1) Lawina śniegu nieutwardzonego (bierze swój początek w jednym punkcie i może osiągać szybkość nawet do 65 km/godz. stając się lawiną pyłu śnieżnego)
2) Lawina o szerokim torze, czyli deska śnieżna.

Ze względu na charakter schodzącej masy śnieżnej:

1) Lawina gruntowa
2) Lawina powierzchniowa.

Ze względu na wilgotność śniegu:

1) Lawiny suche
2) Lawiny mokre

Schodzą przeważnie wiosną, lub w czasie odwilży. Można ich się spodziewać w czasie trwania ulewnego deszczu i przez 24 godziny po nim. Woda osłabia więź między warstwami, lub między warstwą spodnią a gruntem. Największe niebezpieczeństwo występuje wtedy, kiedy poważny opad śniegu w mrozie kończy się w warunkach odwilży. "Lawina mokra" może mieć postać lawiny śniegu nieutwardzonego lub deski, o charakterze powierzchniowym lub gruntowym; spadać może zarówno szybko jak i wolno. Po zejściu, natychmiast luźne bryły śniegu wiążą się z sobą jak beton, dlatego czas na uratowanie ofiary w takich warunkach jest bardzo krótki.

Ze względu na tor przebiegu:

1) Lawina otwarta
2) Lawina kanałowa (kierunkowa)

Ze względu na charakter ruchu:

1) Lawina pyłu śnieżnego (powietrzna)
O szczególnie niszczącej sile i rozmiarach. Może się zaczynać jako lawina śniegu utwardzonego, bądź jako deska stając się lawina pyłową po osiągnięciu szybkości około 60 km/godz. Cząsteczki śniegu w takich lawinach jak lawina śniegu zbitego "deska twarda", czy lawina śniegu nawianego "deska miękka" mogą ulec "sproszkowaniu" na skutek własnego ruchu i wówczas tego typu lawiny mogą stać się pyłowymi. Destrukcję takiej lawiny można sobie tylko wyobrazić, ponieważ szybkość sproszkowanej masy śniegu osiąga niemal 300 km/godz.
2) Lawina powierzchniowa

POGODA

Jest to najbardziej istotny czynnik w procesie powstawania lawiny i głównie to ten element wpływa na tworzenie się masy spadowej. Temperatura, prędkość wiatru i jego kierunek – wszystko to pierwszorzędnie wpływa na strukturę śniegu. Informacje na ten temat można uzyskać przed wyjściem w góry. Jeżeli np. opad śniegu połączony jest z wiatrem wiejącym z południowego zachodu z prędkością 40 km/godz., a temperatura spadła poniżej zera, to z dużym prawdopodobieństwem możemy przewidzieć zagrożenie lawinowe na stokach przeciwnych, czyli północno wschodnich. Pogoda w górach bywa szczególnie trudna do przewidzenia i nieoczekiwana zmiana warunków powinna być brana pod uwagę.

POKRYWA ŚNIEŻNA

Przy dobrej widoczności obszary zagrożone lawinami np. miejsca gdzie gromadzi się świeżo spadły, bądź nawiany śnieg możemy zaobserwować z dołu, nie wchodząc w niebezpieczną strefę. Obserwację możemy kontynuować również podczas podejścia zwracając uwagę na takie szczegóły jak głębokość zapadania się w śniegu, gromadzenie się nawisów śnieżnych, schodzące pyłówki będące efektem działania wiatru czy odrywanie się małych desek śnieżnych od reszty obszaru śnieżnego.

Stok, który wyda nam się podejrzanym winien być traktowany z dużą ostrożnością (najbezpieczniej jest po prostu go unikać). Rozsądnie jest sprawdzić taki stok kopiąc w śniegu otwór. Na początku, aby do tego przywyknąć bezpieczniej jest przeprowadzać taki test na stoku nie zagrożonym lawinami, ale o podobnej orientacji.

Nie ma potrzeby dokopywania się do warstwy gruntowej, ale jedynie do pierwszej odpowiednio twardej warstwy firnu, czyli starego śniegu przemrożonego. Tylna ściana takiej śnieżnej dziury odsłoni nam poszczególne warstwy, których twardość może być testowana palcami, bądź uderzeniem zaciśniętej pięści.

Szczególnie powinniśmy zwrócić uwagę na:

- Twardość przylegających warstw
różnica więcej niż dwóch stopni pomiędzy poszczególnymi warstwami w pięciostopniowej skali twardości
- Śnieg zbyt miękki
pięść z łatwością penetruje warstwy
- Znaczna wilgotność
przy śniegu mokrym ze ściśniętej kulki uformowanej z jakiejkolwiek warstwy ścieka woda
- Warstwy lodu
- Tocząca się po stoku kulka śniegu staje się coraz większa
- Puch śnieżny lub kryształki lodu
- Luźny, niespójny śnieg
- Puste przestrzenie
nisze powietrza występujące pomiędzy warstwami

Cokolwiek z powyższego decyduje o słabej, niespójnej pokrywie śnieżnej i grożącym niebezpieczeństwie.

Najlepiej czynić tego rodzaju obserwacje wydzielając blok śniegu i identyfikując poszczególne warstwy. Jeżeli warstwa wierzchnia zsuwa się samodzielnie oznacza to całkowity brak spójności pomiędzy warstwami. Jeżeli się tak nie dzieje, można spróbować oszacować łatwość, z jaką zsunie się blok śniegu przykładając do niego z tyłu ręce, czekan czy łopatę śnieżną i ciągnąc. Przeprowadzenie takiego testu wiele razy pozwoli nam ocenić stabilność stoku. Nawet podczas wspinania – kopiąc stanowisko, wyrąbując stopnie czy zakładając deadmena – wszystkie te czynności stwarzają okazję do tego, żeby sprawdzić stabilność pokrywy śnieżnej.

Taka próba powinna zdecydować o tym, czy stok jest bezpieczny, mało stabilny, czy wręcz niebezpieczny. Nawet, jeżeli posuwamy się stokiem gdzie zagraża niebezpieczeństwo lawiny, może istnieć możliwość wyboru bezpiecznego przejścia na drodze ostrożnej selekcji.

NAWISY ŚNIEŻNE

Wiejący ponad graniami czy krawędziami ścian wiatr i śnieg tworzą po zawietrznej ich stronie pewien rodzaj cylindrycznego zawirowania. Na skutek tego okrężnego ruchu śnieg nie opada, ale formuje znany nam muszlowy kształt nawisów śnieżnych. Wiele lawin jest spowodowanych załamaniem się nawisów śnieżnych bądź to pod wpływem własnego ciężaru, bądź na skutek mechanicznego naruszenia stanu równowagi. Generalnie nie powinniśmy się wspinać poniżej nich i najlepiej unikać wspinaczki:

- podczas ciężkiego opadu śniegu połączonego z silnym wiatrem
- zaraz po tych zjawiskach (24-48 godz.)
- podczas gwałtownej odwilży czy nagłego wzrostu temperatury

W pobliżu nawisów powinniśmy zachować szczególną ostrożność i trzymać się od nich z daleka po stronie nawietrznej.

TEREN

Nachylenie stoku

Większość lawin ma miejsce na stokach o kącie nachylenia od 25° do 45°. Dotyczy to najczęściej stoków zejściowych i podejściowych pod ściany.

Powierzchnia gruntu

Stoki o podłożu kamiennym są w znacznym stopniu narażone na zejście lawiny gruntowej. Mniej prawdopodobne na zejście lawiny są stoki, których podłoże jest nierówne. Kamienie i większe fragmenty skał działają jak kotwica, przynajmniej dla warstwy podstawowej. Natomiast, jeżeli i te pokryje gruba warstwa śniegu, stok staje się dużo mniej pewnym.

Profil stoku

Na stokach o jednolitym kącie nachylenia ciśnienie mas śniegu wzrasta wraz z wysokością. Na stokach nierównych, falujących, miejsca napięć i sprężeń występują tam, gdzie stok jest wypukły lub wklęsły.

Granie i grzędy skalne

W warunkach, kiedy występuje niebezpieczeństwo lawin tego typu formacje są lepszym wyborem, aniżeli otwarte stoki czy żleby. Na ostrzach górskich grani lawiny nam nie zagrażają, natomiast podczas wspinaczki grzędą lub filarem asekuracja w skale zapewni nam bezpieczeństwo w razie lawiny.

PORUSZANIE SIĘ W TERENIE NIEBEZPIECZNYM

W wyjątkowych przypadkach poruszamy się stokiem narażonym na zejście lawiny. Zwykle znajdujemy inna drogę lub po prostu zawracamy. 90% lawin, w których znajdują się ludzie powodują same ofiary. Jeżeli już poruszamy się takim niebezpiecznym stokiem, musimy pamiętać o tym, że:

- Poruszanie się samotnie w terenie zagrożonym lawinami jest szczególnie niebezpieczne
- Bardziej narażeni na niebezpieczeństwo lawin są narciarze, aniżeli turyści – ci pierwsi często nieświadomie wyzwalają krytyczne napięcia uwalniając tym samym masy niepewnego śniegu. Ski-alpiniści i narciarze jeżdżący poza trasami wysoko w górach powinni posiadać detektory lawinowe włączone w czasie podejść czy zjazdów. Poza tym powinni się zaopatrzyć w składane sondy i łopaty śnieżne. Wspinacze i turyści powinni rozważyć podobny zestaw. W sytuacji, gdy lawina porywa jedną, czy kilka osób pozostali przełączają detektor w pozycję search (szukaj) lub receive (odbiór) i rozpoczynają poszukiwanie zaginionej w lawinie osoby. Tak szybko jak tylko ustalony zostanie sygnał wysyłany przez detektor ofiary, następuje faza poszukiwania szczegółowego i ustalenie miejsca, w którym znajduje się poszkodowany. Przeciętny zasięg sygnału wysyłany przez detektor to około 30 metrów. Jest jednak pewien problem, który polega na tym, że w czasie poszukiwań, jeżeli zejdzie kolejna lawina sami poszukujący nie są, niestety, chronieni przez swoje własne detektory. Niektóre typy detektorów np. "Ortovox" pozwalają jednak na szybkie przełączenie z pozycji search na transmit (nadaj) w przypadku groźby kolejnej lawiny.
- Podchodzenie lub schodzenie w linii prostej jest bezpieczniejsze niż trawersowanie.
- Po niebezpiecznym stoku powinna się poruszać jedna osoba w jednym czasie – pozostali obserwują stok i osobę na stoku.
- Kombinezon czy kurtka powinny być zapięte, szalik, kominiarka czy chustka nałożone na nos i usta.
- Jeżeli to możliwe należy się asekurować.

W LAWINIE

W większości przypadków, jeżeli znajdziemy się w lawinie jakakolwiek obrona jest bardzo trudna. Chociaż kilka rad może być pożytecznych:

- Spróbuj oprzeć się lawinie wbijając głęboko czekan. To być może ci pomóc utrzymać się na powierzchni.
- Krzycz. Może ktoś cię dostrzeże
- Spróbuj dobiec, lub przeskocz ponad linią obrywu i znaleźć się po "drugiej stronie".
- Jeżeli ponad powierzchnię śniegu na stoku wystają jakieś bloki skalne spróbuj utrzymać się na jednym z nich.
- Uwolnij się ze sprzętu wspinaczkowego, plecaka, nart itd.
- Spróbuj zachować się jak tocząca się kłoda, utrzymać się na powierzchni lawiniska.
- W trakcie zsuwania się lawiny może uda ci się zaczepić o skupisko brył śniegu w lawinisku. Zrób wszystko żeby wydostać się na powierzchnię, przynajmniej spróbuj przebić się ręką.

JEŻELI ZNAJDZIESZ SIĘ GŁĘBOKO W LAWINIE

- Trzymaj rękę przed twarzą i spróbuj oczyścić to miejsce ze śniegu zyskując przestrzeń powietrzną.
- Spróbuj uczynić więcej miejsca wokół klatki piersiowej poprzez głęboki wdech i wstrzymanie go na moment.
- Spróbuj nie wpadać w panikę i oszczędzaj energię. Prawdopodobnie już cię szukają.

CO ROBIĆ, JEŻELI JESTEŚ ŚWIADKIEM LAWINY I WIESZ, ŻE BYLI TAM LUDZIE

- Obserwuj, co dzieje się z ofiarą i jeżeli to możliwe zaznacz miejsce, w którym widziałeś ją po raz ostatni.
- Sprawdź czy nie istnieje groźba dalszego niebezpieczeństwa.
- Przeprowadź szybkie poszukiwanie powierzchni lawiniska
--  wypatruj jakiegokolwiek znaku ofiar
--  nasłuchuj jakichkolwiek sygnałów
--  zbadaj najbardziej prawdopodobne miejsce w lawinisku
- Prowadź ciągłe poszukiwania, sondując lawinisko przy pomocy czekana lub kijów teleskopowych.
- Wyślij kogoś po pomoc.
- Kontynuuj poszukiwania do czasu nadejścia pomocy.
- Pamiętaj, że jesteś jedyną, realną szansą ofiary. Chociaż szansa na przeżycie ofiary gwałtownie maleją im dłużej pozostaje ona w lawinie, to jednak przez długi czas nie są równe zeru.

Zdrowy rozsądek i doświadczenie w połączeniu z podstawową wiedzą na temat struktury śniegu i powstawania lawin pomogą nam z pewnością czuć się górach bezpieczniej. Nie może się kończyć tragedią coś, co powinno być radością.

GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA

Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe GOPR ratujemy, szkolimy i zapobiegamy wypadkom w górach. Zapraszamy do zapoznania się z informacjami związanymi z wyprawami w góry. Twoje bezpieczeństwo jest Naszym bezpieczeństwem.

Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe GOPR ratujemy, szkolimy i zapobiegamy wypadkom w górach. Zapraszamy do zapoznania się z informacjami związanymi z wyprawami w góry. Twoje bezpieczeństwo jest Naszym bezpieczeństwem.

Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe GOPR ratujemy, szkolimy i zapobiegamy wypadkom w górach. Zapraszamy do zapoznania się z informacjami związanymi z wyprawami w góry. Twoje bezpieczeństwo jest Naszym bezpieczeństwem.