Temat:

Arktyka

Arktyka to najdalej na północ wysunięty region Ziemi, otaczający Biegun Północny. Jego powierzchnia to ok. 45 mln kilometrów kwadratowych, z czego 1/3 to Ocean Arktyczny i otaczające go morza. Na tym obszarze mieszka tylko około 4 milionów ludzi, co czyni Arktykę jednym z najrzadziej zaludnionych fragmentów Ziemi. Około 10% z tej liczby to rdzenni mieszkańcy – narody, które żyją w Arktyce od niepamiętnych czasów. Ogrom terenu sprawia, że trudno jest wyznaczyć jednoznaczne granice Arktyki. Międzynarodowe organizacje i komitety włączają różne regiony północy do Arktyki według kryteriów kulturowych i środowiskowych. 7 krajów ma swoje części w Arktyce (Norwegia, Szwecja, Finlandia, Dania, Kanada, USA i Rosja), zaś jeden, Islandia, znajduje się w całości w Arktyce. Życie w Arktyce różni się od życia w innych miejscach na świecie. Największe miasta, jak Murmańsk, Reykjavik albo Tromso, wyglądają podobnie do miast położonych bardziej na południe, ale w Arktyce nie ma takich miast wiele i zwykle są od siebie bardzo oddalone. Wiele osób żyje w małych miasteczkach i osadach rozrzuconych po szerokich połaciach Syberii, Kanady i Skandynawii. Niektórzy rdzenni mieszkańcy osiedlili się w miastach, ale wielu z nich trzyma się tradycyjnych stylów życia, obejmujących np. wypas reniferów. Na najdalszej północy, na Spitsbergenie i w Archipelagu Kanadyjskim, założono stacje naukowe, których zadaniem jest badanie Arktyki i wsparcie naukowców. Wszystkie te miejscowości, niezależnie od rozmiaru, zmagają się z podobnymi problemami: izolacją, ostrym klimatem i problemami ze snem spowodowanymi przez dzień i noc polarne.

Arktyka jest dryfującą pokrywą lodową Oceanu Arktycznego skoncentrowaną wokół Bieguna Północnego, obejmującą również najbardziej wysunięte na północ tereny Rosji, Kanady, USA, Norwegii, Szwecji, Finlandii jak również wyspy Islandię i Grenlandię. Ścisła granica jest trudna do ustalenia, gdyż żadne państwo nie ma wyłącznego prawa jej własności. Przyjmuje się, że jest nią koło podbiegunowe północne lub granica wegetacji roślin, która pokrywa się z występowaniem tundry. Ze względu na swoje położenie panują tu bardzo surowe warunki klimatyczne, w postaci długich, ciemnych i mroźnych zim i równie zimnego lata, co jest charakterystyczne dla klimatu polarnego. Temperatura powietrza nigdy w ciągu roku nie jest wyższa od 0 ͦ C. Niekiedy spada do -40, a nawet – 60 ͦ C. Opady występują wyłącznie w postaci śniegu i wynoszą mniej niż 250 mm, co pozwala zaklasyfikować terytorium Arktyki do pustyni. Jednak ze względu na charakter podłoża, jest to pustynia lodowa. Można tu zaobserwować zjawisko dnia i nocy polarnej, co oznacza że Słońce pozostaje ciągle nad lub pod horyzontem. Na kołach podbiegunowych trwa 24 godziny, ale idąc dalej na północ czas ich trwania wydłuża się nawet do 6 miesięcy na samym biegunie. Im dalej na południe tym warunki klimatyczne są łagodniejsze. W okolicach najdalej wysuniętych na północ obszarów Ameryki Północnej i Azji odnotowuje się najwyższe temperatury dochodzące do 10 ͦ C i wyższe opady śniegu dochodzące do 300 mm. Ze względu na tak surowe warunku klimatyczne mogą przetrwać jedynie małe rośliny odporne na niskie temperatury, o krótkim okresie wegetacji, czyli flora właściwa dla tundry. Są to głównie mchy i porosty. Miejsca bardziej wilgotne porasta tundra pagórkowa, którą stanowią trawy i turzyce. Przy południowych granicach Arktyki istnieją bardziej odpowiednie warunki dla rozwoju roślinności tajgi, czyli lasów iglastych. Ze względu na postępujące ocieplenie klimatu temperatury z roku na rok są coraz wyższe. Wskutek tego warunki klimatyczne stają się bardziej przystępne do dla flory, fauny i ludzi. Zwierzęta zamieszkujące Arktykę również cechują się przystosowaniem do surowych warunków klimatycznych, dzięki grubym futrom oraz znacznym ilościom tłuszczu. Najbardziej charakterystyczny dla tego obszaru jest nie występujący nigdzie indziej niedźwiedź polarny, a także renifery, zające bielaki, lisy polarne, wilki, woły piżmowe występujące na lądzie, czy foki żyjące w wodach oceanu. Mimo występowania najbardziej surowych na całej kuli ziemskiej warunków klimatycznych żyją tu rdzenne ludy Arktyki nazywani Innuitami (dawnej Eskimosami). Arktyka prawnie nie należy do żadnego państwa. Nie ma również żadnej umowy międzynarodowej, która by regulowała jej status. Kraje, których części leżą w obrębie klimatycznej granicy krainy roszczą sobie do niej prawa głównie ze względu na znaczne pokłady ropy naftowej i gazu ziemnego na dnie Oceanu Arktycznego. Postępujące ocieplenie klimatu stwarza możliwość wykorzystania zasobów naturalnych jakie się w niej znajdują. Pierwsze roszczenia co do terytorium Arktyki wysunęła Kanada, następnie po niej Związek Radziecki. Stworzono koncepcję sektorów arktycznych, ale nie zyskała ona aprobaty wśród opinii międzynarodowej. W myśl artykułu 56 V części o prawie morza państwa tworzące wyłączne strefy ekonomiczne w obrębie morza mają prawo do badań, eksploatacji i ochrony zasobów naturalnych (zarówno żywych jak i nieożywionych) wód morskich i dna morskiego. Inne państwa mogą korzystać z tych obszarów na zasadzie wolności z morza otwartego, na drodze żeglugi i przelotu oraz układania podmorskich kabli i rurociągów. Na tej podstawie państwa leżące najbliżej terenów objętych Arktyką ustanowiły w niej wyłączne strefy ekonomiczne uzyskując tym samym suwerenność i jurysdykcję, mimo że nie są to części ich terytoriów.

Ocean Arktyczny, nazywany również Morzem Arktycznym lub Oceanem Lodowatym Północnym jest najpłytszym, najmniejszym i prawdopodobnie najmłodszym oceanem na Ziemi. Wcześniej uznawany był za część Oceanu Atlantyckiego. Zlokalizowany jest wokół terenów bieguna północnego w Arktyce. Granicę między Oceanem Arktycznym a Atlantykiem wyznacza Ziemia Baffina i Grenlandia w rejonie Cieśniny Davisa Największa część Oceanu Arktycznego rozciąga się na obszarze okrągłego basenu o powierzchni około 14 056 000 km². Ze wszystkich stron otaczają go masy lądowe. Na Morze Arktyczne składają się 3 wyraźne baseny, Zatoka Hudsona i szeroki szelf położony na północ od wschodniej Syberii oraz rosyjskiego Dalekiego Wschodu. Znajdujący się między Ellesmere`a a Wyspami Nowosyberyjskimi podwodny Grzbiet Łomonosowa dzieli główną część Oceanu Arktycznego na dwa baseny: Amerazjatycki (inaczej zwany Basenem Kanadyjskim, Beauforta lub Północnoamerykańskim) o głębokości ok. 4000 m. oraz głęboki na 4000-4500 m.- Euroazjatycki (inaczej Nansena). Na dnie Morza Beauforta znajduje się najniższy punkt Oceanu Lodowatego Północnego mający -4683 m. Grzbiety: Mendelejewa i Alpha, mieszczące się pomiędzy wyspami Ellesmere`a a Wyspą Wrangla, rozdzielają Basen Amerazjatycki na dwa mniejsze: Basen Makarowa oraz Basen Kanadyjski. Wyspy Archipelagu Arktycznego oddzielają Basen Baffina (od basenu Kanadyjskiego) oraz Zatokę Hudsona (od pozostałych części Oceanu). W obrębie Oceanu Arktycznego można wyróżnić morza szelfowe: Czukockie, Białe, Lincolna, Karskie, Barentsa, Łaptiewów, Wschodniosyberysjkie; morza umiejscowione w basenach oceanicznych: Beauforta, Baffina, Arktyczne i Norweskie; Zatokę Hudsona. Linia brzegowa Morza Arktycznego ma długość 45 389 km i usiana jest wieloma zatokami. Największymi wyspami są tu: Grenlandia, Wyspa Ellesmerte`a, Ziemia Baffina, Nowa Ziemia, Wyspa Wiktorii, Wyspa Księcia Walii, Wyspa Banksa, Wyspa Axela Heiberga oraz Spitsbergen. Prąd Norweski transportuje najwięcej wody do Oceanu Arktycznego. Przez Cieśninę Beringa następuje także wymiana wody z Oceanem Spokojnym. Prąd Wschodniogrenlandzki powoduje największy odpływ wody. Przyrost warstwy lodu oraz jego topnienie powoduje zmiany temperatury i zasolenia w różnych porach roku. Na powierzchni Oceanu Arktycznego występuje klimat polarny, kształtowany przez wyże: grenlandzki i arktyczny. Teren ten odznacza się stałymi, ujemnymi temperaturami powietrza, a także niewielkimi rocznymi sumami opadów. Klimat subpolarny cechuje się, czasem wahającymi się, niskimi temperaturami. Średnia dobowa temperatura powietrza w ciągu najcieplejszego miesiąca dochodzi do 10 °C. Podczas późnej kalendarzowej jesieni i wczesną zimy panuje tu noc polarna, w czasie której niebo jest bezchmurne, a warunki pogodowe stabilne. Natomiast w czasie dnia polarnego (lato polarne) występuje tu burze śnieżne i deszcze, zaś pogoda jest mglista oraz wilgotna. Arktyka stanowi główne źródło zimnego powietrza systematycznie przemieszczającego się w kierunku równika. Na terenie Oceanu Arktycznego znajduje się delikatny ekosystem, który bardzo wolno się odnawia. Unia Europejska wzięła pod ochronę znajdujące się tam rafy koralowe oraz ograniczyła połów tamtejszych zwierząt morskich. Stworzenia morskie żyją głównie w wolnym oceanie. Należą do nich ryby, skorupiaki, wieloryby i foki. Istnieje tam wiele gatunków nadmorskich ptaków (m.in. puchacze śnieżne, rybitwy popielate, nurzyki), które są świetnie przystosowane do warunków tamtejszej linii brzegowej. Ponadto do fauny zalicza się też niedźwiedzie polarne, wilki, woły piżmowe, zające bielaki czy lisy polarne. Roślinność oceanu stanowi fitoplankton. Wyspy Morza Arktycznego pokrywają mało urodzajne gleby arktyczne, które są w przeważającej części niczym nie porośnięte. Morze Arktyczne posiada dwa szlaki żeglugowe: Przejście Północno-Wschodnie (wzdłuż wybrzeży Rosji) oraz Północno-Zachodnie (między wyspami kanadyjskiego Archipelagu Arktycznego). Z powodu skucia lodem obu tras w ciągu przeważającej części roku, szlaki te dostępne są jedynie dzięki lodołamaczom. Arktyka posiada duże złoża gazu ziemnego i ropy naftowej. Oferuje także rudy wielu metali oraz złoża piasku i żwiru. Dlatego też podział terytorialny wód Arktyki jest przedmiotem sporu międzynarodowego.  

®© GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA