Temat:

Akropol Ateński - zaginiony świat

Akropol ateński (nw.gr. Ακρόπολη Αθηνών, od akropolis = górne miasto) – akropol w Atenach, położony na wapiennym wzgórzu o wysokości względnej 70 m (prawie 157 m n.p.m.), zamieszkany w neolicie, w okresie mykeńskim znajdował się tu pałac z megaronem, od VI w. p.n.e. miejsce kultu Ateny. Świątynie zbudowane w okresie archaicznym zostały zniszczone podczas wojen perskich. Podczas odbudowy zainicjowanej przez Peryklesa powstał tu kompleks świątyń: Partenon, Erechtejon, Apteros, sanktuarium Artemidy Brauronia i Propyleje. Zniszczone rzeźby, elementy starszych budowli zostały użyte przy poszerzaniu tarasu w kierunku południowym (odnaleziono je podczas prac archeologicznych rozpoczętych w latach 70. XVIII wieku, w tzw. „rumowisku perskim”). Perykles odbudowę Akropolu powierzył Fidiaszowi, a w pracach uczestniczyli architekci: Iktinos, Mnesikles i Kallikrates. W 1987 roku akropol ateński został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Wzgórze Akropolu Akropol wznosi się na wysokość 156,63 m n.p.m. (wysokość względna to 70 m) – nie jest najwyższym wzgórzem Aten, lecz relatywnie łatwo dostępnym od strony zachodniej, z rozległym (ok. 270 m długości i ok. 156 m szerokości) szczytem o powierzchni ok. 30 tys. m² i dostępem do wody pitnej. Zbudowany jest ze skał wapiennych uformowanych w okresie kredy, które zalegają na warstwie łupków metamorficznych, piaskowców, margieli i zlepieńców. W części północno-zachodniej znajdują się liczne jaskinie, gdzie czczono Zeusa, Pana i Apolla. Nazwa Wzgórze nazywane było przez starożytnych Akropolis lub Polis[4]. W okresie prehistorycznym mogło nazywać się Athene lub Athenai i dać nazwę bogini Atenie. Hurwit (1999) utrzymuje, że imię bogini pochodzi od wzgórza. Historia Pierwsze ślady osadnictwa na wzgórzu pochodzą z okresu neolitu (ok. 4500–3000 p.n.e.); w pobliżu Erechtejonu znaleziono także pozostałości naczyń ceramicznych z wczesnej i środkowej epoki brązu. Początkowo na wzgórzu znajdowała się najprawdopodobniej osada, pałac władcy i domy najważniejszych członków społeczności. W XIII w. p.n.e., w okresie mykeńskim, wzgórze zostało ufortyfikowane murem cyklopowym o długości 760 m i wysokości 10 m, który częściowo zachował się w późniejszych strukturach architektonicznych. Wzniesiono tu wówczas również pałac z megaronem. W VIII w. p.n.e. wzgórze stało się miejscem kultu bogini Ateny Polias (pol. Ateny Bogini Miasta) ze świątyniami na północno-wschodnim zboczu. Świadczą o tym figurki i brązowe kociołki z poł. VIII w. p.n.e. znalezione w ruinach. Za panowania tyrana Aten Pizystrata w latach 561–527 p.n.e. ustanowiono święto upamiętniające narodziny bogini Ateny – Panatenaje, a na wzgórzu zaczęto wznosić pierwsze monumentalne budowle, m.in. dedykowane Atenie Stara Świątynię i hekatompedon, a także sanktuarium Artemidy Brauronii i pierwsze propyleje. Do dziś zachowały się fragmenty najprawdopodobniej frontonów proto-Partenonu z pozostałościami rzeźb przedstawiających lwy atakujące woły oraz prace Heraklesa oraz pozostałości dekoracji wschodniego frontonu Starej Świątyni Ateny ze scenami z Gigantomachii i najprawdopodobniej pierwszym rzeźbiarskim przedstawieniem Ateny na większą skalę[8]. W sanktuarium znajdowało się wówczas również wiele darów wotywnych, m.in. marmurowe posągi kor i koni oraz statuy z brązu i terakoty. Na podstawie odnalezionych pozostałości szacuje się, że na wzgórzu stało ok. 200 posągów kor przedstawionych z charakterystycznym archaicznym uśmiechem. W 490 roku p.n.e. po wygranej nad Persami w bitwie pod Maratonem wzniesiono 5-metrową kolumnę z posągiem Nike ku czci Kallimacha, jednego z bohaterskich dowódców greckich, który zginął w bitwie. Rozpoczęła się wówczas budowa wielkiej świątyni – pre-Partenonu, która nie została nigdy ukończona, ponieważ Persowie zniszczyli świątynie, posągi i fortyfikacje Akropolu podczas inwazji Attyki w 480 roku p.n.e. Akropol został następnie umocniony – wzniesiono dwa nowe mury: mur Temistoklesa od strony północnej (w który wbudowano fragmenty trzonów kolumn ze zniszczonego pre-Partenonu oraz elementy innych zniszczonych archaicznych budowli tak, by były widoczne z agory) i mur Kimona od strony południowej, a wota przeniesiono do jaskiń. Zniszczenia perskie nie przerwały tradycji składania darów wotywnych – odnaleziono wiele pozostałości posągów z tego okresu, które wykonano w nowym stylu – stylu surowym. W połowie V w. p.n.e. Perykles (ok. 495–429 p.n.e.) zainicjował program budowy 12 świątyń na terenie Attyki i udekorowania imperialnych Aten finansowanego z budżetu związkowego[12], zasilonego przez łupy wojenne. Program miał na celu ukazanie pobożności Ateczyków i wdzięczności Atenie i innym bogom za zwycięstwo nad Persami, odbudowanie pozycji Aten jako ośrodka kultu i wykorzystanie sztuki i architektury jako narzędzi propagandowych dla wzmocnienia wizerunku imperium. Wówczas na Akropolu powstały monumentalne budowle, m.in. Partenon, Erechtejon, Propyleje i Świątynia Ateny Nike. Według Plutarcha (ok. 50–125 n.e.) Fidiasz nadzorował prace nad budową akropolu. Około 460 roku p.n.e. między Propylejami a Erechtejonem postawiono ogromny (ok. 7–16 m) posąg z brązu autorstwa Fidiasza przedstawiający boginię Atenę, stojącą z tarczą trzymaną lewą ręką, z prawą wspartą na włóczni, której grot, połyskujący w słońcu, był widoczny dla okrętów zbliżających się do Pireusu. W czasach rzymskich status sanktuarium Akropolu został utrzymany. W 27 roku p.n.e. wzniesiono niewielką świątynię dedykowaną Augusta i Romy po wschodniej stronie Partenonu. Po inwazji Herulów w III w. n.e. fortyfikacje wzgórza zostały wzmocnione – wzniesiono nowy mur z bramami po stronie zachodniej. Jedna z nich zachowała się do dziś. W VI w. świątynie Akropolu zostały zamienione w kościoły chrześcijańskie – Partenon stał się kościołem dedykowanym Matce Boskiej, Erechtejon – kościołem Zbawiciela, świątynia Ateny Nike kaplicą a propyleje siedzibą episkopatu. W XI w. Partenon pełnił funkcję katedry. W okresie frankokracji (1204–1456) w propylejach rezydował możnowładca. Po zajęciu Aten przez Turków w 1458 roku Partenon został zamieniony w meczet – w jego południowo-zachodnim narożniku wzniesiono minaret. W okresie Imperium Osmańskiego (1456–1833) na Akropolu stacjonował garnizon armii tureckiej. W XVII w. Turcy w Partenonie urządzili magazyn amunicji, który eksplodował 26 września 1687 roku wskutek bombardowania podczas oblężenia Aten przez Wenecjan pod przywództwem Francesco Morosiniego (1618–1694). Eksplozja ta zniszczyła środkową część świątyni. Na początku XIX wieku większość pozostałych tam jeszcze wówczas rzeźb (18 posągów, 15 metop i 56 bloków fryzu) została za zgodą władz tureckich usunięta przez brytyjskiego dyplomatę Thomasa Bruce’a (1766–1841), wywieziona do Anglii jako tzw. „marmury Elgina” i sprzedana British Museum w 1816 roku. Thomas Bruce złupił wówczas również Erechtejon i świątynię Ateny Nike. W 1822 roku, podczas wojny o niepodległość, garnizon na Akropolu przeszedł w ręce Grecji, a jego pierwszym greckim dowódcą został Odysseas Androutsos (1788–1825). Po wyzwoleniu Grecji Akropol został objęty opieką nowo powstałego państwa greckiego. Pierwsze prace archeologiczne przeprowadzono w latach 1835 i 1837, a w latach 1885–1890 przeprowadzono dokładne prace wykopaliskowe pod kierownictwem greckiego archeologa Panagiotisa Kavvadiasa (1850–1928). W latach 1898–1902 i później w okresie 1921–1933 wdrożono programy rekonstrukcji Partenonu pod kierownictwem greckiego architekta Nikolaosa Balanosa (1860–1942). W 1975 roku greckie władze podjęły decyzje o renowacji Akropolu ze względu na postępującą degradację zabytków w tym Partenonu. Wtedy też rozpoczęły się prace badawcze oraz inwentaryzacyjne. Prace konserwacyjne i restauracyjne trwają do dziś. W 1987 roku akropol ateński został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Plan akropolu Na wzgórze wchodzi się od zachodu, przez bramę Beule’a (jedną z dwóch bram wzniesionych po najeździe Herulów w III w. n.e.) lub niewielkie wejście pod świątynią Ateny Nike, następnie przechodzi się przez Propyleje. Na południe od Propylejów stoi świątynia Ateny Nike, a przy niej epistyle z dawnej kapliczki Afrodyty Pandemos. Naprzeciwko północnego skrzydła Propylei zachował się tzw. piedestał Agryppy, gdzie Ateny złożyły kiedyś ofiarę Markowi Agryppie, zięciowi cesarza Augusta. Nad wzgórzem dominują monumentalne ruiny Partenonu. Pomiędzy Partenonem a Propylejami znajdują się ślady dwóch budynków Brauronejonu – kapliczki poświęconej Artemis Brauronii i Chalkoteki, gdzie przechowywane brązowe dary wotywne. Na wschód od Partenonu znajdują się pozostałości małej okrągłej świątyni z 27 roku p.n.e. dedykowanej Augustowie i Romie. W najwyższym punkcie, po wschodniej stronie wzgórza, zachowały się ślady sanktuarium Zeusa Polieusa. Po stronie północnej znajdują się pozostałości Erechtejonu z charakterystycznym gankiem kariatyd, a przy jego południowej ścianie fundamenty Starej Świątyni Ateny. Na północny zachód od Erechtejonu widać ślady Arreforjonu. Za akropolem znajdował barathron – rozpadlina lub dół, do którego wrzucano skazanych na śmierć przestępców, aby ich ciała splugawiły zwierzęta padlinożerne.

®© GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA