Temat:

Dolina Kościeliska - zaginiony świat

Dolina Kościeliska – dolina walna, tj. sięgająca od podnóża Tatr do głównego grzbietu – grani głównej Tatr. Jest orograficznie prawą odnogą doliny Czarnego Dunajca, do której uchodzi w Kirach. Znajduje się w Tatrach Zachodnich. Ma ok. 9 km długości, obwód ok. 27 km, a powierzchnię ok. 35 km?. Od zachodu jej obramowanie tworzy północna grań Siwego Zwornika po Przednią Kopkę, od południa grań główna na odcinku od Siwego Zwornika po Małołączniak, od wschodu północno-zachodnia grań Małołączniaka po Mały Regiel. Ma liczne boczne odgałęzienia, największe z nich to Dolina Miętusia, Dolina Tomanowa i Dolina Pyszniańska (Pyszna). Pozostałe większe odgałęzienia to: Żleb pod Wysranki, Wąwóz Kraków, Wściekły Żleb, Zastolański Żleb, Dolinka Iwanowska, Dolina Smytnia. Dnem doliny płynie Kościeliski Potok. Najwyższym punktem w otoczeniu Doliny Kościeliskiej jest Błyszcz (2159 m). Z doliny jest widoczna, choć nie leży bezpośrednio nad nią, Bystra (2248 m) – najwyższy szczyt Tatr Zachodnich. Dolina Kościeliska tworzy długi i głęboki wąwóz skalny, ściany którego w trzech miejscach zwanych bramami zbliżają się blisko do siebie. Są to: Niżnia (Brama Kantaka), Pośrednia (Brama Kraszewskiego) i Wyżnia Kościeliska Brama (Brama Raptawicka). Południowa część doliny zbudowana jest ze skał krystalicznych. Wybitny wpływ na rzeźbę terenu wywarł plejstoceński lodowiec (lodowiec dolinny), spływający niegdyś aż do wylotu Doliny Smytniej. Część środkowa i dolna zbudowana jest ze skał osadowych, głównie wapieni, dolomitów i łupków, a podrzędnie piaskowców. Każda z tych skał odznacza się różną odpornością na wietrzenie i denudację. Skały te tworzą jednostki tektoniczne zwane płaszczowinami. W dolinie występują płaszczowiny wierchowe oraz płaszczowiny reglowe. W kształtowaniu doliny główny udział miał płynący jej dnem Kościeliski Potok oraz płynące szczelinami we wnętrzu skał wody podziemne. Efektem ich działalności są skały o fantastycznych kształtach, strome ściany i liczne jaskinie, a także rozległe rozszerzenia, jak Stara Polana, Polana Pisana, Stare Kościeliska, Wyżnia Kira Miętusia. W Dolinie Kościeliskiej znajduje się kilka bardzo popularnych i dostępnych turystycznie jaskiń: Jaskinia Mroźna, Smocza Jama, Jaskinia Mylna, Jaskinia Raptawicka i Jaskinia Obłazkowa. Są to niemal wszystkie jaskinie w polskich Tatrach, do których doprowadza szlak turystyczny: jedynym wyjątkiem jest bardzo niewielka jaskinia Dziura w Dolinie ku Dziurze. Bogata flora. Między innymi stwierdzono występowanie rzadkich w polskich Karpatach roślin, jak: irga kutnerowata, tojad Kotuli, podejźrzon rutolistny, turzyca dwupienna, wielosił błękitny, złoć mała. W przeszłości Dolina Kościeliska była związana z przemysłem hutniczym. Srebro, miedź i antymon wydobywano już od końca XV w. Od końca XVIII w. wydobywano głównie rudy żelaza. W Starych Kościeliskach przetapiano tę rudę, była kuźnia, chaty, karczma, leśniczówka i kościółek dla robotników. Właśnie od kościółka pochodzi nazwa doliny. Natomiast karczma stała na polanie przy mostku prowadzącym do Lodowego Źródła i Bramy Kraszewskiego, dzierżawił ją od hrabiego Władysława Zamoyskiego Jan Słowiński. Przez Dolinę Kościeliską, a dalej przez Tomanową Przełęcz prowadziła trasa na Słowację, którą podróżowali kupcy z jucznymi końmi i przemytnicy. Na trasie napadali nieraz na nich zbójnicy, o czym świadczą historyczne przekazy, a także nazwy skał, za którymi czyhali zbójnicy: Zbójnickie Okna, Zbójnicka Turnia, Zbójnicki Stół. Pod koniec XVIII wieku pojawili się w dolinie pierwsi turyści, od 1815 r. dolina stała się wśród nich bardzo popularna – wędrowano nią aż na szczyt Bystrej, by podziwiać wschód słońca. Natchnienie czerpali tam tacy twórcy jak Deotyma, Wojciech Gerson, Seweryn Goszczyński, Walery Eljasz-Radzikowski, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Stefan Żeromski i inni. W leśniczówce utworzono pierwsze schronisko. Jan Gwalbert Pawlikowski zaczął badać i opisywać jej jaskinie. W czasie II wojny światowej w dolinie ukrywał się oddział partyzancki im. Szczorsa, a doliną kurierzy tatrzańscy przeprawiali się za granicę. Dolina Kościeliska była też ulubionym miejscem poszukiwaczy skarbów, o czym świadczą pozostawione przez nich liczne znaki na skałach. Dojazd z Zakopanego do przysiółka Kiry (927 m n.p.m.), będącego częścią Kościeliska. Kursują tam autobusy i busy. Przed wlotem do Doliny Kościeliskiej znajdują płatne parkingi dla samochodów osobowych i autobusów. Do doliny zakaz wjazdu pojazdów. Dolinę można zwiedzać pieszo lub góralskimi dorożkami (w lecie) i saniami (w zimie). W sezonie turystycznym ruch jest olbrzymi – jest to jedno z najbardziej zatłoczonych miejsc w Tatrach. Dolina leży na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego. Wstęp płatny (kilka złotych od osoby). Z doliny wychodzi wiele szlaków turystycznych. W górnej części Doliny Kościeliskiej (z Kir 5,5 km, 1:30 h pieszo) znajduje się schronisko turystyczne na Hali Ornak (1100 m). Opis i szlaki turystyczne Czasy przejścia podane na podstawie mapy. Opis wędrówki szlakiem zielonym, prowadzącym dnem doliny, poczynając od jej wylotu w Kirach: - z lewej strony, na skraju lasu tzw. Jarcowa Skałka – wapień zawierający numulity - 0,5 km – Niżnia Kościeliska Brama (Brama Kantaka) - Wyżnia Kira Miętusia – rozszerzenie doliny i polana. Na lewo nad lasem widoczna Kończysta Turnia, na prawo Kościeliskie Kopki - 1,3 km, 20 min – wylot Doliny Miętusiej. Na lewo prowadzą dwa szlaki turystyczne: - - czerwony – na Ciemniak w Czerwonych Wierchach przez polanę Upłaz i Chudą Przełączkę. Czas przejścia: 3:25 h, (w dół) 2:30 h - - czarny – znakowana czarno Ścieżka nad Reglami do Doliny Małej Łąki przez Przysłop Miętusi. Przez kolejne kilkaset metrów ścieżka biegnie razem ze szlakiem czerwonym. Czas przejścia na Wielką Polanę Małołącką: 1:05 h, z powrotem 55 min - Cudakowa Polana z ławkami i stołem dla turystów - 1,5 km – na prawo Ścieżka nad Reglami opuszcza do dolinę i kieruje się do Doliny Chochołowskiej przez Przysłop Kominiarski - - czrny – czas przejścia na Niżnią Polanę Kominiarską: 40 min, (w dół) 30 min - 30 min – polana Stare Kościeliska z tzw. kapliczką zbójnicką - 2,3 km, 35 min – z końca polany odchodzą dwa szlaki turystyczne: - - czarny – na lewo jednokierunkowa, znakowana czarno ścieżka do Jaskini Mroźnej. Czas przejścia do Sowy: 1:10 h - - niebieski – 50 m wyżej niebieski szlak na prawo na Halę Stoły. Czas przejścia: 1:10 h, (w dół) 55 min - Lodowe Źródło po lewej stronie drogi - Brama Kraszewskiego – półkilometrowy wąwóz skalny - 3,2 km, 50 min – Sowa – po prawej stronie oryginalnie ukształtowany blok skalny podnóża masywu Stołów. Po przeciwnej stronie jednokierunkowe zejście od wylotu Jaskini Mroźnej - 4 km, 1:05 h – Polana Pisana: polana, stoliki z ławkami dla turystów i końcowy postój dorożek góralskich - Wyżnia Kościeliska Brama, zwana też Raptawicką Bramą – ostatnie przewężenie Doliny Kościeliskiej o długości ok. 700 m - - żółty – 150 m powyżej polany znakowana żółto jednokierunkowa ścieżka do Wąwozu Kraków, prowadząca przez Smoczą Jamę i schodząca z powrotem na Polanę Pisaną. Czas przejścia: 50 min - 4,3 km – Skała Pisana. Po lewej stronie płaska skała wapienna z autografami dawnych turystów, a również słynnych twórców. Po prawej stronie masyw Raptawickiej Turni - 4,4 km – 100 m powyżej Skały Pisanej na prawo prowadzą dwa szlaki turystyczne: - - czarny – czarny szlak do Jaskini Raptawickiej. Czas przejścia: 15 min - - czerwony – czerwony szlak do Obłazkowej i przez Jaskinię Mylną. Trasa jednokierunkowa, wylot przy Hali Pisanej. Czas przejścia: 50 min - 4,8 km – wylot Doliny Smytniej i tzw. Krzyż Pola - Stara Polana. Kończy się ciasny wąwóz i zbocza Doliny Kościeliskiej rozszerzają się - po przekroczeniu Tomanowego Potoku, 70 m powyżej na lewo odchodzą dwa szlaki turystyczne: - - czarny – czarny szlak do Smreczyńskiego Stawu. Czas przejścia: 30 min, (w dół) 20 min - - zielony – zielony szlak przez Dolinę Tomanową na Chudą Przełączkę i dalej na Ciemniak. Czas przejścia: 3:40 h, (w dół) 2:40 h dawniej czerwony szlak prowadził Doliną Tomanową na Tomanową Przełęcz, został on zamknięty w 2009 roku. - 5,5 km, 1:35 h – Mała Polanka Ornaczańska (część Hali Ornak), a na niej schronisko PTTK na Hali Ornak. - - żółty – żółty szlak przez Iwaniacką Przełęcz do Doliny Chochołowskiej. Czas przejścia na przełęcz: 1:15 h, (w dół) 50 min Kościeliski Potok Kościeliski Potok – potok płynący dnem Doliny Kościeliskiej w Tatrach Zachodnich. Za jego źródłowy ciek uważany jest Pyszniański Potok. Od ujścia Miętusiego Potoku Kościeliski Potok zmienia nazwę na Kirową Wodę. Długość potoku w obrębie Tatr wynosi 8,5 km (łącznie z Pyszniańskim Potokiem, jeśli jednak doda się jego dolny bieg (Kirową Wodę), to łączna długość wynosi 11 km. Powierzchnia zlewni wynosi 35 km2 – tyle, co powierzchnia Doliny Kościeliskiej, jednak w istocie jest większa, gdyż podziemnymi przepływami przesącza się do Kościeliskiego Potoku część wód z sąsiednich dolin. Udowodniono, że w dolnej części potoku płynie więcej wody niż wynosi zasilanie w jego zlewni – część wód jest pobieranych podziemnymi przepływami ze zlewni potoku płynącego Doliną Małej Łąki. Średni przepływ Kościeliskiego Potoku w skali roku wynosi 1500 l/s. W stosunku do innych potoków tatrzańskich jego wody mają mały spadek – średnio tylko 41 m/km. Pyszniański Potok będący górnym biegiem Kościeliskiego Potoku wypływa ze źródeł na północnych zboczach Kamienistej, leżących na wysokości ok. 1320 m. Największe z tych źródeł ma wydajność kilkanaście l/s i znajduje się w rumoszu skalnym. Głównymi dopływami są: Babi Potok, Dolinczański Potok, Ornaczański Potok, Iwanowski Potok, Tomanowy Potok, Miętusi Potok i Lodowe Źródło. Liczba dopływów jest mniejsza niż w sąsiednim, bliźniaczym Chochołowskim Potoku – wynika to z faktu, że znaczna część skał w zlewni Kościeliskiego Potoku jest podatna na zjawiska krasowe. Kościeliski Potok przepływa niemal przez wszystkie rodzaje skał budujących Tatry, w jego korycie znajdują się ogromne głazy, niewielkie wodospady i wybite pod nimi głębsze miejsca. W niektórych miejscach potok wyciął w wapiennej skale głębokie koryto, ograniczone z obu stron pionowymi niemal ścianami. Są to tzw. bramy: Niżnia (Brama Kantaka), Pośrednia (Brama Kraszewskiego) i Wyżnia Kościeliska Brama (Raptawicka Brama). Potok zachowuje się na trasie swojego przepływu niecodziennie: ilość płynącej nim wody w miarę oddalania się od źródeł wcale nie wzrasta proporcjonalnie do ilości zasilających go wód powierzchniowych i podwodnych. Przyczyną tego jest przepływanie wód przez wapienne podłoże i zjawiska krasowe, powodujące, że woda wpływa do podziemnych szczelin. Poniżej Doliny Smytniej ilość płynącej wody zmniejsza się, a potem niekiedy (bo wybudowaniu betonowego filara mostu na potoku) zanika zupełnie (tzw. ponor) – sporadycznie prawie aż do Polany Pisanej koryto jest suche. Tutaj ponownie pod Skałą Pisaną pojawia się woda w potoku, wypływająca z dużego wypływu krasowego – Jaskini Wodnej pod Pisaną. Niewielki strumień wody wypływa też po przeciwnej stronie potoku z wylotu Jaskini Wodnej pod Raptawicką. Ilość wody płynącej potokiem znacznie wzrasta po zasileniu wywierzyskiem Lodowego Źródła, a poniżej Bramy Kantaka maleje prawie czterokrotnie – niknąc w ogromnym kamienisku. W wodach potoku zobaczyć można rzadkiego ptaka pluszcza – tutaj dość pospolitego. Występuje też tutaj i to niemal do samych źródeł niewielka ryba – głowacz pręgopłetwy. Wzdłuż Kościeliskiego Potoku od Kir do schroniska PTTK na Hali Ornak prowadzi droga, a nią znakowany szlak turystyki pieszej. Droga ta kilkakrotnie przekracza mostkiem Kościeliski Potok. Schronisko PTTK na Hali Ornak Schronisko górskie PTTK na Hali Ornak – schronisko turystyczne znajdujące się na Małej Polance Ornaczańskiej w górnej części Doliny Kościeliskiej w Tatrach Zachodnich na wysokości 1100 m n.p.m., na terenie należącym dawniej do Hali Ornak. Schronisko stanowi odrębną miejscowość Ornak w gminie Kościelisko (SIMC 0468654). Schronisko zostało wybudowane w latach 1947–48 w stylu zakopiańskim i stanowi własność PTTK. Wybudowano je w zastępstwie dawnego schroniska na Hali Pysznej, które w czasie II wojny światowej zostało spalone przez Niemców. W 1973 r. nadano mu imię prof. Walerego Goetla. Schronisko jest otoczone kompleksem leśnym, który jest obszarem ochrony ścisłej. Schronisko posiada 49 miejsc noclegowych w pokojach od 2- do 8-osobowych. Z okien schroniska rozpościerają się widoki na Kominiarski Wierch, Bystrą, Błyszcz. W schronisku znajduje się sala jadalna, bufet oraz kuchnia. Turystom wydawany jest tradycyjnie bezpłatnie wrzątek. Do schroniska dojść można pieszo (1:30 h z Kir) lub dojechać góralską dorożką (w zimie saniami) do Polany Pisanej, skąd jest pieszo 30 min. Adres Schronisko górskie PTTK na Hali Ornak Dolina Kościeliska 34-505 Zakopane 7 skr. poczt. 11 Szlaki turystyczne - zielony – zielony z Kir dnem Doliny Kościeliskiej do schroniska, a stąd dalej Doliną Tomanową do Rozdroża w Tomanowej, na Chudą Przełączkę i Ciemniak w Czerwonych Wierchach. - - Czas przejścia z Kir do schroniska: 1:40 h, (w dół) 1:35 h - - Czas przejścia ze schroniska do Rozdroża w Tomanowej: 1:30 h, (w dół) 1:10 h - żółty – żółty przez Wielką Polanę Ornaczańską i Dolinkę Iwanowską na Iwaniacką Przełęcz. Czas przejścia: 1:15 h, (w dół) 50 min - czarny – czarny do Smreczyńskiego Stawu. Czas przejścia: 30 min, (w dół) 20 min

®© GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA