Temat:

Goryle - zaginiony świat

Rząd naczelnych (Primates) liczy około 233 żyjących współcześnie gatunków, rozdzielonych między 13 rodzin. Żyją w większości w środowisku lasów tropikalnych i różnią się od siebie rozmiarami. Najmniejszy przedstawiciel rzędu, pewien gatunek lemura, waży 31 g, zatem niewiele więcej, niż mysz domowa (ok. 25 g) i trzykrotnie mniej niż szczur (300 - 500 g). Goryl jest największym z naczelnych, dochodząc do 220 kg żywej wagi. Człowiek historyczny i jego wymarli już przodkowie należą do rodziny człowiekowatych. Nieco inaczej brzmi nazwa rodziny, do której zalicza się wielkie małpy: szympansy, bonobo, goryle i orangutany: człekokształtne. Nazw tych nie należy mylić: my należymy do Hominidae, małpy do Pongidae. Wciąż prowadzone badania biomolekularne i genetyczne wespół z poszukiwaniami dowodów kopalnych ujawniają jednak takie podobieństwa między ludźmi a szypansami i gorylami, że kto wie, czy tych małp nie trzeba będzie włączyć jednak do rodziny Hominidae. Taksonomia znała w przeszłości tylko jeden gatunek goryla. Obecnie zostały wyodrębnione trzy podgatunki, z których każdy żyje w nieco innym zakątku Afryki (nie wyszły poza ten kontynent; jak wiadomo bowiem, nie opuszczają nigdy gorących lasów deszczowych). Goryle nizinne niewiele różnią się od siebie wyglądem. Zachodni goryl nizinny (Gorilla gorilla gorilla) to najszerzej znany podgatunek, znany z większości okazów w ZOO. Jest najmniejszym z podgatunków i waży ok. 180 kg. Wschodni goryl nizinny (Gorilla gorilla graueri) jest nieco większy i osiąga wagę 220 kg. Różni się ponadto od poprzedniego ciemniejszym ubarwieniem i zamieszkuje lasy deszczowe Afryki centralnej. Goryl górski (Gorilla gorilla beringei) to największy i najrzadszy ze wszystkich trzech goryli. Dorosłe samce osiągają wagę nawet 227 kg. Można je spotkać na wysokich wzniesieniach wulkanu Virunga, który oddziela terytorium Zairu od Rwandy i Ugandy. Włos goryla górskiego jest dłuższy i ciemniejszy niż jego nizinnych kuzynów, co ma związek z chłodniejszym klimatem panującym w górach. Różnią się też od nich smuklejszym kształtem ciała, wyraźniej zaznaczoną głową, szerszą przegrodą pośrodku nosa i brakiem rudawej kępki włosów na głowie. W roku 2001 analiza mitochondrialnego DNA oraz zmienności morfologicznej doprowadziła do korekty taksonomii goryla. Według nowej klasyfikacji goryle dzielą się na dwa gatunki, goryla wschodniego (Gorilla beringei) i zachodniego (Gorilla gorilla). Uważa się, że obydwa gatunki miały ostatniego wspólnego przodka około 2 milionów lat temu, a więc w skali czasowej ewolucji rodziny człekokształtnych dość dawno. Co więcej, ujawniono dwa podgatunki goryla górskiego. Człowiek współczesny stanowi tylko jeden gatunek i podgatunek, nawet jeżeli różnice między Aborygenem a Nordykiem wydają się nam uderzające. Być może istnieje też trzeci jeszcze podgatunek goryla wschodniego, ponieważ mała populacja goryli górskich zamieszkujących Park Narodowy Bwindi w Ugandzie wyróżnia się charakterystycznymi cechami morfologii, ekologii i zachowań. Z powodu małej liczebności tej populacji i wiążącym się z tym brakiem materiału do doświadczeń trudno jest rozstrzygnąć, czy fizyczne i genetyczne różnice są wystarczająco duże, by mówić o podgatunku. Dorosły samiec "srebrzystoplecy" zachodniego goryla nizinnego Nazwa "goryl" pojawiła się w opowieściach antycznego żeglarza i odkrywcy, Kartagińczyka (północna Afryka), który około 2500 lat temu żeglował wzdłuż zachodniego wybrzeża Afryki. Tubylcy wymienili mu nazwę wielkiej małpy, oznaczającą w ich języku, w wolnym przekładzie, tyle, co "kudłaty człowiek". Niegdyś uważano goryle za prymitywnych, pokrytych włosem ludzi Naczelne podzielić można na dwie wielkie grupy. Pierwsza z nich obejmuje prymitywniejsze małpy i małpiatki. Przez cechy prymitywne rozumiemy takie, które znajdywane są także u innych ssaków, lecz zanikają u wyżej rozwiniętych naczelnych. Należy tu na przykład pewna struktura w nozdrzach, rhinarium, pozostająca stale wilgotna, co zwiększa czułość recepcji zapachów. Wilgotne nozdrza można zaobserwować też choćby u psów. Wyższe naczelne dzielimy na małpy Starego Świata i małpy Nowego Świata. Ponieważ separacja dokonała się, gdy gatunek ludzki nie był jeszcze wyodrębniony, człowieka zaliczamy również do małp Starego Świata. Rozróżniamy wśród nich gatunki małp większych i drobnych. Do mniejszych należy 11 znanych gatunków azjatyckich gibbonów i siamangów. Ojczyzną wielkich małp jest tropikalna Afryka i Azja. Są to orangutany, szympanse, bonobo i goryle. Małpy człekokształtne wyodrębniły się z prymitywnych małp Starego Świata około 25 milionów lat temu. Wyróżnia je kilka cech charakterystycznych, dzielonych także z ludźmi. Są nimi: brak ogona, większe rozmiary i masa ciała, tendencja do wyprostnej postawy ciała, szersza klatka piersiowa. W mniejszym stopniu, niż inne naczelne, polegają na węchu, w większym zaś na wzroku. Nozdrza są krótkie i szerokie. Mózg jest duży w porównaniu do masy ciała. Małpy zdolne są do prowadzenia zaawansowanych procesów myślowych, łącznie z używaniem języka symboli, używania narzędzia i wytwarzania ich. Z ciągu percepowanych informacji potrafią wyodrębniać problemy i rozwiązywać je. Dłużej dojrzewają i potrzebują więcej czasu na naukę. U wielkich małp uwidacznia się trend do spędzania czasu na ziemi, zamiast na drzewach, co pociąga za sobą zmiany w muskulaturze i budowie szkieletu. Zapis kopalny poświadcza, że drobne i wielkie małpy człekokształtne oddzieliły się od siebie około 18 milionów lat temu. Przodkowie oranga żyli 14 mln l. t., goryla ok. 7 mln l. t., zaś gałąź prowadząca do szympansa i bonobo oddzieliła się od gałęzi prowadzącej do człowieka jakieś 6 mln l. t. Człowiek dzieli z szympansem i bonobo średnio 98,4% sekwencji DNA. Szympans ma z człowiekiem więcej wspólnej sekwencji DNA, niż z gorylem lub orangutanem. Zaskakująco zgodne są te wyniki z obserwacjami zachowań i inteligencji tych największych małp współczesnego świata. Paleontologia zna liczne szczątki istot, które żyły równocześnie ze wspólnym przodkiem ludzi i szympansów i zdradzają podobieństwo do jednych i drugich. Linia genetyczna prowadząca do człowieka posiada też gałęzie boczne, z których najbardziej współczesne wymarły 10 000 lat temu.

®© GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA